Młoda Polska - opracowanie wraz z lekturami.

DATY I NAZWA – Za początek Młodej Polski uważa się koniec XIX wieku, (rok 1890) kiedy to ukazują się pierwsze tomiki polskich modernistów (debiut K.PTetmajera, Andrzej Niemojewski, Franciszek Nowicki). Koniec wyznaczył koniec pierwszej wojny światowej w 1918 r., odzyskanie przez Polaków niepodległości

Nazwa “Młoda Polska” po raz pierwszy pojawiła się jako tytuł cyklu artykułów Artura Górskiego drukowanych na łamach krakowskiego tygodnika Życie (1898). Górski głosił hasło nawiązania nawiązania do ideologii polskiego romantyzmu.

Nazwy używane zamiennie:
* fin de siete - koniec wieku
* modernizm - termin najbardziej pojemny, oznaczający sztukę nowoczesną i wszelkie przejawy artystycznego nowatorstwa, różniące się od poglądów poprzedniego pokolenia, nazwa używana na określenie wstępnej fazy epoki neoromantyzm - nazwa sugerująca powiązania sztuki modernistów z twórczością romantyków, akcentuje powracanie do przeszłości i w ten sposób sygnalizuje ciągłość i odnawianie się kultury,

Termin wprowadzony przez Edwarda Porębowicza dekadentyzm - nazwa określająca pesymistyczne nastroje schyłku stulecia, przeczucie nadchodzącej zagłady, końca świata. Dekadentyzm odwoływał się do filozofii Schopenhonera symbolizm, impresjonizm – nazwy pochodzące od dominujących w tym czasie prądów artystycznych.

HISTORIA – Na przełomie XIX i XX wieku Polska wciąż pozostawała pod zaborami. Widać było głębokie niezadowolenie z panujących stosunków społeczno-politycznych i kulturalnych, coraz częściej pojawiały się głosy protestu przeciwko politycznej rezygnacji, dawne hasła pozytywistyczne “pracy organicznej” i “pracy u podstaw” przestały wystarczać.

Najtrudniejsza sytuacja panowała w zaborze austriackim, gdzie przemysł dopiero zaczynał się rozwijać, mieszczaństwo było ubogie i słabe, a przeludniona wieś żyła w warunkach, które graniczyły ze skrajną nędzą. Mimo że Galicja miała częściową autonomię polityczną, posiadała np. polskie urzędy i sądy, nie brakowało w niej konfliktów między rządzącymi konserwatystami, którzy całkowicie aprobowali politykę rządu zaborczego i godzili się na zacofanie gospodarcze, a resztą społeczeństwa. Artykuły Górskiego najlepiej wyrażały nastroje ówczesnej młodzieży galicyjskiej zbuntowanej przeciwko oportunizmowi politycznemu “stańczyków” i dały początek żywemu ruchowi artystycznemu, którego stolicą był Kraków. Tu rozpoczęli swą działalność Stanisław Wyspiański, Kazimierz Przerwa-Tetmajer i Stanisław Przybyszewski.

W zaborze rosyjskim rozwijał się przemysł fabryczny, powstawały pierwsze organizacje robotnicze (w 1882 r. pierwsza rewolucyjna partia robotnicza pod wodzą Ludwika Waryńskiego). Wystąpienia klasy robotniczej były kontynuacją niepodległościowych dążeń społeczeństwa i początkiem życia kulturalnego. Powstały wówczas nowe instytucje naukowe i kulturalne, dzięki którym w walkę robotników o sprawiedliwy porządek społeczny włączyli się najwybitniejsi przedstawiciele nauki. Rewolucja stała się inspiracją dla literatury. W zaborze pruskim trwała intensywna akcja germanizacyjna i osadnicza – komisja kolonizacyjna wykupywała ziemię od Polaków i osadzała na niej Niemców, a nawet zakazywała chłopom budowania domów na ich własnej ziemi (słynna historia chłopa Drzymały, który wóz zamienił na mieszkanie). Najważniejsza więc na tym terenie była walka społeczeństwa o utrzymanie ziemi i polskości. Nie było miejsca, ani czasu na dyskusje o “sztuce dla sztuki”,( dlatego w zaborze pruskim ruch kulturalny był słabszy niż w Galicji i Królestwie.

