Potęgi gospodarcze Ameryki Północnej i Południowej (Stany Zjednoczone, Kanada, Meksyk)

W ZAŁĄCZNIKU DODATKOWO BIBLIOGRAFIA I TABELA GŁÓWNYCH EKSPORTERÓW!

1. Przemysł

Przemysł to dział produkcji materialnej, w którym wydobywanie zasobów przyrody i dostosowanie ich do potrzeb ludzi odbywa się na dużą skalę na zasadzie podziału pracy i za pomocą maszyn. Niektóre z zasobów przyrody (np. surowce mineralne) są zasobami nieodnawialnymi (tj. po ich wykorzystaniu tracimy je bezpowrotnie). Przemysł jest jednym z działów gospodarki wytwarzającym środki pracy i decyduje o tempie rozwoju gospodarczego. Przemysł ma kilka funkcji: produkcyjną (zajmuje się ona pozyskiwaniem i przetwarzaniem surowców i półproduktów), społeczną (tworzenie się miejsc pracy, polepszanie się warunków życia, podnoszenie kultury technicznej), przestrzenną (rozwój miast oraz przyspieszanie procesów urbanizacyjnych) i przekształcanie środowiska. Dzielimy go na wydobywczy i przetwórczy.
Gwałtowny rozwój przemysłu doprowadził do ogromnych zniszczeń w środowisku przyrodniczym, m.in.: zanieczyszczenia atmosfery (smog, kwaśne deszcze, dziura ozonowa, efekt cieplarniany), zanieczyszczenia wód, zmniejszenie się powierzchni obszarów leśnych, zjawisko pustynnienia. Towarzyszą mu także daleko idące przeobrażenia strukturalne, których nierozłącznym elementem jest postęp techniczny. W międzygałęziowej oraz wewnątrzgałęziowej strukturze produkcji następują duże zmiany. Coraz większy udział w całokształcie produkcji mają przemysły wysokiej techniki (high-tech), a w parze z nimi idą zmiany w organizacji przedsiębiorstw i stopniu koncentracji produkcji. Ważnym czynnikiem przyspieszającym proces restrukturyzacji przemysłu stała się niewątpliwie walka o rynki zbytu i narastająca konkurencja. Kolejnym istotnym czynnikiem oddziałującym na dynamikę przemian strukturalnych w przemyśle jest postępująca globalizacja światowej gospodarki.
Geografia przemysłu zajmuje się badaniem struktury przestrzennej przemysłu (w skali: lokalnej, regionalnej, krajowej, międzynarodowej) oraz procesów czasowo-przestrzennych kształtujących ją.

