Ściąga z socjologii prof. Januszek,PWSZ, onin

Ściąga z socjologii
prof. Januszek, PWSZ, Konin


SOCJOLOGIA JAKO NAUKATermin „socjologia” po raz pierwszy użył August Comte w 4 tomie „Kursu filozofii pozytywnej” wydanym we Francji w 1837 r. Użył tego pojęcia dla określenia nauki o człowieku jako gatunku społecznym, a nie tylko biologicznym, nawiązując w ten sposób do zrodzonego już w starożytności nurtu myślowego traktującego człowieka jako istotę społeczną (Arystoteles).Etymologicznie rzecz biorąc pojęcie „socjologia” składa się z 2 słów: ocios-społeczeństwo i logos-nauka, czyli w dosłownym tłumaczeniu to tyle, co nauka o społeczeństwie. Współcześnie jednak na takim określeniu socjologii nie można poprzestać, ponieważ społeczeństwem zajmuje się nie jedna nauka, a wiele nauk zwanych naukami społecznymi lub naukami humanistycznymi (historia, prawo, ekonomia, psychologia, socjologia, kulturoznawstwo i inne). Wszystkie te nauki zajmują się badaniem człowieka w węższych lub szerszych zbiorowościach.Tak jak historia zajmuje się badaniem tego, co było wśród ludzi, prawo określa to, co być powinno między ludźmi, ekonomia zajmuje się racjonalnym gospodarowaniem, tak socjologia bada współżycie społeczne, funkcjonowanie węższych i szerszych zbiorowości ludzkich, bada człowieka wśród ludzi.Socjologia jest to nauka zajmująca się badaniem współżycia społecznego, jego materialnych i niematerialnych wytworów, czynników powodujących ich powstawanie, rozwój i zanika, badaniem osobników ludzkich, ale tylko o tyle, o ile są przez to współżycie są zdeterminowani (uwarunkowani).W ramach socjologii powstały 2 nurty: nurt kontraktualistyczny i nurt realistyczny.Kontraktualiści (Demokryt, J.J.Roussou) twierdzą, że współżycie społeczne jest wyrazem swoistej umowy społecznej.Realiści twierdzą, że współżycie społeczne jest faktem genetycznie pierwotnym, tzn. człowiek żył zawsze w szerszych lub węższych zbiorowościach ludzkich, w pojedynkę żyć bowiem nie można. Przemawiają za tym następujące fakty:*względy natury biologicznej, tzn. człowiek rodzi się niezdolny do samodzielnego życia*język*wszystkie cechy charakteryzujące człowieka, jednostkę ludzką są uwarunkowane kulturowoWytworem materialnym i niematerialnym współżycia ludzi jest kultura.Z powyższego wynika, że przedmiot i zakres badań socjologii jest bardzo szeroki. Jest tak bogaty, jak bogate jest życie ludzi. W związku z tym w ramach socjologii ogólnej wyodrębniły się różne zakresy badawcze, które z czasem usamodzielniły się w odrębne dyscypliny socjologiczne, i tak powstały np. socjologia wsi, socjologia miasta, pracy, kultury, medycyny itp.PODSTAWOWE POJĘCIA SOCJOLOGICZNEWspółżycie społeczne oznacza, że każdy człowiek jest członkiem określonej zbiorowości społecznej. Pojęcie zbiorowości społecznej jest zatem najogólniejszym określeniem używanym w socjologii. Co prawda niektórzy socjologowie jako terminu ogólniejszego dla oznaczenia różnych trwałych form życia zbiorowego używają pojęcia społeczeństwo. Jednakże termin ten ma inne historyczne ustalenia i znaczenia, i posługiwanie się nim wywołuje czasami różnego rodzaju nieporozumienia. Pojęcie zbiorowość społeczna jest zatem określeniem bardziej neutralnie obejmującym różnorodne zbiory ludzi.Wśród zbiorowości społecznych możemy wyróżnić takie ich rodzaje jak: grupa społeczna, zbiegowisko, tłum, publiczność, klasa, warstwa społeczna itd.Zadaniem