Roślina

• NASIONO, nasienie, bot. organ rozmnażania się roślin nasiennych, zawierający zarodek; rozwija się z  zalążka; w skład nasion u różnych roślin wchodzi oprócz zarodka bielmo, obielmo i łupina; nasiono zawiera materiały zapasowe (skrobię, tłuszcze, białka) zmagazynowane w bielmie (nasiona bielmowe) lub w liścieniach (nasiona bezbielmowe); z osłonek zalążka tworzy się łupina nasienna, na której widoczny jest ślad „sznureczka”, tzw. znaczek, oraz zagłębienie będące pozostałością po „okienku”; często na powierzchni łupiny wykształcają się różne twory, np. włoski. Nasiona roślin nagozalążkowych są nagie, okrytozalążkowych chronione przez  owoc . Dojrzałe nasiona znajduje się w stadium anabiozy: nie pobiera pokarmu, nie rośnie, b. słabo oddycha; zachowuje zdolność do kiełkowania przez długi czas (nawet wiele lat). Rozmiary i waga nasion są różne: nasiona storczykowatych są b. małe, ważą ok. 0,3•10–6kg, natomiast nasiona palmy seszelskiej ważą ok. 9 kg. Nasiona mają różnorodne zastosowanie: są materiałem siewnym, źródłem pożywienia człowieka i zwierząt, dostarczają składników do produkcji leków, kosmetyków, barwników itp.
• KORZEŃ, zwykle podziemny organ roślin wyższych (paprotników, nagonasiennych i okrytonasiennych), spełnia liczne funkcje: przytwierdza roślinę do podłoża, pobiera z gleby wodę z solami miner., często magazynuje materiały zapasowe (np. korzenie spichrzowe u ziemniaka i buraka), służy do rozmnażania wegetatywnego, może być przystosowany do wymiany gazowej (np. korzenie oddechowe u namorzynów), może być organem chłonącym wodę (np. korzenie powietrzne u nadrzewnych epifitów), czepnym (np. korzenie czepne u bluszczu), podporowym (np. korzenie podporowe u figowców) i in.; zespół korzeni zwany systemem korzeniowym , może być palowy (korzeń główny znacznie grubszy niż korzenie boczne) lub wiązkowy (występuje wiele korzeni równej grubości i długości); często rośliny wytwarzają korzenie przybyszowe na łodygach płożących się lub podziemnych. W korzeniu rozróżnia się tzw. stożek wzrostu, zbud. z dzielących się komórek twórczych (merystematycznych), strefę wydłużania, strefę włośnikową, pokrytą włośnikami (powierzchnia chłonąca); w wyniku podziałów komórek merystematycznych stożka wzrostu korzenia tworzy się:  skórka,  kora (pierwotna) oraz  walec osiowy z wiązkami przewodzącymi naczyniowymi i sitowymi (tzw. budowa pierwotna korzenia), u niektórych roślin w korzeniu zachodzi wtórny przyrost na grubość w wyniku działalności miazgi twórczej (budowa wtórna korzenia). Korzenie wielu roślin współżyją z grzybami ( mikoryza) lub bakteriami ( bakterioryza).
