Polskie Powstania Narodowe.

1.Powstanie listopadowe(29-30 listopad 1830r.)
a)przyczyny
-wydarzenia piętnastolecia istnienia Królestwa Polskiego - zawiedzione nadzieje na pełną niepodległość; nie wywiązanie się Aleksandra I z obietnic powiększenia Królestwa o dawne ziemie polskie; nie przestrzeganie konstytucji i nie tolerowanie liberalnej opozycji (Kaliszanów);
-wybuch rewolucji w Paryżu (rewolucja lipcowa 1830) - obalenie dynastii Burbonów we Francji;
-walka o niepodległość w Belgii - walka o obalenie panowania holenderskiego;
pogłoski o zbrojnej interwencji Mikołaja I, w ramach Świętego Przymierza (Rosja, Austria, Prusy), we Francji i Belgii - w marszu na zachód miały wziąć udział również pułki polskie - co było niezgodne z konstytucją;
-zagrożenie aresztowaniem członków sprzysiężenia podchorążych Piotra Wysockiego przyspieszyło decyzję o wybuchu powstania
b)przebieg powstania
-atak na Belweder siedzibę księcia Konstantego zakończone niepowodzeniem.
-zdobycie Arsenału i miasta przez ubogą ludność.
-1 grudnia spiskowcy zawiązują Towarzystwo Patriotyczne.
-do powstania przystępują mieszczanie oficerowie ale nie chcą się dołączyć generałowie(śmierć 6 generałów)
-4 grudzień-utworzenie Rządu Tymczasowego w którego składzie byli książę Adam Jerzy Czartoryski i Joachim Lelewel.
-5 grudzień-dyktatorem powstania zostaje Józef Chłopicki.
-18 grudnia-ku wściekłości Chłopickiego, sejm uznał powstanie za narodowe, ponieważ Mikołaj I zażądał bezwarunkowej kapitulacji. Dyktatorem zostaje Michał Radziwiłł
-25 stycznia 1831 r. -sejm, pod naciskiem Towarzystwa Patriotycznego i ulicy, zdetronizował Mikołaja I, co było przekreśleniem nadziei na ugodę z carem.
-29 stycznia-powołanie rządu narodowego
Wojna z Rosją(1831 rok):
-14 luty- bitwa pod Stoczkiem, generałem zostaje Józef Dwernicki, bitwa zakończona zwycięstwem.
-25 luty- bitwa pod Grochowem, generał Józef Chłopicki, bitwa zakończona zwycięstwem.
-31 marca- bitwa pod Wawerem i Dębami Wielkimi, generał Ignacy Prądzyński, bitwa zakończona zwycięstwem.
-26 maja- bitwa pod Ostrołęką, generał Jan Skrzynecki, bitwa zakończona klęską
-6-7 wrzesień-Warszawa(bohaterska obrona Woli) generał Józef Sowiński i Juliusz Ostrewa, bitwa zakończona klęską.
Powstanie zakończone klęską dla Polaków.
c) skutki powstania listopadowego
-nastanie ciężkiej ery Paszkiewicza (patrz: Polska po upadku Powstania Listopadowego);
-statut organiczny (ograniczenie autonomii Królestwa Polskiego, Np. zakaz posiadania przez króla armii);
-represje wobec uczestników powstania (zsyłki na Sybir, konfiskaty majątków powstańców);
-zlikwidowanie Uniwersytetu Warszawskiego
-Wielka Emigracja.
2.Powstanie styczniowe(22 styczeń 1863-1864)
a)przyczyny
-władze rosyjskie mianowały naczelnikiem cywilnego rządu polskiego hr. A. Wielopolskiego. Zwolennik ugody z caratem.
-młodzież okazywała niezadowolenie z sytuacji politycznej w Królestwie.
-w 1862 r. uformowały się dwie rywalizujące ze sobą konspiracje: „czerwonych” i „białych”, młodzież tworzyła „dziesiątki” i „setki”, powstał komitet który w czerwcu przeobraził się w podziemny Centralny Komitet Narodowy.
-powstawały ulotki o zasadach zachowania konspiracji, „czerwoni” liczyli na poparcie chłopów.
-organizacja „białych” skupiała przy sobie bogate ziemiaństwo, mieszczan, część inteligencji. Na czele stanął Andrzej Zamoyski.
-margrabia Wielkopolski sądził że nastroje społeczne opadną gdy rozprawi się z „czerwonymi” dokonując poboru(branki) do carskiej armii. Część branki został częściowo osiągnięty ponieważ grupa ok. 1000 młodych ludzi zdołała wcześniej opuścić Warszawę
-Centralny Komitet Narodowy ogłosił się Tymczasowym Rządem Narodowym.