1.1 Stany Zjednoczone

Stany Zjednoczone to wiodąca potęga w dziedzinie przemysłu – zróżnicowanego i zaawansowanego technologicznie. Jego nowoczesności i wszechstronności sprzyja wysoko wykwalifikowana siła robocza, bogata i zróżnicowana baza surowcowa oraz ustrój społeczno-gospodarczy (gospodarka rynkowa). Udział przemysłu w strukturze PKB wynosi 19,7%. Zakłady produkujące wyroby tanie i o wysokiej jakości mają szansę rozwoju.
Rozległy obszar terytorium Stanów Zjednoczonych posiada bogate złoża surowców mineralnych. Kraj zajmuje czołowe miejsce w świecie w wydobyciu wielu z nich. Węgiel kamienny (wydobywany w Zagłębiu Appalachijskim i Zagłębiu Wewnętrznym) oraz ropa naftowa i gaz ziemny (eksploatowane w stanach: Teksas, Luizjana, Kansas, Oklahoma, Pensylwalnia, Kalifornia, Alaska i z szelfu Zatoki Meksykańskiej) są podstawą rozwoju energetyki. Złoża rud metali takich jak ruda żelaza (Kraina Wielkich Jezior, Appalachy i Góry Skaliste), rudy cynku i ołowiu, miedzi (stany: Arizona, Utah, Montana), boksytów, wanadu i wolframu wydobywa się na szeroką skalę. Ponadto eksploatuje się surowce chemiczne: fosforyty na Florydzie, sól potasową i kamienną oraz siarkę. Na Alasce i w Kalifornii wydobywa się złoto. Stany Zjednoczone oszczędzając własne surowce, znaczne ich ilości importuje. Dzieje się tak za sprawą rosnącego zapotrzebowania przemysłu na surowce mineralne.
Wszechstronnie rozwinięty jest przemysł przetwórczy, a zwłaszcza energetyczny, elektroniczny, hutnictwo metali kolorowych, chemiczny, lotniczy, papierniczy (ponad 30% światowej produkcji papieru i tektury) i spożywczy.
Stany są największym światowym producentem energii elektrycznej (1/4 światowej produkcji). Prawie 2/3 energii wytwarzają elektrownie cieplne (węglowe, naftowe), około 20% wytwarzanej energii produkują elektrownie jądrowe (głównie w środkowej i wschodniej części kraju). Pozostałą część wytwarzają elektrownie wodne (wielkie zespoły hydroelektrowni znajdują się na rzekach: Kolumbia, Kolorado, Tennessee) i słoneczne zlokalizowane w Kalifornii.
W USA znajdują się największe na świecie korporacje przemysłowe świata: General Motors, Ford Motor Company, Chrysler (branża samochodowa), IBM, General Electric (elektroniczne i energetyczne), Exxon Mobil, Houston (petrochemiczne), Lockheed, Douglas Aircraft Company, Boeing (lotnicze i kosmiczne). Wartość prywatnych inwestycji za granicą wynosi około 260 mld dolarów USA, najwięcej w zachodniej Europie, Kanadzie i Ameryce Łacińskiej.
Wysoki poziom techniczny amerykańskiego przemysłu nie idzie w parze z poniesionymi kosztami produkcji. Nieco niższe tempo rozwoju gospodarczego jest podyktowane droższą siłą roboczą. Od połowy lat pięćdziesiątych udział Stanów Zjednoczonych w produkcji przemysłowej świata systematycznie maleje. Jeszcze w 1950 roku wynosił on około 44%, w roku 1970 - około 27%, a obecnie około 20%.
Przemysł Stanów Zjednoczonych jest rozmieszczony nierównomiernie. Koncentruje się w północno-wschodniej części kraju (tzw. Pas Przemysłowy), gdzie największymi okręgami przemysłowymi są: Nowy Jork (największy ośrodek przemysłu poligraficznego), Filadelfia, Boston, Blatimore, Pittsburgh (hutnictwo), Detroit (przemysł samochodowy), Chicago (produkcja taboru kolejowego, przemysł mięsny), Saint Louis i inne. Stany południowe mają dobrze rozwinięty przemysł wydobywczy. Największymi ośrodkami przemysłowymi są tutaj: Birmingham (hutnictwo żelaza i przemysł maszynowy) oraz Houston i Nowy Orlean z dobrze rozwiniętym przemysłem chemicznym, petrochemicznym i elektronicznym. W zachodniej części kraju przemysł najlepiej rozwinął się w Kalifornii, gdzie przodują zwłaszcza dwa miasta: Los Angeles i San Francisco. Głównymi branżami przemysłu przetwórczego są tutaj: przemysł lotniczo-rakietowy, samochodowy, elektroniczny, spożywczy i odzieżowy.