Mimo cenzury, jaka istniała we wszystkich zaborach w tym czasie, żywo rozwijała się ówczesna prasa. Wychodziły ważne dla nowej literatury czasopisma: krakowskie Życie (pod red. Stanisława Przybyszewskiego) i warszawska Chimera (pod red. Miriama), z którymi współpracowali tacy pisarze jak: Stefan Żeromski, Stanisław Wyspiański i Jan Kasprowicz. Na łamach Życia ukazał się cykl artykułów Górskiego pt. Młoda Polska, które były manifestem ideowo-artystycznym ówczesnej młodzieży.

FILOZOFIA.

Artur Schopenhauer stworzył filozofię pesymistyczną, wg której życie to pasmo cierpień, ponieważ każdy człowiek dąży do szczęścia, lecz tego szczęścia nie osiąga. Życiem człowieka rządzi bezrozumny popęd, który nigdy nie zostanie zaspokojony, dlatego jest źródłem rozczarowania i niezadowolenia. Aby zabić uczucie bezsensu, należy poświęcić się sztuce, która jest szansą na wyciszenie, kontemplację, daje poczucie oderwania się od życia, nie podlega żadnym wartościowaniom moralnym – “sztuka dla sztuki”. Można też pogrążyć się w nirwanie, (pojęcie z filozofii indyjskiej, oznacza zanik bytu indywidualnego, wyzwolenie od wszystkiego co ziemskie, fizyczne, doczesne) którą nirwanę można osiągnąć po wyzbyciu się wszelkich ambicji, namiętności, zobojętnieniu na otaczający nas świat. Polskim propagatorem tej filozofii był Stanisław Przybyszewski, np. utwór Tetmajera „Hymn do Nirwany”

Fryderyk Nietzsche głosił kult silnego człowieka, samodoskonalenia, pracy nad swoją kondycją fizyczną. Jest to filozofia buntu przeciw zastanym wartością, przeciw przeciętności i słabości człowieka. Nietzsche głosił „wolę mocy” i kult nadczłowieka czyli silnej jednostki, pełnej energii, uprawnionej do władzy nad rzeszą słabych. Filozofie Nietzschego można znaleźć w wierszu pt. Kowal Leopolda Staffa, w którym poeta głosi teorię samodoskonalenia, pracy nad sobą, by być człowiekiem silnym, dumnym i nieugiętym, bo lepiej zginąć niż być słabym.

Henri Bergson jest twórcą filozofii, wg której świat można poznać nie poprzez doświadczenia, ale intuicję. Rzeczywistośc jest nieustannym nieograniczonym ruchem, przepełnia go siła twórcza, lecz badać ją można tylko przez intuicje i instynkt. Intuicjonizm to filozofia życia i wolności. Bergson wprowadził pojęcie “elan vital" (pęd życiowy) - siły wewnętrznej, która tkwi w człowieku i pomaga w jego stałym rozwoju, Twórca powraca do metafizyki i irracjonalizmu.

LITERATURA i jej kierunki

Poezja młodopolska przesiąknięta jest nastrojami dekadentyzmu (kierunek w poezji będący odzwierciedleniem nastroju końca wieku, wiersze dekadenckie to wyraz pesymizmu apatii, bierności) Odnaleźć go można w następujących utworach: Leopolda Staffa Deszcz jesienny (prezentacja pesymistycznych, dekadenckich nastrojów epoki, smutku i zniechęcenia), Jana Kasprowicza Dies irae (kryzys zaufania do Boga, upadek dawnych wartości, katastrofizm, wizja świata dążącego do zagłady) i Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach (dekadencka wymowa utworu; krzak dzikiej róży i limba są symbolami młodości i przemijania, pełni sił twórczych i schyłku istnienia, róża - symbol filozofii dekadentyzmu, podlega lękom istnienia, wtula się w skały, bojąc się życia), Kazimierza Przerwy-Tetmajera Koniec wieku XIX (poeta szuka sensu życia, ale odczuwa tylko pesymizm, przygnębienie, beznadziejność, wierzy, że człowiek skazany jest tylko na cierpienie), Nie wierzę w nic (podejmuje kwestie podstawowe dla egzystencji człowieka i nie znajduje pozytywnej odpowiedzi, lekarstwem na ból istnienia może być tylko nirwana, śmierć, niebyt), Hymn do Nirwany (nirwana ma przynieść zapomnienie, wyzwolenie od życia, które składa się z klęsk i cierpień).

