Mszaki i paprotniki

WĄTROBOWCE- Do wątrobowców zaliczamy ponad 10 000 gatunków. Gametofit ich ma różną postać. U jednych gatunków ma postać grzbieto- brzusznie uformowanej łodyżki z listkami( bez nerwu środkowego) wyrastającymi w dwóch szeregach z boków łodyżki; łodyżka nie ma specjalnych elementów do przewodzenia wody. Inne gatunki mają postać plechokształtną, blaszkowatą, co można obserwować u pospolitej na miejscach wilgotnych porostnicy wielokształtnej. Mimo pozornie prymitywnej budowy zewnętrznej gametofit porostnicy wykazuje wysoką organizację wewnętrzną. Nie ma w świecie roślin gametofitu o bardziej złożonej budowie. Znajdujemy tu tkankę asymilacyjną, przewietrzającą i spichrzową, a także skórkę i aparaty szparkowe. POROSTNICA jest rośliną dwupienną, mającą postać płaskiej, przylegającej do podłoża, widlasto rozgałęziającej się plechy. Organy płciowe osadzone są na specjalnych, pionowo wyrastających odgałęzieniach gametofitów: plemnie na górnej stronie tarczowatego rozszerzenia tych odgałęzień, rodnie- na spodzie rozszerzeń mających postać parasolowatą. Sporofit ma krótki trzonek osadzoną na nim okrągłą zarodnię z zarodnikami, które po pęknięciu jej ścian wypychane są na zewnątrz przez sprężyste włókienka, zwane sprężycami. Porostnica rozmnaża się również wegetatywnie za pomocą wielokomórkowych rozmnóżek wytwarzających, w kubeczkowatych zbiorniczkach znajdujących się na powierzchni gametofitu.


MCHY. Do mchów zaliczamy około 15 000 gatunków. Gametofit mchów ma postać ulistnionej łodyżki. Zarówno gametofit, jak i sporofit u przedstawicieli poszczególnych grup mchów wykazują pewne, niekiedy znaczne różnice w budowie.
TORFOWCE- Należy tu jedyny torfowiec obejmujący ponad 300 gatunków występujących głównie na torfowiskach. Splątek torfowców jest blaszkowaty. Dojrzały gametofit ma postać łodyżki, tworzącej liczne boczne odgałęzienia pozbawionej chwytników i odznaczającej się ciągłym wzrostem. Budowa anatomiczna łodyżki jest prosta. Listki są drobne, zbudowane z jednej warstwy komórek. Jedne komórki są duże i martwe, opatrzone pierścieniowatymi zgrubieniami i otworkami (porami), przez które dostaje się woda do wnętrza komórki. Inne, leżące między nimi, są żywe, drobne, wydłużone i zawierają chloroplasty. Komórki martwe służą do wchłaniania i gromadzenia wody. Tak zbudowane listki wraz z przylegającymi do łodyżki jej odgałęzieniami i licznymi komórkami martwymi na ich powierzchni, tworzą system kapilarny( włosowaty), dzięki któremu woda może dość wysoko podsiąkać i zaopatrywać szczytowe części roślin. Torfowce tworzą zwykle gęste darnie przepojone wodą. Plemnie i rodnie formują się na różnych gałązkach. Sporofit osadzony jest na dość długiej łodyżce, która należy do gametofitu i wydłuża się podczas rozwoju sporofitu. Sam sporofit jest drobny, złożony ze stopy, tkwiącej w szczycie gałązki gametofitu, i kulistej zarodni otwierającej się wieczkiem.