1.2 Kanada

Bogate złoża surowców mineralnych, olbrzymie połacie lasów, nowoczesny przemysł, potencjał hydroenergetyczny oraz wydajne rolnictwo czynią z Kanady jedno z najbogatszych państw świata. W końcu XIX w. dochodziło do sporów o tereny między Kanadą, a Stanami Zjednoczonymi, ale na przestrzeni dziejów spory te zostały rozstrzygnięte. W 1939 roku Kanada przystąpiła do II wojny światowej po stronie Stanów Zjednoczonych, co zacieśniło współpracę polityczną i gospodarczą. Umożliwiło to Kanadzie szybki rozwój gospodarczy. W gospodarce Kanady występuje duża koncentracja produkcji i kapitału. Udział przemysłu w strukturze PKB wynosi 27%. Kanada jest największym światowym eksporterem tarcicy, papieru gazetowego i aluminium.
Główne gałęzie przemysłu to: rolnictwo, wydobycie minerałów, ropy i gazu ziemnego, elektrownie wodne (Kanada zajmuje II miejsce na świecie w wytwarzaniu wodnej energii elektrycznej, około 60% energii pochodzi z elektrowni wodnych; na rzece La Grande zbudowano w latach 70. XX wieku cztery duże elektrownie wodne o łącznej mocy zainstalowanej 11409 MW), przemysł drzewny i motoryzacyjny. Jego rozwój możliwy jest dzięki ogromnym złożom różnorodnych bogactw mineralnych: rudy uranu (27,4% - 1 miejsce na świecie), niklu, miedzi, cynku i ołowiu [w prowincji Kolumbia Bryt. (Kootenay) i Manitoba (Flin Flon)], żelaza (Labrador), złota, ropy naftowej.
Przemysł przetwórczy skupia się głównie nad Wielkimi Jeziorami i w dolinie Rzeki Św. Wawrzyńca. Kanada posiada rozwinięty przemysł celulozowo-papierniczy (produkcja 613 kg papieru i tektury na 1 mieszkańca — dane z roku 1991), środków transportu (zwłaszcza samochodowy, lotniczy), elektrotechniczny i elektroniczny (odbiorniki radiowe, telewizory, komputery, sprzęt gospodarstwa domowego), maszynowy. W przemyśle chemicznym główne znaczenie ma petrochemia (głownie ośrodki: Toronto, Montreal, Sarnia, Edmonton, Vancouver). Ważną pozycję w przemyśle zajmuje hutnictwo metali, rozwinięte zwłaszcza w okręgach wydobycia rud niklu, miedzi, cynku i ołowiu. W przemyśle stalowym Kanady działa 29 firm produkujących, zlokalizowanych jest głównie w prowincjach Ontario i Quebec, blisko centrów przemysłowych i handlowych Kanady i USA. Kanada jest największym po Stanach Zjednoczonych producentem i eksporterem aluminium, huty zlokalizowane w pobliżu elektrowni wodnych przetwarzają importowane boksyty. Tradycyjnymi gałęziami są przemysł drzewny (Vancouver) i spożywczy (młynarski, mięsny, rybny, spirytusowy).
Jeżeli chodzi o handel międzynarodowy to eksportuje się głównie pojazdy mechaniczne (24%), maszyny (20%), towary przemysłowe (19%). Import stanowią: maszyny (31%), pojazdy mechaniczne (23%). Największym partnerem gospodarczym jest USA. Największym partnerem gospodarczym jest USA, a pozostałymi: Japonia, Wielka Brytania, Niemcy i Korea Południowa.
Istnieje wiele czynników czyniących Kanadę jednym z najbardziej rozwiniętych państw świata: warunki naturalne umożliwiają uprawę zbóż na rozległych obszarach, co czyni Kanadę jednym z przodowników produkcji w tej dziedzinie; nie zaistniała sytuacja historyczna, która mogłaby zahamować rozwój gospodarczy państwa; kraj jest zasobny w efektywnie wykorzystywane bogactwa naturalne. One pozwalają na zaliczenie Kanady do grupy bogatych krajów wysoko uprzemysłowionych.