Impresjonizm jako kierunek, którego twórcy starali się oddawać nastroje i wrażenia, zatrzymać to, co ulotne i krótkotrwałe, w poezji pojawia się w postaci nastrojowych i plastycznych opisów krajobrazów, w których poeta połączył w piękną, artystyczną całość elementy muzyczne i plastyczne. Melodia mgieł nocnych Tetmajera oparta jest na spokojnej rytmice i powtórzeniach sugerujących melodię, ukazuje żywość krajobrazu tatrzańskiego.

W sonetach z tomu Krzak dzikiej róży Jana Kasprowicza, podobnie jak u malarzy-impresjonistów, pejzaż tatrzański składa się z barwnych plam i ulotnych zjawisk świetlnych. Tatry to jeden z najpopularniejszych motywów w poezji Młodej Polski. Tetmajer często sięgał w swojej liryce do mitu góralszczyzny, opiewał piękno Tatr

Ekspresjoniści operowali gwałtownymi, kontrastowymi zestawieniami, ukazywali skrajne uczucia, deformacją, przedstawiali formy zwyrodniałe, będące w stanie rozkładu, chore. W poezji posługiwali się często poetyką krzyku, ukazywali sytuacje ekstremalne, ostateczne, apokaliptyczne (hymny Jana Kasprowicza: Dies irae, Święty Boże).

Symbolizm to kierunek w sztuce, którego zwolennicy, posługując się systemem symboli, starali się sugerować uczucia, stany, emocje niewyrażalne słowem. Poezja symboliczna wyrosła z przekonania, że nie można skomplikowanych uczuć i doświadczeń wyrazić w sposób bezpośredni. Poeci, chcąc u odbiorcy wywołać odpowiednie przeżycia, odwoływali się do jego sfery uczuciowej, emocjonalnej, nie rozumowej i intelektualnej.

W Krzaku dzikiej róży widok próchniejącej limby oraz krzaku róży płonącego blaskiem i tulącego się, jakby w poszukiwaniu ratunku, do zimnej ściany górskiej, narzucają przekonanie, że pod tym sugestywnym obrazem kryje się treść symboliczna. Symbole odnajdziemy również w Weselu Stanisława Wyspiańskiego w postaci zjaw (Wernyhora, Stańczyk), przedmiotów (np. złoty róg), czy całych scen (taniec chocholi).

Naturalizm to kierunek ukształtowany już w okresie pozytywizmu. Jego twórcą był Emil Zola, który stwierdził, że literatura powinna zawierać dokładny, fotograficzny obraz rzeczywistości. Naturalista to przede wszystkim badacz, naukowiec, który stara się opisywać mechanizmy rządzące światem.

W Młodej Polsce wpływy naturalizmu odnaleźć można w sonetach Z chałupy Kasprowicza. Są one dokumentalnym zapisem obrazu polskiej wsi z uwzględnieniem tych szczegółów, które charakteryzują opuszczenie i biedę chłopską. Naturalizm w szczególny sposób eksponowała w swoich utworach Gabriela Zapolska. W swoich powieściach (np. Kaśka Kariatyda) i dramatach (Moralność pani Dulskiej) poruszała tematy, o których nie godziło się dotąd mówić, opisywała “brudy” życia społecznego i bohaterów z różnych grup społecznych.

Naturaliści twierdzili że:
* literatura powinna naśladować rzeczywistość, dążyć do fotograficznej wierności
* nie ma zakazanych tematów dla literatury
* pisarz powinien szukać prawdę i oceniać w sposób obiektywny

Powieści młodopolskie były częściej wnikliwymi analizami ludzkich doświadczeń i przeżyć niż panoramami życia społecznego. Nowy typ powieści reprezentują w naszej literaturze szczególnie dzieła Stefana Żeromskiego. Ludzie bezdomni to powieść społeczno – psychologiczna, która przypomina dzieła wielkich realistów, a jednocześnie ukazuje charakterystyczne cechy nowoczesnej powieści europejskiej, gdzie chodzi nie tylko o rozwinięcie fabuły, ale o szczegółową analizę psychologiczną i rozważania filozoficzno–moralne (jak np. w Zbrodni i karze Fiodora Dostojewskiego). Żeromski ukazał w niej przedstawicieli różnych grup społecznych oraz różne oblicza stolicy, ówczesną polską rzeczywistość pełną kontrastów i konfliktów, w której umieścił swojego bohatera, wrażliwego na ludzką krzywdę idealistę i osamotnionego w swojej pracy społecznika.