MCHY WŁAŚCIWE, CZYLI PRĄTNIKOWCE- Splątek mchów właściwych jest nitkowaty, rozgałęziony; może z niego wyrastać kilka gametofitów. Dojrzały gametofit ma postać prostej lub rozgałęzionej łodyżki. U niektórych gatunków łodyżka wykazuje znaczne zróżnicowanie anatomiczne. Część zewnętrzną tworzy wówczas tkanka okrywająca. Pod nią znajduje się kora pełniąca funkcje tkanki mechanicznej. Dalej, w głębi, umieszczona jest prymitywna wiązka przewodząca, której część wewnętrzną tworzą długie, martwe komórki przewodzące wodę, część zewnętrzną zaś- komórki żywe, silnie wydłużone i przewodzące produkty asymilacji. Łodyżki pokryte są listkami wykazującymi nieraz dość złożoną budowę; najczęściej zbudowane są z jednej warstwy komórek. Skupienia rodni i plemni są czasem otoczone zmodyfikowanymi listkami i znajdują się na szczycie łodyżki lub jej odgałęzień. Młody sporofit rozrasta się początkowo w rodni, w skutek, czego ściana jej pęka u nasady i cała część szyjkowa wyniesiona zostaje na szczycie rosnącego sporofitu, okrywając (jak tzw. czepek) zarodnię. Zarodnia ma zazwyczaj kształt walcowaty. Wewnątrz niej znajduję się płonna kolumienka otoczona komorą z zarodnikami. Zarodnia przykryta jest wieczkiem, które opada w momencie, gdy zarodniki osiągną dojrzałość. Wysypywanie i wysiewanie się zarodników ułatwiają ząbki znajdujące się na brzegu zarodni i wykonujące ruchy pod wpływem zmian wilgotności powietrza. W ścianie zarodni często występują komórki z chloroplastami, w skutek, czego sporofit wykazuje pewien stopień niezależności w procesie odżywiania się.

Do najpospolitszych mchów należą:
TORFOWIEC- różne gatunki występujące w miejscach wilgotnych i podmokłych, a nawet bezpośrednio wodzie, głównie na torfowiskach przejściowych i wysokich; tworzą rozległe darnie lub kępy.
PŁONNIK POSPOLITY- bardzo częsty w miejscach podmokłych, w wilgotnych lasach iglastych.
WIDŁOZĄB MIOTŁOWY- występuje często w suchych borach sosnowych.
BIELISTKA SINA- mech o liściach zbudowanych z dwóch rodzajów komórek(podobnie jak torfowiec), występuje pospolicie w borach sosnowych na kwaśnym podłożu; tworzy zbite, wypukłe darnie.
SKRĘTEK WILGOCIOMIERCZY- rośnie na różnych siedliskach, często na pogorzeliskach.
PRĄTNIK- różne gatunki, na różnych siedliskach; np. prątnik srebrzysty- drobny mech tworzący darniki na skałach, murach, często w szczelinach między płytami chodników.
MERZYK FAŁDOWANY- w wilgotnych lasach liściastych.
ŻURAWIEC FAŁDOWANY- na podobnych siedliskach jak poprzedni.
DRABIK DRZEWKOWATY- na mokrych łąkach i w mokrych lasach
MOKRADŁOSZ- różne gatunki występujące na bagnach
SIERPOWIEC- różne gatunki występujące na bagnach
ROKIETNIK SCHREBERA- najpospolitszy mech w runie borów sosnowych.
PSYLOFITY- Dotychczas poznano 50 gatunków kopalnych. Psylofity są najstarszymi znanymi roślinami lądowymi. Żyły w sylurze i dewonie, a więc wcześniej niż mszaki. Sporofit ich tworzył prosty lub rozgałęziony pęd dorastający 1 m wysokości; zarodnie wyrastały na szczycie pędów. Gametofit podobny był do sporofitu, lecz od niego mniejszy.