1.3 Meksyk

Meksyk należy do 8 najważniejszych gospodarek świata i najlepiej rozwiniętych gospodarczo krajów Ameryki Łacińskiej. Posiada zawarte porozumienia o wolnym handlu z 42 krajami (w tym z Japonią, Chinami, Unią Europejską i najbliższymi sąsiadami: USA i Kanadą, a także z wieloma krajami regionu Ameryki Środkowej i Południowej). Prowadzi aktualnie negocjacje w sprawie przystąpienia do Wspólnego Rynku Ameryki Południowej (MERCOSUR). Produkt krajowy brutto na jednego mieszkańca jest średni (9 600 USD; dane z roku 2004), ale wyższy niż w Polsce. Obecnie meksykański rynek charakteryzuje się dynamicznym rozwojem, osiągniętym głównie dzięki członkostwu w Północnoamerykańskim Porozumieniu o Wolnym Handlu NAFTA istniejącym od 1 stycznia 1994 roku, a zawartym pomiędzy Stanami Zjednoczonymi Ameryki Północnej, Kanadą i Meksykiem (układ ten stanowi, iż w ciągu 15 lat znikną wszelkie bariery celne w przepływie towarów, usług i inwestycji zagranicznych. Meksyk, jako kraj najbiedniejszy zyskał najwięcej na liberalizacji handlu. Jest przykładem państwa, które dzięki liberalnej współpracy stało się znaczącym podmiotem gospodarczym. Przemysł stanowi 26 % udziałów w gospodarce Meksyku.
Około 1/5 terytorium Meksyku zajmują lasy. Eksploatuje się gatunki o twardym drewnie oraz chile (surowiec do wyrobu gumy do żucia). Meksyk posiada największe na świecie złoża srebra i jest jego głównym producentem. Złożom srebra towarzyszą pokłady cynku i ołowiu. Roczna eksploatacja rud cynku wynosi około 240 tysięcy ton, a ołowiu około 175 ton w przeliczeniu na czysty metal (1978). Rudy miedzi wydobywa się na terenie stanów Coahuila i Sonora oraz na półwyspie Dolnej Kalifornii. Znaczną część wydobytych rud wywozi się w stanie surowym do Stanów Zjednoczonych. Duże znaczenie w skali światowej ma również wydobycie rtęci w środkowej części kraju. Bogate są także złoża antymonu na obszarze San Luis Potosi, Sonora i Oaxaca.
Górnictwo w Meksyku sięga początkami czasów kolonialnych. Szczególne znaczenie mają złoża polimetaliczne, występujące w północnej części Wyżyny Meksykańskiej. Największe kopalnie są na obszarze stanów Chihuahua, północnego Zacatecas i północnego Coahuila. Pomyślnie rozwija się wydobycie rud żelaza - ponad 3,1 min ton (w roku 1975). Największe kopalnie znajdują się na obszarze stanów Durango i Coli-ma. Kopalnie te mają doniosłe znaczenie hutnictwa meksykańskiego, ponieważ w pobliżu znajdują się pokłady węgla kamiennego. W rejonie północnym zlokalizowane są huty żelaza i stali w Monclova, Monterrey i Piedras Negras. Produkcja stali wynosiła 7,0 mln ton w 1999 r.
Surowcem dla przemysłu chemicznego są bogate złoża siarki rodzimej, występujące na przesmyku Tehuantepec. Wydobycie jej - 1,8 mln ton w 1977 r. daje 10,8% światowej produkcji.
Najważniejszym surowcem energetycznym jest ropa naftowa, występująca nad Zatoką Meksykańską. Okręgami eksploatacji są Vera-cruz, Tampico; liczne szyby znajdują się na szelfie. Produkcja dwukrotnie przekracza krajowe potrzeb i Meksyk eksportuje ponad 80 mln ton rocznie ropy. Ropie naftowej towarzyszą złoża gazu ziemnego; jego wydobycie w 1977 r. wynosiło 17 mld m3. Przetwórstwo ropy naftowej jest ważną gałęzią przemysłu chemicznego. W bilansie energetycznym kraju ropa naftowa stanowi 70%.
Przemysł przetwórczy Meksyku zatrudniał w 1979 r. 20% ludności zawodowo czynnej. Około 65% wartości produkcji dostarcza okręg centralny miast: Meksyk, Guadalajara i Puebla.
W produkcji energii elektrycznej wynoszącej 56,1 mld kWh (w roku 1978), znaczny udział mają hydroelektrownie. Największe elektrownie wodne znajdują się na rzece Grijalva - Malpaso 720 MW oraz Infiernillo 3500 MW.
Przemysł spożywczy reprezentowany przez młyny, cukrownie, olejarnie skupia się głównie w dolinach centralnej części Wyżyny Meksykańskiej oracz na nizinie nad Zatoką Meksykańską i jest główną gałęzią przemysłu w Meksyku; przemysł włókienniczy rozwinął się w Orizabie, Puebla, Meksyku, San Luis Potosi i Monterrey. Natomiast przemysł maszynowy reprezentują fabryki samochodów, fabryki wagonów, maszyn elektrycznych i innych, skoncentrowane w okręgu stołecznym. Dość dobrze jest rozwinięty przemysł cementowy dostarczający rocznie ponad 15 min ton cementu (1979 r.).
Eksport meksykański w porównaniu z innymi krajami Ameryki Łacińskiej jest bardziej urozmaicony. Meksyk eksportuje ropę naftową, srebro, kawę, bawełnę, głównie do USA (81%), Kanady (5,9%), Japonii (1,1%), importuje natomiast maszyny z USA (65,8%), Niemiec (3,8%), Chin (3,7%).

