Eucharystia, Ostatnia Wieczerza, Komunia święta
Eucharystia, Ostatnia Wieczerza, Komunia święta, z greckiego εὐχαριστία (eucharista) czyli "dziękczynienie". Termin "komunia" pochodzi z greckiego κοινός koinos (wspólny) na pamiątkę ostatniego posiłku Chrystusa i przywołują "ucztę zaślubin Owieczki" zapowiedzianą w Apokalipsie.
Eucharystia wywodzi się od dziękczynienia złożonemu Jahwe przez Jezusa podczas ostatniej wieczerzy. Jest to najważniejszy sakrament, na którym wspiera się całe chrześcijaństwo; sprawowany jako obrzęd w prawie wszystkich liturgiach chrześcijańskich: katolickiej (w czasie mszy), prawosławnej, protestanckiej i innych.
Znaczenie sakramentu
Eucharystia od początku chrześcijaństwa ma znaczenie symboliczne: oznacza ofiarę i ucztę, celebrowaną przez Kościół i ogół chrześcijan uczestniczących w komunii (wspólnocie). Eucharystia jest najważniejszym sakramentem w Kościele Katolickim. Dla wszystkich wyznań chrześcijańskich chodzi o ten sam sakrament (tajemnicę według terminologii prawosławnej), jednak rozumienie eucharystii oraz jej forma liturgiczna (komunia w jednej lub dwóch postaciach) różnią się między sobą zależnie od Kościoła.
Główny punkt sporny w interpretacji znaczenia eucharystii między katolikami a protestantami dotyczy prawdziwej obecności Chrystusa w chlebie i winie. Kościół katolicki twierdzi, że msza jest prawdziwą ofiarą, w której chleb i wino przemienia się w Ciało i Krew Chrystusa - jest to tzw. teoria transsubstancjacji albo przeistoczenia, przyjęta przez Sobór Laterański IV (1215). Protestanci uznają przeważnie tylko pewien rodzaj symbolicznego upamiętnienia obecności Chrystusa. Zdaniem protestantów śmierć Jezusa była wystarczającą ofiarą, dokonała się raz i nie może zostać powtórzona, czy też kontynuowana. Na Soborze Trydenckim takie stanowisko zostało potępione jako heretyckie.
Prawo kościelne nakazuje przyjęcie Eucharystii co najmniej raz w roku (w okresie Wielkanocy), przy czym do przystąpienie wymagane jest zgładzenie grzechów śmiertelnych przez spowiedź. Obowiązek dorocznego przyjmowania komunii wprowadził Sobór Laterański IV, ale po XVII wieku upowszechnił się ruch częstego przystępowania do Komunii świętej, wbrew herezji jansenistów, którzy głosili, że nikt nie jest godzien częstszego niż doroczne przyjmowania Eucharystii. Dawnej rygorystycznie przestrzegano także postu eucharystycznego (tzn. powstrzymywania się od pożywienia w dniu przyjęcia sakramentu), obecnie złagodzonego. Natomiast uroczyście celebruje się przyjmowanie Komunii świętej po raz pierwszy przez dzieci (Pierwsza Komunia).
Forma sakramentu
Obrzęd eucharystii nie zawsze przebiegał tak jak obecnie. Od X w. obrzęd, która także dawniej polegał na spożyciu konsekrowanego chleba i wina i wypowiedzeniu odpowiedniej formuły liturgicznej (do czasu Soboru Watykańskiego II tylko po łacinie), zaczął koncentrować się wokół momentu podniesienia hostii i kielicha napełnionego winem.
Materią sakramentu jest chleb pszenny i wino z owocu winnego (winogron), a źrodłem obrzędu są słowa Jezusa zapisane w Nowym Testamencie: Bierzcie i jedzcie z tego wszyscy, to jest bowiem ciało moje, które za was będzie wydane. Bierzcie i pijcie to jest bowiem kielich krwi mojej, która za Was i za wielu będzie wylana na odpuszczenie grzechów, to czyńcie na moją pamiątkę!
W kościele prawosławnym i w obrządku grekokatolickim wierni otrzymują komunię pod obiema postaciami, przy czym chleb jest kwaszony (a nie przaśny jak w kościele katolickim). Przyjmowanie samego chleba jako komunii jest starą praktyką, która w czasach soboru w Konstancji wywoływało duże spory: był to ważny punkt kontrowersji z Janem Husem i jego zwolennikami.
Katolicka liturgia eucharystyczna
Eucharystia celebrowana jest podczas mszy w obecności tzw. zgromadzenia ludu Bożego), któremu przewodniczy wyświęcony szafarz - (biskup lub prezbiter). Eucharystia w obrządku rzymsko-katolickim odbywa się w ściśle określonym porządku liturgicznym: następuje po tzw. czytaniach biblijnych, homilii, wyznaniu wiary i modlitwie wiernych.
W liturgii eucharystycznej wydziela się trzy zasadnicze momenty:
• przygotowanie darów
Już samo przyniesienie na ołtarz chleba i wina jest pewnym gestem symbolicznym. Wyraża ono dar i zaangażowanie zgromadzenia, które chce przekazać Bogu swój podstawowy pokarm — chleb i wino — znak obchodzonego święta.
• modlitwa eucharystyczna
Wśród wielu modlitw eucharystycznych, jakie są do wyboru, wszystkie oznaczają tę samą "akcję eucharystyczną", proklamowaną i dokonywaną słowami i gestami przez przewodniczącego zgromadzeniu. Przebieg modlitwy eucharystycznej jest następujący:
• prefacja, dziękczynienie składane Ojcu przez śpiew "Święty, Święty, Święty"
• modlitwa do Ducha Świętego, aby chleb i wino "stały się ciałem i krwią Jezusa Chrystusa, naszego Pana, który tej nocy, której był wydany..."
• przywołanie słów i gestów Jezusa z ostatniej wieczerzy i przeistoczenie darów ofiarnych — jest to najważniejsza chwila Mszy Świętej
• aklamacja przez lud tajemnic wiary
• wezwanie do Ducha Świętego o zjednoczenie zgromadzonych na Eucharystii
• doksologia ("Przez Chrystusa, z Chrystusem i w Chrystusie...")
• odmówienie słów modlitwy Pańskiej (Ojcze Nasz)
• Komunia Święta
Polega na przyjęciu i spożyciu Ciała Pańskiego (Komunia jednopostaciowa) lub też Ciała i Krwi (Komunia dwupostaciowa, która ze względów praktycznych stosowana jest rzadziej).
Cytaty
"Ilekroć bowiem spożywacie ten chleb albo pijecie kielich, śmierć Pana głosicie, aż przyjdzie" (1 Kor 11,26)
"Eucharystia jest pamiątką ukrzyżowanego i zmartwychwstałego Chrystusa, czyli żywym i skutecznym znakiem Jego ofiary, złożonej raz na zawsze na krzyżu i działającej do tej pory dla całej ludzkości" (dokument ekumeniczny z Limy).