•PĘD ROŚLINNY, zasadnicza część roślin naczyniowych, składająca się z  łodygi i  liści; ze względu na symetrię rośliny rozróżnia się pęd gł. oraz odrastające od niego pędy boczne, które również mogą się rozgałęziać. Zasadnicze typy rozgałęzień pędu: widełkowate (dychotomiczne) — istnieją 2 stożki wzrostu pędu gł., wytwarzające 2 równorzędne pędy, np. u widłaków; jednoosiowe (monopodialne) — w pachwinie liści pędu gł. powstają pąki pędowe, z których rozwijają się pędy pachwinowe, rosnące wolniej niż pęd gł. ( pień), np. u sosny, jodły, dębu; wieloosiowe (sympodialne) — pączek wierzchołkowy zamiera, a rozwija się pączek boczny znajdujący się w węźle położonym niżej, np. u lipy, brzozy; gdy zamiast jednego rosną 2 pędy, leżące w pobliżu pędu macierzystego, rozgałęzienie nazywa się pseudodychotomiczne, np. u lilaka, jemioły. Nowe pędy mogą powstawać z pąków przybyszowych (tzw. pędy przybyszowe) lub z pąków śpiących dolnej części rośliny (tzw. pędy odziomkowe); u wielu roślin zielnych trwałych ( bylina) występują pędy podziemne ( kłącza , bulwa, cebula); swoiście ukształtowanym i zmetamorfizowanym pędem roślinnym jest kwiat
• LIŚCIENIE, pierwsze liście (embrionalne) roślin nasiennych; pochodzeniem różnią się od liści właściwych, powstają bowiem z zarodka i w nasieniu są już widoczne jako część składowa; liczba liścieni jest różna u różnych gat. roślin; rośliny jednoliścienne z reguły mają jeden liścień, dwuliścienne — 2, nagozalążkowe — od 2 do wielu; gł. zadaniem liścieni jest odżywianie rozwijającego się zarodka lub siewki (dzięki zużywaniu nagromadzonych uprzednio materiałów zapasowych lub też w drodze fotosyntezy dokonywanej przez zazielenione liścienie); po rozwinięciu pierwszych liści u większości roślin l. Opadają
• LIŚĆ, organ roślin naczyniowych o ograniczonym wzroście szczytowym (z wyjątkiem liści paproci), stanowi część składową pędu; gł. funkcjami liścia są:  fotosynteza,  transpiracja i wymiana gazowa pomiędzy atmosferą a rośliną. Liść powstaje z zawiązków bocznych w stożku pędu, jest pokryty skórką (na której często występuje  kutykula lub włoski) z aparatami szparkowymi; w środku liścia znajduje się miękisz zieleniowy z chlorofilem (tzw. mezofil) oraz wiązki przewodzące w tzw. nerwacjach liściowych. Typowy liść roślin dwuliściennych składa się z części nasadowej (często z przylistkami) i z części górnej zbud. z ogonka liściowego (z wyjątkiem liści siedzących) oraz z blaszki liściowej; liście pojedyncze mają pojedynczą blaszkę liściową, całobrzegą lub wcinaną, liście złożone składają się z oddzielnych listków osadzonych pierzasto lub dłoniasto na wspólnej osadce; nerwacja liści jest równol. (u jednoliściennych), siateczkowata (u dwuliściennych) lub widełkowata (u paproci, miłorzębu). Na roślinie zwykle występuje kilka rodzajów liści:  liścienie, liście łuskowate, właściwe, przykwiatowe; liście mogą być też przekształcone w wąsy, ciernie, liściaki, łuski, aparaty chwytne oraz listki kwiatowe tworzące  kwiat . U większości paproci i roślin okrytonasiennych zielnych liście obumierają wraz z rośliną, u nagonasiennych i drzewiastych dwuliściennych — opadają przed obumarciem rośliny albo w roku powstania i prawie jednocześnie, np. drzewa liściaste klimatu umiarkowanego, albo w latach następnych i stopniowo — rośliny wiecznie zielone, np. większość drzew iglastych i liczne liściaste w klimacie tropik., lub tzw. rośliny zimozielone, np. większość drzew iglastych i niektóre liściaste w klimacie umiarkowanym.
• PĄK, pączek, zawiązek pędu (pąk pędowy), kwiatu (pąk kwiatowy) lub liścia (pąk liściowy); często jest chroniony przez łuski (zwł. pąki zimowe); wśród pąków pędowych rozróżnia się pąki wierzchołkowe — na wierzchołku pędu, tj. stożku wzrostu, i pąki boczne ( pąki pachwinowe) — rozwijające się w pachwinach liści; często pąki pachwinowe pozostają w spoczynku jako pąki śpiące (oczka); niekiedy tworzą się na dojrzałych organach (np. młodych i starych łodygach, korzeniach), tzw. pąki przybyszowe, które często są wykorzystywane do rozmnażania wegetatywnego, np. w sadownictwie; pąki odpadające (pachwinowe lub przybyszowe) służą do samoistnego rozmnażania wegetatywnego (np. rozmnóżki).