Ludzie bezdomni to powieść przepojona liryzmem, zmiennymi nastrojami, bogata w dokładne opisy stanów psychicznych bohaterów i symbole (np. rozdarta sosna). Realizm przechodzi często w naturalizm, a następnie w symbolizm. Pomieszanie konwencji, luźną kompozycję i liryzm znaleźć można również w wielkiej powieści Chłopi Władysława Stanisława Reymonta. To modernistyczny epos ukazujący zmitologizowany obraz polskiej wsi.

Tematyka wiejska współbrzmi z duchem epoki poprzez nawiązanie do chłopomanii. Wieś Reymonta umiejscowiona jest w “bezczasie” historycznym. Jej życie toczy się w naturalnym rytmie zmian pór roku w ścisłym związku z cyklem obrzędowo – liturgicznym. W powieści odnajdziemy wpływy naturalizmu (szczegółowe opisy scen z chłopskiego życia), symbolizmu (scena śmierci Boryny), ekspresjonizmu (śmierć Kuby) i impresjonizmu (plastyczne opisy przyrody, stanów emocjonalnych bohaterów, uchwycenie ulotności chwili).

Szczególnym miejscem w życiu kulturalnym Młodej Polski był ówczesny teatr krakowski, w którym wystawiano po raz pierwszy sztuki nowych wybitnych autorów dramatycznych. Sensację wzbudziła pierwsza inscenizacja Wesela Wyspiańskiego, dramatu symbolicznego, w którym miesza się świat realny z fantastycznym, osoby dramatu ze zjawami, rozmowy na ważne tematy z flirtami i żartami, a wszystkiemu przygrywa weselna kapela. Wyspiański w swojej sztuce skrytykował chłopomanię, podważył mit rewolucji i mit przewodniej roli inteligencji.

W estetyce jasełek ukazał sytuację społeczeństwa polskiego końca XIX wieku z jego podziałami, niemocą, marazmem i apatią, którą jest ogarnięte. Na scenie teatru w Krakowie wystawiane były też pierwsze polskie dramaty naturalistyczne Jana Augusta Kisielewskiego (W sieci) i Gabrieli Zapolskiej (Moralność pani Dulskiej). Ukazywały one obrazki z życia środowiska mieszczańskiego, piętnowały “kołtunów” i “filistrów”. Zapolska wzbogaciła polską komedię obyczajową ostrymi akcentami krytyki zakłamanej moralności mieszczańskiej, dziełami o zwartej konstrukcji, żywej akcji, z bohaterami mówiącymi ich własnym językiem.

MŁODA POLSKA A INNE EPOKI – Literatura okresu Młodej Polski jest mniej jednolita niż pozytywizm, w którym na plan pierwszy wysuwały się sprawy społeczno – obyczajowe i tendencje realistyczne. Odzwierciedla ona niepokoje, jakie towarzyszyły przeobrażeniom społecznym na przełomie wieków, nastroje rozczarowania, rezygnacji i ucieczki od rzeczywistości, a jednocześnie wyraża głębokie zainteresowanie sprawami społeczeństwa, jego działaniami w sprawie narodowej, walką o wyzwolenie narodowe i sprawiedliwy porządek społeczny. Poezja modernistyczna odzyskuje swoją niezależność po epoce pełnienia służby i tendencyjności.

GŁÓWNE NURTY LITERATURY
• SYMBOLIZM posługujący się symbolem czyli znakiem mającym wiele naddanych znaczeń, nie określa wprost, ma charakter aluzyjny np. Wesele
• IMPRESJONIZM dążenie do uchwycenia przelotnego wrażenia, chwili np. Monet „Wschód słońca”
• EKSPRESJONIZM kierunek artystyczny którego twórcy operowali zestawieniem kontrastów np. „Krzyk’’ Monet

Postawa outsidera jest to uciekanie

Hedonizm przesadne używanie życia, hedoniści szukali zapomnienia w nirwanie, sztuce, naturze, wierzono że sztuka jest wieczna i przetrwa.