WIDŁAKOWE- Do klasy tej zalicza się 1250 gatunków. Widłakowe są na ogół niewielkimi roślinami o pędach i korzeniach rozgałęziających się widlasto. Wymarłe, karbońskie widłakowe były znacznie większe od dzisiaj żyjących i tworzyły nawet postacie drzewiaste. Wśród dzisiaj występujących przedstawicieli klasy widłakowych znane są zarówno gatunki jednakozarodnikowe, jak i różnozarodnikowe. Do pierwszych należą widłaki. Zarodniki ich kiełkują bardzo wolno, bo 6-7 lat, zaś przedrośle osiąga dojrzałość płciową dopiero po 12-15 latach. Heterotroficzne, bulwkowate przedrośle żyje w symbiozie z grzybem( mikoryza). Sporofit jest rośliną zieloną, samożywną, pokrytą drobnymi liśćmi, osiągającą kilkadziesiąt centymetrów długości. Sporofile (liście zarodnionośne), podobne do liści płonnych lub różniące się od nich, skupione są na szczycie łodygi, gdzie tworzą kłos zarodnionośny. Osadzone na sporofilach nerkowate zarodnie zawierają jednakowe, haploidalne zarodniki, które po pęknięciu zarodni wydostają się na zewnątrz. Przedstawicielem różnozarodnikowych widłakowych jest widliczka. Sporofit jej jest niewielką, ulistnioną roślina z kłosami zarodnionośnymi na szczycie łodygi. W dolnej części kłosa znajdują się makrosporangia zawierające po cztery makrospory. Górna część zawiera mikrosporangia z licznymi mikrosporami. Mikrospora rozwija się nie opuszczającej swej ściany, którą okryte pozostaje również tworzące się przedrośle męskie. Jest ono bardzo małe, zaledwie kilkukomórkowe. Powstające z makrospory przedrośle żeńskie jest większe od męskiego, ale i ono okryte jest częściowo ścianą zarodnika. Plemniki z kroplami deszczu lub rosy dostają się do dolnej części kłosa, gdzie znajdują się kiełkujące makrospory oraz przedrośla żeńskie i wnikają do rodni. Po zapłodnieniu komórki jajowej przedrośla żeńskie, często już z rozwijającym się sporofitem, wypadają z kłosa na ziemię i tu następuje dalszy rozwój sporofitu.
Do widłakowych zaliczamy także wymarłe karbońskie lepidodendrowce, ogromne, dorastające 40 m wysokości drzewa. Były one również różnozarodnikowe. Zarodniki ich formowały się w zarodniach w kłosach zarodnionośnych, podobnych do szyszek i osiągających długość kilkudziesięciu centymetrów. W skrajnych przypadkach w makrosporangium występowała tylko jedna wielka makrospora. U pewnych gatunków była ona zrośnięta ze ścianą zarodni, tak, że przedrośle musiało wykształcać się zawsze wewnątrz makrosporangium. Także proces zapłodnienia i powstawania zarodka odbywał się w obrębie, zarodni dużej.


SKRZYPOWE- Dziś żyjące skrzypowe liczą 30 gatunków. Z wymarłych przedstawicieli klasy skrzypowych wielką rolę w kształtowaniu roślinności okresu karbońskiego odegrały ogromne, drzewiaste kalamity. Wchodziły one, wraz z lepidendrowcami, jako główne komponenty, w skład ówczesnych lasów zasiedlających rozległe bagniska. Dzisiaj żyjący przedstawiciele skrzypowych to znane nam skrzypy, będące niewielkimi, zielonymi roślinami o bardzo charakterystycznej budowie. Łodyga ich, z wielkim centralnym kanałem powietrznym i licznymi, dużymi przestworami międzykomórkowymi, wykazuje budowę członowaną. W węzłach,, oddzielonych długimi międzywęźlami, wyrastają okółki łuskowatych liści zrośniętych w pochewkę. Z węzłów wyrastają również odgałęzienia boczne o podobnej strukturze. Sporofile( liście zarodnionośne) są zupełnie inaczej wykształcone niż liście płonne i mają postać tarczek, u spodu, których wyrasta po kilka workowatych zarodni. Sporofile zebrane są na szczycie łodygi w kłos podobny do szyszki. Organem asymilującym jest łodyga. U niektórych gatunków pędy z kłosami zarodnionośnymi są bezzieleniowe i pojawiają się przed wykształceniem się zielonych pędów płonnych. Zarodniki opatrzone są dwiema krzyżującymi się wstęgami powstałymi z zewnętrznej części ściany komórkowej. Pod wpływem zmian wilgotności zwijają się one lub rozwijają, dzięki czemu masa zarodników ulega rozluźnieniu i łatwiej wysypuje się z otwartej zarodni. Za pomocą tych wstęg zarodniki sczepiają się, co ma duże znaczenie ze względu na dwupienność przedrośli. Zarodniki, bowiem, mimo że morfologicznie są jednakowe, różnią się fizjologicznie- z jednych wyrastają przedrośla męskie, a z drugich żeńskie. Jedne i drugie są zielone, samożywne, łatkowato rozgałęzione, żeńskie nieco większe od męskich.


