Romantyczna koncepcja poety, jako wieszcza narodu na podstawie "Dziadów" oraz "Konrada Wallenroda".
Poeta to ktoś nieprzeciętny, wieszcz, który stoi ponad tłumem. Posiada dar poetycki, natchnienie od Boga. Poeta miał być duchowym przywódcą narodu, ideologiem, który potrafi poruszyć zbiorowość.
Twórca to według romantyków Geniusz (Konrad z III cz. "Dziadów"), który spełniał określoną rolę społeczną - był zaangażowany w rewolucyjną działalność, a jego poezja miała spełniać funkcję oręża w walce o określone ideały.
Poezja traktowana była jako absolut. Tworzenie poezji to dar. Miała ona odzwierciedlać wielkość autora i dwoistość świata, w jego materialnym i duchowym wymiarze. Poezja miała wyrażać tajemniczość istnienia i natury, odkrywać tę tajemniczość i nazywać to, co do tej pory było nie nazwane. Nawoływała do podjęcia walki z ciemiężycielami narodów, wpływała na poczucie świadomości narodowej.
Poeta miał być przywódcą duchowym narodu, wieszczem, drogowskazem. Poeta to postać wyjątkowa, obdarzona przez Boga przymiotami. Bardzo często poeta jest bohaterem.
Bohater romantyczny to człowiek przeżywający tragiczny konflikt, spowodowany rozbieżnością między wyznawanymi ideałami a rzeczywistością, człowiek skłócony ze światem i społeczeństwem, w którym żyje, buntujący się przeciw istniejącym normom społecznym, kulturalnym i obyczajowym.
Bohater romantyczny to indywidualista i człowiek o niezmiernie bogatym życiu wewnętrznym, pełen sprzeczności, rozterek i wahań. Jedną ze stałych cech bohatera romantycznego było także przeżywanie wielkiej romantycznej miłości, która stawała się wielką namiętnością, była też dowodem - wyznawanej przez romantyków - dominacji uczuć nad rozumem.
Miłość romantyczna jest najczęściej nieszczęśliwa i prowadzi bohatera do samobójczej śmierci. Romantycy stworzyli też nową koncepcję poezji i poety - wieszcz i geniusz - wprowadzoną przez niemieckich teoretyków romantyzmu. Poeta w ich ujęciu stawał się najwyższym prawodawcą i prorokiem, wysłannikiem Boga.
Literatura danego narodu miała przedstawiać jego dawne i teraźniejsze dzieje, sławić bohaterów, w razie potrzeby podtrzymywać na duchu i zagrzewać do walki z wrogiem.
W polskiej literaturze romantycznej, podobnie jak i w literaturze innych krajów europejskich, znajdujących się w niewoli, głównym tematem staje się zagadnienie walki narodowowyzwoleńczej. Bohaterowie całe swe działania podporządkowują idei odzyskania niepodległości i kiedy trzeba składają życie w ofierze, tworząc w ten sposób wzorce do naśladowania.
Mickiewicz nadaje Wajdelocie (w "Konradzie Wallenrodzie") rolę pieśniarza ludowego, co ma tu oczywiście ważną wymowę: to pieśń ludowa, poezja narodowa jest siłą, która zmusza Konrada do pozostania przy obranej drodze. Taki sens ma m.in. Pieśń Wajdeloty, w której mówi on o roli i znaczeniu pieśni gminnej w życiu narodu będącego w niebezpieczeństwie albo w niewoli. Pieśń gminna (poezja) jest zatem skarbnicą historii, bo w niej dawne wieki łączą się z "młodszymi laty".
Z taką rolą poezji i poety spotykamy się w następujących utworach:
"Konrad Wallenrod" - Halban prowadzi małego Alfa nad brzeg Niemna i zaszczepia w nim umiłowanie Litwy i rozbudza nienawiść do Krzyżaków. "Opowieść Wajdeloty" skłania Konrada do wypełnienia misji, której się podjął. Halban, odtrącając kielich z trucizną podawany mu przez Konrada, mówi, że chce żyć, aby rozgłaszać światu sławę czynu Wallenroda. Podkreśla, że z jego pieśni zrodzi się "Mściciel". Wajdelota - pieśniarz ludowy rozbudza patriotyzm, inspiruje czyn narodowy, dzięki niemu czyn Konrada zostanie zachowany w pamięci narodu. W "Pieśni Wajdeloty" Mickiewicz mówi o roli poezji w życiu narodu - stoi "na straży narodowego pamiątek Kościoła", nazywa ją "skarbnicą historii".
"Dziady" ("Improwizacja" - III część) - kreację poety romantycznego oddaje postać Konrada. Cechuje go niezwykła skala talentu i wrażliwości. Uznaje się za mistrza - swą pieśń nazywa nieśmiertelną, godną tylko Boga. Poczucie wyższości i mocy twórczej powoduje, że Konrad porównuje się z Bogiem-Stwórcą. Niestety, Konrad grzeszy pychą, bluźni i ponosi klęskę. Tu pojawia się dramat patrioty i poety - duchowego przywódcy narodu.
"Kordian" - dyskusja o roli poety odbywa się w Prologu. Trzy Osoby przedstawiają kolejne koncepcje: a) poezji uspokajającej naród i poety mesjasza, który na siebie bierze cierpienia narodu; b) poezji tyrtejskiej, nakazującej walczyć; c) poezji-urny narodowej, gromadzącej największe wartości i ideały narodu, by w odpowiedniej chwili wykorzystać je w słusznej sprawie (za taką postawą opowiadał się sam Słowacki).
"Nie-Boska komedia" - opisując dzieje hrabiego Henryka Krasiński mówi, że poezja może być darem Boga lub szatana, że poeta może być przeklęty lub błogosławiony. Hrabia Henryk był poetą przeklętym - podążył za szatańskim wcieleniem poezji, które nie pozwoliło mu żyć w normalnej, codziennej rzeczywistości. Jego syn Orcio był poetą błogosławionym za sprawą matki, także opanowanej przez poezję. Taka wizja poety nakłada na niego obowiązek czystości moralnej, gdyż tylko wówczas poezja może wywierać dobry wpływ na społeczeństwo.