W Młodej Polsce ceniono indywidualizm, ludzi przywiązanych do uczucia nie do pieniędzy, wolnych, niezależnych, intelektualistów

SYNESTEZJA jest to środek artystyczny polegający na łączeniu sztuk np. słowo, muzyka, itp

UTWORY MŁODO POLSKIE

• Kazimierz Przerwa Tetmajer „Koniec wieku XIX”

Jest to wierz w którym podmiot liryczny usiłuje odpowiedzieć na pytanie o sensie ludzkiego życia. Na początku każdej zwrotki znajduje się pytanie. Podmiot liryczny ukazuje że człowiek żyjący w XX wieku jest zagubiony bezradny.

• „Nie wierzę w nic”

Podmiot liryczny ma postawę bierną, nie ma wartości którymi można było by się kierować. Podmiot liryczny przyjmuje postawę rezygnacji, zobojętnienia, odzwierciedla poczucie kryzysu wszelkich wartości podkreślając bezsensowność walki o jakiekolwiek ideały "Nie wierzę w nic, nie pragnę niczego na świecie" Tetmajer próbuje znaleźć antidotum na bezsens ludzkiej egzystencji zainspirowany filozofią Schopenhauera szuka ukojenia w tradycji buddyzmu- chce osiągnąć stan nirwany

• „Hymn do Nirwany”

Wiersz ma charakter modlitwy, prośby skierowanej do Nirwany, ma charakter błagalny,formę litania. Ostatni wers przypomina modlitwę Ojcze Nasz. Podmiot liryczny pragnie ucieczki w niebyt w zapomnienie. Wypływa ono z obserwacji stosunków między ludzkich charakteryzujących się zakłamaniem, podłością, zawiścią

• "Evviva l’arte!"

Evviva larte znaczy – niech żyje sztuka. Celem jest wywyższenie sztuki.Sytuacja artysty w wierszu jest nast. Następująca: brakuje mu na chleb, jedynie duma i sława liczą się dla niego. Poeci w wierszu przyrównani są do jesiennych liści, uzależnieni od czynników zewnętrznych, są niepowtarzalni, dumni, liczy się dla nich tylko sława. Mają boski talent, często żyją w nędzy. Nie oddali by sławy za bogactwo. Artysta jest jednostką nieprzeciętną, nie zwraca uwagi na potrzeby materialne, gardzi filistrem czyli człowiekiem obojętnym na dobro ogólu, ograniczonym, małostkowym, nie mającym wyższych aspiracji.Artysta ukazany jest jako ktoś nieprzeciętny

• „Melodia mgieł nocnych”

Akcja rozgrywa się w nocy. Wiersz ma charakter dynamiczny świadczy o tym nagromadzenie czasownikow. Wystąpuje zabieg personifikacji czyli uosobnienia mgieł nocnych. Wiersz przedstawia impresjonistycznie górski pejzarz. Występuje zjawisko synestezji czyli łączenia sztuk.

• Z Tatr (Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej)

W wierszu wystąpują liczne określenia barw przyrodynp. Ciemnozielony las, srebrzysto turkusowa cisza. Występuje zabieg synestezji i impresjonizmu.Zostaje uchwycone przelotne wrażenie dzięki promieniom słońca. Opis przyrody przechodzi w końcowej zwrotce w osobiste wyznanie. Przepaść wywołuje w podmiocie lirycznym odczucia smutku, lęku.. Człowiek jest bezradny wobec przyrody. Na uwagę zasługują środki art. wyrazu

• „Ja kiedy usta…”

Jest to przykład liryki miłosnej.Autor przeciwstawia się dawnej, romantycznej konwencji pisania erotyków. Miłość dla poety nie jest uczuciem świętym i idealnym. Miłość jest chwilą szczęścia, odczuciem.Podmiot liryczny szuka chwilowego zapomnienia, ale ma świadomość, że nie może zatrzymać czasu

• Jan Kasprowicz "Sonety z chałupy"

Sonety z chałupy powstały w pierwszym okresie życia Kasprowicza tzw. Okresie wiejskim.. Występuje tu opis wsi: z chaty rzędem stoją, panują szare, ciemne kolory. Jest to opis realistyczny z elementami naturalistycznymi. Podmiot liryczny odwołuje się do własnych doświadczeń, można go utożsamić z Kasprowiczem. Życie na wsi jest smutne, przygnębiające. Te wspomnienia sprawiają mu ból, on sam nie może sobie z tym poradzić. Kasprowicz wykorzystuje sonet ale nadaje mu inny wyraz.