2. Rolnictwo

Rolnictwo jest najstarszym działem produkcji i podstawową gałęzią gospodarki, gdyż zaspokaja elementarne potrzeby ludzi - wytwarza ponad 90% żywności i wielu innych produktów (włókna, skóry, używki) pochodzenia roślinnego i zwierzęcego. Również dostarcza ono surowce dla niektórych gałęzi przemysłu i rzemiosła (oleje przemysłowe, naturalne paliwa). Wykorzystuje zasoby oraz siły przyrody. Należy przez to rozumieć, że rolnictwo jest daleko uzależnione od warunków przyrodniczych. Największy wpływ na rozwój rolnictwa mają warunki klimatyczne (klimat wyznacza granice obszaru zamieszkiwanego przez człowieka i wykorzystania ziemi), stosunki wodne (woda jest niezbędna roślinom do podtrzymywania ciągłości ich przemiany materii oraz do utrzymania równowagi termicznej), warunki glebowe (warunkują w największym stopniu produkcję roślinną; ich urodzajność wynika z żyzności, warunków klimatycznych i działalności człowieka, tj. człowiek poprzez różnorodne zabiegi agrotechniczne i nawożenie wzbogaca i chroni zasobność gleb) oraz rzeźba terenu (ma wpływ na przebieg erozji). Powoduje to, że tempo wzrostu produkcji rolnej na świecie jest mniejsze niż w innych działach gospodarki.
Dział ten jest odwiecznym miejscem pracy, a co za tym idzie źródłem utrzymania dużej części światowej społeczności; kształtuje także styl życia ludności wiejskiej. Rolnictwo pełnie również ważną funkcję utrzymania równowagi ekologicznej regionów wiejskich, które – dzięki wielofunkcyjnemu charakterowi – stają się, z kolei coraz ważniejszym elementem struktur przestrzennych w gospodarce.
Udział rolnictwa w strukturze zawodowej odpowiada w dużej mierze jego udziałowi w gospodarce poszczególnych krajów. W regionach słabo rozwiniętych gospodarczo dział ten stanowi podstawę dochodów uzyskiwanych przez państwo. Swój wyraz znajduje to zarówno w dominacji artykułów rolno-spożywczych w eksporcie danego kraju, jak i w utrzymującym się bardzo wysokim udziale rolnictwa w tworzeniu PKB.
W miarę rozwoju gospodarczego maleje udział rolnictwa w tworzeniu PKB – w przypadku krajów wysoko rozwiniętych udział ten nie przekracza 10 % (np. w Niemczech i Belgii wynosi po 1%, w Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych i Japonii po 2%). Nie jest to spowodowane długookresowym zmniejszeniem się wartości produkcji rolnej i absolutnej wielkości, lecz stanowi rezultat szybkiego rozwoju pozarolniczych działów gospodarki.

2.1 Stany Zjednoczone

Stany Zjednoczone są największym producentem żywności na świecie. Użytki rolne stanowią 47 % powierzchni tego kraju.
Na ogromnych farmach, których przeciętna powierzchnia wynosi 190 ha, hoduje się głownie drób, bydło rogate, trzodę chlewną i owce. Hodowla w Stanach Zjednoczonych Ameryki odgrywa bardzo ważną rolę w rolnictwie.
Uprawia się przede wszystkim owoce, warzywa, zboża, tytoń i winną latorośl. Na większą skalę uprawiana jest pszenica, owies, żyto, kukurydza, ryż, jęczmień, soja, tytoń, bawełna, ziemniaki, słonecznik, rzepak, orzeszki ziemne. USA jest największym na świecie eksporterem pszenicy, kukurydzy oraz trzecim, jeśli chodzi o eksport ryżu.