- w nocy z 22 na 23 stycznia 1863 r. rząd powstańczy wezwał w manifeście do udziału w powstaniu wszystkich Polaków.
b)przebieg
- zaskoczone atakiem powstańców wojska rosyjskie (około 100 tys.) wycofały się do 42 punktów koncentracji, co dało powstańcom czas na lepsze zorganizowanie oddziałów i przekreśliło jednocześnie szanse na błyskawiczne stłumienie ruchu mimo rażącej dysproporcji sił.
- kierownictwo powstanie w pierwszym okresie znajdowało się w rękach "czerwonych" - Stefan Bobrowski. Wywołało to zaniepokojenie w obozie "białych" o zbytnią radykalizację ruchu narodowego. Podjęli zatem działania zmierzające do przejęcia steru w swoje ręce. Większej aktywności "białych" sprzyjał rozwój sytuacji międzynarodowej: poparcie Francji (Napoleon III), zaniepokojonej zawartym 8 lutego 1863 porozumieniem prusko-rosyjskim (tzw. Konwencja Alvenslebena) zapewniającym udzielenie Rosji (w razie potrzeby) pomocy w zwalczaniu powstania (inicjatorem traktatu był Otto von Bismarck, zmierzający do storpedowanie ewentualnego sojuszu francusko-rosyjskiego, co mu się w efekcie udało)
- umocnienie pozycji "białych" we władzach powstania: ogłoszenie dyktatury Mariana Langiewicza ( 11 marzec 1863), pomimo jego szybkiego aresztowania "biali" wzmocnili swoje wpływy po śmierci Bobrowskiego (12 kwiecień) doprowadzając 10 maja do przekształcenia Rządu Tymczasowego w Rząd Narodowy
- niepowodzenie interwencji dyplomatycznej mocarstw zachodnich spowodowało zdecydowane działania armii rosyjskiej przeciwko powstańcom od lata 1863
- powstanie chyli się ku upadkowi pomimo bardziej energicznych działań nowego dyktatora Romualda Traugutta (październik 1863 - kwiecień 1864) zmierzających do stworzenia bardziej scentralizowanej struktury militarnej oddziałów powstańczych. Wielka przewaga wojsk rosyjskich uniemożliwiła realizację tych planów - rozbicie ostatnich większych sil polskich dowodzonych przez gen. Józefa Hauka - Bosaka (luty 1864), aresztowanie (kwiecień 1864) i stracenie Traugutta ( sierpień 1864)
- obok klęski militarnej do zamierania działań powstańczych przyczyniło się ogłoszenie przez cara ukazów uwłaszczeniowych 2 marca 1864r,
- sporadyczne walki niewielkich oddziałów powstańczych trwały do jesieni 1864 (ostatni oddział pod dowództwem księdza Stanisława Brzóski - schwytanego i powieszonego w kwietniu 1865)
c)skutki
PLUSY:
-Powstanie dokonało całkowitego uwłaszczenia chłopów. Przyczyniło się do wewnętrznego wzmocnienia Polaków. Zjawisko to ujawniło się silnie zakorzenionymi więzami Polaków w trzech zaborach.
-Stanowiło przełomowy moment w tworzeniu się nowoczesnego państwa polskiego. Polacy wykazali gotowość do poświęceń oraz umiejętności do stworzenia sprawnego aparatu państwowego. Skończył się okres ujarzmiania Polaków ich własnymi rękami.
-Walka stała się okazją do zamanifestowania idei "za naszą i waszą wolność". Wystąpienia klas robotniczych doprowadziły do powstania I Międzynarodówki.
MINUSY:
-Poległo 250 tys. ludzi.
-Przeprowadzano egzekucje.
-Nasiliły się represje.
-Skonfiskowano 3454 majątki + 800.
-Carat zabrał wszelkie ustępstwa autonomiczne, podjął pełną rusyfikację szkół i administracji.
Wnioski
Klęski tych powstań wywarły spory dotyczące dalszej walki z bronią w ręku. Bezapelacyjnie powstania te ujawniły ogromną ofiarność młodzieży oraz talenty dowódcze a także organizacyjne naszych, polskich oficerów. Osobom pracującym nad wybuchem powstania na pewno zabrakło sprecyzowanych, dokładnych planów. Przegranie powstania styczniowego prowadziła do wielu refleksji. Odpowiedzi na wszystkie postawione pytania starali się odszukać przedstawiciele polskiego nurtu w pozytywizmie.