socjologii jest zatem dokonanie klasyfikacji tych różnych rodzajów zbiorowości, opisanie ich trwałych cech, struktur i procesów w nich zachodzących, bowiem chociaż zbiorowości społeczne są tworami historycznymi, tzn. powstają w określonym czasie na skutek warunków charakterystycznych dla tego okresu i noszą cechy charakterystyczne dla okresów dziejowych, w których powstały, to jednak niektóre cechy ich struktur i procesów w nich zachodzących są trwałe i powtarzalne. Analizując zatem zbiorowości społeczne należy wskazać na ich typy i struktury, czyli obiektywne strony ich istnienia i rozwoju oraz wzajemne podporządkowanie. Jednocześnie należy wskazać na rozróżnienie zbiorowości społecznych od prostych zbiorów ludzkich.Zbiór społeczny to zbiór ludzi wyodrębniony w praktyce współżycia społecznego, czyli jest to zbiór obejmujący ogół ludzi posiadających jakąś wspólną cechę wyodrębnioną przez obserwatora zewnętrznego bez względu na to, czy ludzie ją sobie uświadamiają czy nie. Zbiór społeczny różni się od zbioru logicznego tym, że jest wydzielony nie na podstawie dowolnej cechy przyjętej przez badacza, lecz na podstawie cechy wydzielonej w nich na podstawie kryteriów wydzielonych przez członków zbioru. Podstawowe rodzaje zbiorów społecznych to zbiorowisko społeczne, społeczna kategoria członkostwa i indywidualne typy psychologiczno-społeczne.Zbiorowość społeczna to zbiór ludzi przebywających mniej lub więcej stale w pewnych określonych ramach przestrzennych takim skupieniu, że praktycznie możliwa jest styczność bezpośrednia członków tego zbioru ze sobą.Kategoria społeczna członkostwa to zbiór ludzi w rozumieniu dystrybutywnym wydzielonych w praktyce życia społecznego w obrębie danego zbioru ze względu na określone cechy, takie jak: płeć, wiek, miejsce pracy, stan cywilny, stan rodzinny, wykształcenie, zawód itd. Kategoria społeczna członkostwa ściśle wiąże się rolą i pozycją społeczną.Rola społeczna oznacza zespół działań, funkcji, które członek zbioru może wykonywać, inaczej mówiąc określa ogół obowiązków, które dany człowiek realizuje.Pozycja społeczna natomiast to ogół uprawnień, jakie z tytułu roli i pełnionej funkcji dana jednostka posiada.Zbiorowością społeczną nazywamy taki zbiór ludzi, między członkami którego występują jakieś powiązania ze względu na przynależność do nich. Podstawowe typy zbiorowości społecznych to: grupa społeczna, zbiegowisko, tłum, publiczność.Grupą społeczną jest wszelki taki zbiór ludzi, który obejmuje co najmniej 3 osoby wykazujące w swoim współżyciu organizację społeczną.Organizacja społeczna ujawnia się w następujących momentach:*w zróżnicowaniu działań, czyli w podziale pracy*w dopełnianiu się tych zróżnicowanych działań*w powtarzalności zróżnicowanych działań*interpersonalności działań*systemie sankcji w postaci nagród i karOrganizacja zbioru ludzi ujawnia się:*w normach społecznych określających każdemu jej członkowi co mu wolno, a czego nie przejawiać w swoich zachowaniach*zachowaniach sankcjach społecznych Normy organizacyjne określają zarówno to, co powinno zachodzić w działaniach członków danej grupy, jak i to, co nie powinno zachodzić. Stanowią one pewne wzory postępowania dla członków grupy. Rozróżniamy wzory idealnie pozytywne wyrażające ideał członka grupy i wzory idealnie negatywne określające czego nie należy przejawiać członkom grupy w zachowaniach, wzory przeciętne wyrażające minimum właściwości, które członek grupy powinien przejawiać. Od wzorów społecznych należy odróżniać stereotypy społeczne.Stereotypy społeczne są to względnie ustalone schematy przedstawiania sobie osób, rzeczy, sytuacji czy grup społecznych, zawierające pewne wartościowanie, ale niemające charakteru normatywnego.Wszystkie wyżej wymienione elementy charakteryzujące szersze i węższe zbiorowości społeczne składają się na środowisko społeczne człowieka.