• KWIAT, przekształcony, skrócony pęd rośliny kwiatowej; organ sporofitu, w którym wykształcają się elementy rozrodu płciowego roślin  nasiennych . U większości roślin okrytozalążkowych kwiat składa się z:  pręcików,  słupków , u wielu także z  okwiatu (często zróżnicowanego na działki kielicha i płatki korony). Budowa kwiatu jest różnorodna, niektóre rośliny mają kwiaty obupłciowe (z pręcikami i słupkami), inne wytwarzają kwiaty rozdzielnopłciowe (tylko z pręcikami lub tylko ze słupkami), u niektórych roślin występują kwiaty płonne (bez pręcików i słupków); płonne są też tzw. kwiaty pełne, w których zamiast pręcików rozwijają się dodatkowe płatki; poszczególne części kwiatu są osadzone na  dnie kwiatowym; liczba pręcików i słupków oraz występowanie lub brak okwiatu i sposób ułożenia ich w kwiecie jest cechą charakterystyczną dla danego gat., rodzaju, a nawet rodziny; symetria kwiatu może być: promienista — w co najmniej 3 płaszczyznach symetrii (u dwuliściennych — 4 lub 5, u jednoliściennych najczęściej 3), grzbiecista — o jednej płaszczyźnie symetrii, np. u bobowatych (motylkowatych), storczykowatych, nieraz kwiaty są niesymetryczne, np. u kozłka; schematycznie budowę kwiatu przedstawiają tzw. narysy. Często kwiaty są zebrane w różnego typu  kwiatostany . Organami, w których tworzą się elementy rozrodcze są w kwiecie pręciki i słupki, okwiat pełni w stosunku do nich funkcję ochronną (gdy kwiat jest jeszcze nie rozwinięty), później barwny okwiat staje się powabnią, gł. dla owadów; powabnią mogą być też inne części kwiatu, np. pręciki przekształcone w  prątniczki ; budowa kwiatu jest związana w dużym stopniu ze sposobem jego  zapylania, np. kwiaty owadopylne są na ogół barwne, często mają miodniki, kwiaty wiatropylne są drobne, pozbawione barwnego okwiatu. Najstarszy znany okaz kwiatu pochodzi z okresu kredowego; pochodzenie kwiatu i przebieg jego ewolucji są dotychczas mało poznane. Kwiaty roślin nagozalążkowych są przeważnie niepozorne, rozdzielnopłciowe (z wyjątkiem kwiatów wymarłych benetytów), wiatropylne; kwiat żeński ma postać łusek (owocolistków) z  zalążkami , zebranych w kwiatostan  szyszkę; kwiat męski to drobna szyszeczka, która wytwarza pyłek, po czym opada. Zastosowanie kwiatów roślin jest wielorakie; są używane do celów spoż. (np. przyprawy kuchenne), do wyrobu olejków eterycznych, leków, barwników, uprawiane w celach zdobniczych, dla podniesienia estetyki miast i mieszkań.
• ZAPYLANIE, przenoszenie ziaren pyłku z pylników na okienko zalążka (u nagozalążkowych) lub na znamię słupka (u okrytozalążkowych); zapylanie może nastąpić pyłkiem innego kwiatu ( obcopylność) lub tego samego kwiatu ( samopylność); czynnikami pośredniczącymi w zapylaniu mogą być: wiatr ( wiatropylność), owady ( owadopylność ), ptaki ( ornitogamia), ślimaki (malakogamia), woda (hydrogamia); ze sposobem z. wiąże się wiele przystosowań morfologicznych kwiatu, np.: barwny okwiat (barwne plamki na płatkach okwiatu), miodniki kwiatów owadopylnych, kwiaty niepozorne o zredukowanym okwiecie kwiatów wiatropylnych.
• ZAPŁODNIENIE bot. proces zapłodnienia u roślin okrytonasiennych; biorą w nim udział 2 plemniki (powstające z komórki generatywnej pyłku), z których jeden zlewa się w  woreczku zalążkowym z komórką  jajową, dając początek zarodkowi, natomiast drugi łączy się z komórką centr. woreczka zalążkowego, dając początek triploidalnej tkance odżywczej,  bielmu.