Kiedy i w jaki sposób przeprowadzono reformy uwłaszczeniowe na ziemiach polskich?
Początek przemian ustrojowych wsi polskiej w 1807 roku przez zniesienie poddaństwa osobistego i sądowego w Księstwie Warsz.
W 1811 wydano generalny akt uwłaszczeniwy dla wsch.prowincji Prus- dotyczył też ziem polskich pozostawionych Prusom(Śląsk,Pomorze).
Najważniejsze postanowienia:
- uregulowanie stosunków chłop-dwór na podst.dobrowolnej umowy stron;dopiero na żądanie jednej z nich mogło nastąpić uwłaszczenie
z urzędu
- uwłaszczeniu podlegały,tylko te gospodarstwa które mogły utrzymać parę zwierząt pociągowych;nie podlegały regulacji gospodarczej gosp. małe,dzierżawione.
- edykt uwłaszczeniowy przewidywał pełne odzszkodowanie dla dziedzica;przeliczono na pieniądze świadczenia chłopskie-świadczenia
dworu.Pod naciskiem szlachty rząd w 1816r.ograniczył krąg gospodarstw podlegających uiszczeniu opłat.
Po Kongresie Wiedeńskim oddano ponownie Prusom-potrzeba zawłaszczenia na tym obszarze.Nastąpiło to w 1823r.-tylko gospodarstwa sprzężajne istniejące od 1772/1773.Nie przwidziano zwrotu gospod.przez folwark.z których wyrugowano chłopów przed 1819 rokiem.
Pełne odszkodowanie w formie renty.Deklaracja Królestwa z 1836r dotycząca Wielkiego Księstwa Poznańskiego postanowiła,że o uwłaszczenie z urzędu mogą ubiegać się gospodarstwa 7 haGosp.małe uwłaszczono w 1850 r po buntach w 1848 roku.
22.01.1863 r. powstanie styczniowe.Rząd Narodowy wydał manifest,który obiecywał ziemie chłopom biorącym udział w powstaniu.Aby odciągnąć masy chłopskie od walki władze carskie wydały na początku 1864 r.”ukaz carski o uwłaszczeniu”.Uwłaszczono wszystkie gospodarstwa chłopskie.Nadano część ziemi z majątków narodowych i kościelnych.Chłopi musieli płacić za uwłaszczenie niewielką sumę tzw.podatek gruntowy.Szlachta otrzymała odszkodowanie obligacjami,które miały być wykupione w terminie póżniejszym.Na wsi zlikwidowano urząd wójta,a wieś otrzymała samorząd.
Władze Rzeczpospolitej Krakowskiej przyłączonej w 1864 r. do Galicji.Wcześniej podejmowały kroki w sprawie chłopskiej.Oczynszowano chłopów w dobrach rządowych i kościelnych,nadano dziedziczne prawo użytkowania gruntów. Nastapiła parcelacja folwarków,a uzyskane w ten sposób ziemie przeznaczono na powiększenie gospodarstw karłowatych.
Bieg wypadków przyśpieszyło powstanie krakowskie.W manifeście do narodu powstańczego rząd narodowy zapowiedział uwłaszczenie chłopów bez odszkodowań oraz wynagrodzenie ziemią z dóbr narodowych chłopów biorących udział w powstaniu.Powstańcy nie zdołali pociągnąć za sobą mas chłopskich.Zastarzałe krzywdy chłopskie odzwierciedlały się w powstaniu i buntach przeciw dworom i administracji.Przyczyniła się do tego nędza i głód,a także pogłoski,że cesarz austryjacki chce dać chłopom wolność a powstańcy mu przeszkadzają.W 1848 r.wystapiono z propozycją uregulowania stosunków między panem a chłopem. Wezwano szlachtę aby dobrowolnie zrezygnowała z pańszczyzny.Uprzedzając te inicjatywy,rząd austr.ogłosił,że zniesienie poddaństwa i uwłaszczenie objęło wszystkich chłopów bez względu na wielkość godpodarstwa.Nie podlegały uwłaszczeniu dzierżawione i użytkowane działki ziemi.Skreślono ok. 1/3 a resztę po połowie miał spłacić chłop i rząd galicyjski.Biedota bezrolna została pominięta przy uwłaszczeniu.Ustawa przewidywała zniesienie wspólnot gruntowych i serwitutów (leśnych, pastwiskowych, rybnych) Rozdrobnienie gospodarcze chłopstwa pogorszyło znacznie sytuacje ekonomiczną chłopów.Skazani na własne siły i spłacając odszkodowania nie mieli zarobków poza rolnictwem.