Środowisko społeczne jest to ogół jednostek zbiorów i zbiorowości społecznych, materialnych i niematerialnych wartości społecznych, z którymi człowiek wchodzi w ciągu swego życia w stosunki społeczne trwałe lub przelotne, uregulowane i wyznaczone grupowo lub nieregulowane, ale oparte na stycznościach pośrednich i bezpośrednich z innymi ludźmi i grupami społecznymi.ROZWÓJ SOCJOLOGII-TWÓRCY I ICH TEORIEZa twórcę socjologii uważa się francuskiego filozofa Augusta Comte’a, który chciał wykorzystać stworzoną przez siebie naukę do naprawy schorzeń społecznych. Comte koncentrował się na 2 aspektach współżycia społecznego:*na porządku społecznym*na stabilizacji społecznejSformułował 2 zakresy badawcze socjologii:*statyka społeczna badająca jakie społeczeństwo jest, jak je opisywać*dynamika społeczna badająca jak się społeczeństwo zmienia, dlaczego się zmienia.Comte uważał, że głównym czynnikiem sprzyjającym stabilizacji jest wspólnota przekonań wszystkich członków społeczeństwa. Zmianę społeczną widział jako proces ewolucyjny, dzięki któremu społeczeństwo osiąga coraz wyższe stadia rozwojowe.Dzieło Comte’a zostało rozwinięte przez angielskiego socjologa Herberta Spencer’a (1820-1903). Spencer usiłował wyjaśnić porządek i zmiany społeczne przez porównanie społeczeństwa do żywego organizmu. Wg niego socjologia odkrywa podstawowe struktury społeczne i bada, jak ich funkcjonowanie wpływa na funkcjonowanie danego społeczeństwa. Szczególnym zainteresowaniem Spencer’a cieszyło się pojęcie „przetrwania najlepiej przystosowanych”. Spencer tym pojęciem posługiwał się w badaniach nad zmianami społecznymi, dając wyraz darwinizmowi społecznemu, w myśl którego w społeczeństwie wolnym od jakiejkolwiek interwencji państwa, rządu nieprzystosowani muszą zniknąć.Karol Marks (1818-1883) był kolejnym twórcą socjologii. Badacz ten uważał, że podstawowe prawa dotyczące życia społecznego można odnaleźć w strukturze ekonomicznej społeczeństwa. Wg niego społeczeństwo dzieli się na 2 klasy:*tych, którzy są właścicielami środków produkcji*tych, którzy tych środków nie posiadająPodział ten, jego zdaniem, nieuchronnie prowadzi do konfliktu klasowego, do sprzeczności, które wywołują kryzysy ekonomiczne, a te z kolei dają początek nowym strukturom społecznym. Pogląd Marksa jest nazywany materializmem sprzecznym.Kolejnym badaczem jest Francuz Emil Durkheim. Pod wpływem badań Spencer’a i Comte’a interesowało go to, co scala społeczeństwo, co powoduje określony porządek społeczny. Jego podejście określa się mianem funkcjonalistycznego. Durkheim wskazuje znaczenie różnych elementów życia społecznego dla zachowania spójności społeczeństwa, np. rolę spoiwa stanowią przekonania, wartości itd. Podobieństwa tworzą społeczeństwo, łączenie to Durkheim nazwał solidarnością mechaniczną. Jednocześnie wskazywał, że wraz z rozwojem i różnicowaniem się społeczeństwa, gdzie zaczęli wykonywać wyspecjalizowane zadania i stali