Funkcja Mazurka Dąbrowskiego w Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza.

Mazurek Dąbrowskiego powstał w 1797 roku. Za melodię posłużył Józefowi Wybickiemu mazurek podlaski z II połowy XVIII wieku. Mazurek napisany został prostym, niemal potocznym językiem, a to dlatego, że miał wyrażać niepodległościowe nadzieje legionistów - zarówno oficerów, jak i prostych żołnierzy. W zamierzeniu autora pieśń, niczym poezja tyrtejska, miała zagrzewać Polaków do walki i podtrzymywać ich niepodległościowe dążenia.

I rzeczywiście, dowody na to, jak szybko Mazurek rozpowszechnił się wśród Polaków może świadczyć „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza. Utwór rozgrywa się w roku
1811 i 1812, a więc zaledwie 14 lat od momentu powstania „Mazurka Dąbrowskiego”.
Mazurek jest bardzo ważną częścią Pana Tadeusza. Podtrzymuje tradycję, niesie nadzieję, zagrzewa do walki. Jest esencją polskiego patriotyzmu.

W dworku Sopliców na ścianach wiszą portrety wielkich polskich patriotów walczących dawniej o wolność ojczyzny. Jest wśród nich Kościuszko, Rejtan, Jasiński
i Korsak. Jednak kluczowym fragmentem sceny opisującej powrót Tadeusza do domu jest zegar, do którego podszedłszy, Tadeusz "z dziecinną radością pociągnął za sznurek, by stary Dąbrowskiego posłyszeć mazurek". Stary kurantowy zegar jest najważniejszym elementem wystroju wnętrza nie ze względu na jego zabytkowy wygląd, ale z powodu melodii. Melodii iście patriotycznej.

Melodia wygrywana przez ten zegar ma za zadanie przypominać, że Polska, pomimo, że nie widnieje na mapie Europy, to jednak jest wciąż niepodległą i będzie taką, dopóki będzie trwać w sercach Polaków. W dalszej części księgi pierwszej Mazurek stanowi opozycję tego, co przedstawiciele starszego pokolenia nazywają modą na francuszczyznę. Widzą w niej zagrożenie płynące z fascynacji wszystkim co obce. Młodzi ludzie ubierają się po francusku, mówią po francusku - zapominają o polskich zwyczajach i kulturze, w której się wychowali.

Mazurek jest tym co jednoczy, wyzwala wszelkie pozytywne myśli i uczucia
w mieszkańcach Soplicowa. Wzrasta w nich nadzieja, radość, czują się silniejsi, pewniejsi siebie, zapominają o wszystkim, zaczynają się weselić, tak jak to miało miejsce w karczmie, kiedy to Bernardyn przywoławszy opowieść o swojej tabakierce, zgodził skłóconą szlachtę (Wszystko razem wrzasło, Wszystko się uścisnęło: chłop z tatarskim hrabią". Mazurek jest tym, co pobudza ich do czynu, nie pozwala bezczynnie tkwić w miejscu.

Koncert na cymbałach w wykonaniu Jankiela, starego Żyda, mistrza gry
na tym instrumencie, jest kolejną patriotyczną manifestacją Już od początku jego gra przybiera charakter narodowy. Najpierw rozbrzmiewa "Polonez Trzeciego Maja". Młodzież, nie rozumiejąc prawdziwego znaczenia gry Jankiela, zaczyna tańczyć, lecz starcy rozumieją, pamiętają dzieje Konstytucji Trzeciego Maja ("Starców myśli z dźwiękiem w przeszłość się uniosły"). Stare pokolenie pamiętało również o Targowicy, która pojawiła się w grze Jankiela pod postacią zdradzieckiego, fałszywego tonu. Na końcu rozbrzmiewa "Mazurek Dąbrowskiego", hymn będący symbolem wolności, niepodległości i patriotyzmu. Z jednej strony wzbudza on w każdym sercu pamięć, żal i tęsknotę za wolną Polską, z drugiej niesie nadzieję na to, że w Polsce będzie jeszcze lepiej.