2.2 Kanada

Kanada to wysoko rozwinięty kraj rolniczy. Rolnictwo stoi na wysokim poziomie, rozwinęło się w prowincjach preriowych takich jak Manitoba, Saskatchewan, Alberta. Rolnictwo nie jest już tak ważną częścią gospodarki Kanady, jaką było XIX wieku. Aktualnie 3 % kanadyjskiej społeczności to rolnicy posiadający duże farmy (o powierzchni około 250 ha) o wysokiej efektywności produkcji. Rolnictwo razem z przemysłem spożywczym stanowi 8% PKB.
Kanada jest trzecim, co do wielkości eksporterem produktów rolno-spożywczych (pszenica, rośliny pastewne, nasiona, rośliny oleiste, syrop klonowy) w świecie i znaczącym na świecie producentem drewna. Ze względu na stosunkowo mały rynek wewnętrzny, duża część produkcji rolno-spożywczej jest eksportowana do blisko 180 państw, a jego wartość w 2003 roku wyniosła 29,3 mld CAD.

2.3 Meksyk

Meksyk jest krajem rolniczo-przemysłowym. Prawie czwarta część czynnych zawodowo mieszkańców zatrudniona jest w sektorze rolniczym. Rolnictwo stanowi 5,5% gospodarki Meksyku.
Na potrzeby kraju uprawia się: kukurydzę, pszenicę, trzcinę cukrową, warzywa, zboża, fasolę, ryż, warzywa, owoce, natomiast na eksport: kawę, bawełnę, trzcinę cukrową. Na północy rozwinięta hodowla bydła, trzody chlewnej, koni, mułów, drobiu. Rybołówstwo nastawione na połów tuńczyków, sardeli, sardynek oraz krewetek, które przeznaczone są głównie na eksport.

3. Znaczenie handlu zagranicznego

Handel zagraniczny jest istotnym czynnikiem rozwoju gospodarczego państw i stanowi ważną gałąź gospodarki narodowej. Od produkcji towarowej, elastyczności i konkurencyjności gospodarczej krajów, międzynarodowego podziału pracy oraz związanej z nim specjalizacji w dużym stopniu uzależnione są rozmiary wymiany handlowej. Wymiana towarowa pomiędzy krajami pobudza postęp techniczny i wzrost produkcji oraz podnosi wydajność pracy. Obroty handlu światowego w ostatnich latach systematycznie rosną. Dotychczasowa bariera wymiany międzynarodowej – odległość – odgrywa coraz mniejszą rolę dzięki rozwojowi systemów transportowych. Znikły także bariery polityczne pomiędzy Wschodem a Zachodem ograniczające w znacznym stopniu wymianę handlową.
Współczesny handel zagraniczny charakteryzuje się wymianą towarową przede wszystkim pomiędzy krajami wysoko rozwiniętymi pod względem gospodarczym. W wymianie międzynarodowej dominującą pozycję zajmują Stany Zjednoczone, Kanada, państwa Unii Europejskiej, Japonia oraz azjatyckie „tygrysy”. Państwa te są największymi eksporterami i importerami na świecie (przypada na nie około ¾ światowych obrotów handlowych).
W strukturze międzynarodowego handlu dominują transakcje towarowe (78% światowego handlu), obejmujące handel m.in. maszynami, urządzeniami, produktami przemysłowymi, środkami transportu, paliwami, surowcami mineralnymi oraz artykułami rolnymi i spożywczymi. Transakcje usługowe stanowią pozostałą część i obejmują takie rodzaje działalności, jak: transport morski (tj. ubezpieczenia i fracht), pozostałe usługi transportowe, turystykę międzynarodową, usługi reklamowe, techniczne, brokerskie, dochody z kapitałowych inwestycji zagranicznych, dochody z tytułu własności (np. patenty, licencje). Największy udział w światowych obrotach usługowych wykazują usługi transportowe oraz turystyka.
Struktura towarowa światowego handlu ulega ciągłym przemianom. Obecnie w obrotach międzynarodowych dominuje wymiana wyrobów przemysłowych na inne przemysłowe, w dalszym ciągu jednak struktura towarowa jest odzwierciedleniem poziomu gospodarczego państw. Wysoko rozwinięte kraje eksportują większość produkowanych na świecie wyrobów przemysłowych, około połowy wyrobów rolno-spożywczych oraz dużą część surowców mineralnych. Ponadto państwa wysoko rozwinięte są głównym importerem wyrobów przemysłu elektromaszynowego i paliw. Kraje słabo rozwinięte pod względem gospodarczym z kolei importują wyroby przemysłowe, a dostarczają artykuły rolno-spożywcze. Największą ekspansję eksportową wykazują Stany Zjednoczone Ameryki, Japonia oraz państwa Europy Zachodniej.