się sobie nawzajem niezbędni. Ten rodzaj związku między członkami społeczeństwa, polegający na wzajemnym wsparciu i współzależności Durkheim nazwał solidarnością organiczną.Kolejnym badaczem wskazującym na nowe obszary współżycia społecznego jest Max Weber (1864-1920). Jest to badacz, który ma duże zasługi w rozwoju wiedzy społecznej i metodologii socjologicznej. Główną dziedziną jego badań były działania społeczne. Szczególnie interesowały go wartości, przekonania, zamiary, postawy, które kierują zachowaniami ludzkimi. Żeby wyjaśnić czyjeś zachowanie, powinniśmy go zrozumieć. Weber postulował socjologię wolną od wartościowania. Domagał się wyeliminowania z procesu badawczego założeń wstępnych i wszelkich uprzedzeń. Był twórcą tzw. typów idealnych, czyli takiej konstrukcji pojęciowej dowolnego zjawiska, która wyrażała najistotniejsze jego elementy i z którą można by było porównywać rozmaite zjawiska życia społecznego.Kolejnym socjologii był Georg Simmel (1858-1918). Odrzucił on spencer’owską analogię społeczeństwa do organizmu biologicznego. Uważał on bowiem, że społeczeństwo stanowi skomplikowaną pajęczyną wielokrotnych wzajemnych relacji między jednostkami, które pozostają ze sobą w ciągłych interakcjach. Forma tych interakcji jest głównym przedmiotem zainteresowania Simmel’a. Jego socjologię określa się mianem formalnej. Odkrył on w swoich badaniach wspólne elementy w strukturach formalnych ludzi, sformułował typy społeczne, a szczególnie analizował zjawisko „obcego”, jego rolę we współżyciu społecznym. Wg Simmel’a „obcym” jest ten, kto tylko śladowo angażuje się w życie grupy społecznej, formalnie jest jej członkiem, ale nie w pełni akceptowanym i nie potrafi się zintegrować z grupą.WSPÓŁCZESNE TEORIE SOCJOLOGICZNEPod pojęciem teorii rozumiemy powiązany ze sobą zbiór pojęć i twierdzeń dotyczących wyjaśnienia zjawisk i procesów zachodzących w rzeczywistości. Teoria socjologiczna jest to powiązany zbiór pojęć i twierdzeń dotyczących wyjaśnienia zjawisk i procesów społecznych. Dobra teoria socjologiczna pozwala:*odpowiedzieć na pytanie dlaczego zjawiska i procesy przebiegają w taki właśnie, a nie inny sposób*na tej bazie sformułować prognozę, jak będzie w przyszłości *odpowiedzieć na pytanie co robić, aby było tak jak chcemyTeorie socjologiczne w swojej strukturze obejmują najogólniejsze idee na temat:*czym jest społeczeństwo –teorie naturalistyczne-wszystkie teorie, które twierdzą, że społeczeństwo to twór analogiczny do organizmu biologicznego –teorie antynaturalistyczne-wszystkie teorie, które społeczeństwo przeciwstawiają zjawiskom biologicznym, przyrodniczym; podkreślają fakt, żre społeczeństwo cechuje się kulturą, wartościami, symbolami, językiem, a więc tymi cechami, które w świecie przyrody nie występują*jak badać społeczeństwo –teorie, które formułują postulat indywidualizmu, fizykalizmu- społeczeństwo należy badać tak, jak każdy element świata przyrody –teorie antynaturalistyczne, humanistyczne- społeczeństwo należy badać metodami właściwymi humanistyceWśród teorii socjologicznych najbardziej znanych w współczesnej socjologii można wskazać na takie teorie, które zajmują się badaniem i wyjaśnianiem zjawisk społecznych w skali makrospołecznej i takie, które badają zjawiska w skali mikrospołecznej. Z tego względu wyróżniamy teorie:*makropoziomowe- teoria strukturalno-funkcjonalistyczna, teoria konfliktu spo%B