PAPROCIE- Klasa ta obejmuje 9500 gatunków. Paprocie są z reguły roślinami zielnymi. Tylko niektóre gatunki występujące w krajach ciepłych są drzewiaste i osiągają kilkanaście metrów wysokości. Łodyga paproci może być prosto wzniesiona, płożąca się lub w postaci kłącza ukryta w ziemi. Cechą charakterystyczną paproci są duże, często pierzaste lub wielokrotnie pierzaste liście, za młodu zwinięte na kształt pastorału. Na ich spodniej stronie znajdują się zarodnie zebrane zwykle w kupki, niekiedy okryte błoniastą zawijką. U niektórych gatunków sporofile są inaczej wykształcone niż trofofile( liście płonne). Zarodnie pękają szczeliną, przy czym w otwieraniu ich często bierze udział specjalny mechanizm. U większości naszych paproci, zarodnia ma postać dyskowatego zbiorniczka o ścianach zbudowanych z jednej warstwy komórek. Z jednej strony otacza ją półpierścień utworzony z komórek o nierównomiernie zgrubiałych ścianach. Komórki pierścienia przy utracie wody zmniejszają swą objętość, wciągając najcieńsze ściany. Powoduje to wygięcie pierścienia i rozerwaniu zarodni, z której wysypują się zarodniki. Gametofit u większości paproci jest zielony i ma blaszkowata postać. Przytwierdzony jest do podłoża za pomocą chwytników. Rodnie i plemnie znajdują się na jego spodniej stronie. Do omawianej klasy należą paprocie wodne, rosnące na bagnach i w wodzie, jak np. dość często występująca u nas salwina pływająca.



Z pospolitych gatunków paprotników na uwagę zasługują:
-WIDŁAKI-
Widłak goździsty- pospolity w całym kraju w suchych lasach i na wrzosowiskach.
Widłak jałowcowaty- dość pospolity w całym kraju w cienistych lasach.
Widliczka ostrozębna- widłak różnozarodnikowy, występujący pospolicie w górach.
-SKRZYPY-
Skrzyp polny- o pędach zarodnionośnych pojawiających się przed zielonymi pędami płonnymi; występuje pospolicie po polach, rowach i innych wilgotnych miejscach.
Skrzyp bagienny- pospolity na całym niżu, na bagnach i w płytkich wodach stojących.
Skrzyp błotny- pospolity na mokrych łąkach i brzegach wód.
-PAPROCIE-
Nasięźrzał pospolity- dość częsty na wilgotnych łąkach.
Wietlica samicza- pospolita w całym kraju w wilgotnych lasach i zaroślach.
Nerecznica samcza- podobnie jak poprzednia.
Zanokcica skalna- pospolita głównie w górach.
Orlica pospolita- bardzo pospolita w lasach sosnowych na niżu.
Paprotka zwyczajna- dość pospolita w niżowych zbiorowiskach leśnych
Salwinia pływająca- paproć różnozarodnikowa, w rozproszonych stanowiskach, w wodach stojących.