"Sonet XV"

Kasprowicz w sonecie przedstawia historię ubogiej wieśniaczki, która oddaje córki na służbę a sama wędrowała od wsi do wsi podejmując się różnych prac gospodarczych. Później musiała jednak ruszyć w świat na żebry. Kobieta zmarła w polu ,na ziemi ,która stanowiła dla niej największą wartość

"Sonet XXXIX’’

Jest to historia wiejskiego chłopca.Był on wysiewany przez ludzi ponieważ czytał Wergiliusza. Udało mu się skończyć szkołę i wyruszyć do stolicy.Rzadko pisał listy do rodziny, matka już go nigdy nie zobaczyła gdyż umarł na suchoty

Jest to tematyka typowa dla epoki pozytywizmu ukazanie warunków życia na wsi, niedola chłopca, niemożność kształcenia się. Sonety mają charakter narracyjny, są pozbawione środków art.. wyr. Występuje położenie nacisku na czyjeś losy

• „Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach”

W utworze ukazany jest pejzaż tatrzańskiego krajobrazu. Występują symbole np. krzak dzikiej róży to symbol piękna, młodości, siły, delikatności natomiast limba to symbol brzydoty, starości. Symbole przedstawiane są na zasadzie kontrastu. Występuje synestezja czyli łączenie sztuk, oraz impresjonizm – uchwycenie przelotnego wrażenia

"Krzak dzikiej róży to cykl sonetów które powstały w drugim okresie życia Kasprowicza czyli w okresie młodopolskim

• „Dies Irae”

Wiersz powstał w okresie który został nazwany katastroficznym

"Dies Irae" - znaczy dzień gniewu. W utworze występuje odwołanie do końca świata, odwołanie do Biblii do ostatniej części ( Apokalipsy Św Jana). Występują paradoksy (oksymorony) np. ogień krzepnie, blask ściemnieje. Dzień zagłady rozpoczynają odgłosy trąb, mają miejsca zjawiska niemożliwe, Świat obróci się w proch. Powodem takiego stanu są grzechy ludzkie.

Podmiot liryczny wzywa o pomoc do cierpiącego Jezusa, gdyż on już raz umarł za grzechy ludzi. W utworze występują opisy przyrody. Jest ona pełna grozy i strachu. Występują postacie biblijne takie jak Ewa- wcielenie żądzy i grzechu, Matka gwiazd i nieba. Adam - przedstawiona jako postać która zabrała z ogrodu nadludzkie winy. Eliosz i Enoch - to prorocy którzy z proroczymi księgami przyszlo obwieścić światu gniew Boga. Szatan - symbol grzechu.

W wierszu Bóg przedstawiony jest jako bezlitosny Najwyższy Stwórca, jest surowy, nie przewiduje ziłowania. Podmiot liryczny przemawia w imieniu całej ludzkości, błaga o zmiłowanie ale też wyraża bunt przeciwko wyrokom boskim. Ludzie w wierszu miotają się między sobą, płoną. Obrazy ukazane w wierszu dowodzą cierpienia ludzi

• "Ne ma tu nic szczególnego"

Utwór ten powstał w ostatnim okresie twórczości Kasprowicza który nazywany jest okresem franciszkańskim.

Nic szczególnego to zwyczajny dom z ogródkiem, zmęczeni ludzie, ludzkie marzenia, tęsknoty, szum ptaków i lasu. Podmiot liryczny nie czuje potrzeby poznawania czegoś nowego. Należy umieć się cieszyć z tego co się ma

• Leopold Staff „Kowal”

Kowal to ktoś ciężko pracujący, wykuwa coś z metalu. Podmiot liryczny kładzie na kowadło drogocenne kruśce, chce z nich wykłuć serce, ma ono być silne, dumne. Mężne, hartowne. Jego twór ma być niezniszczalny, doskonały; lecz akcie twórczym może ulec zniszczeniu (może pęknąć). Jeżeli twórca zauważy że jego dzieło jest niedoskonałe sa je zniszczy.

Podmiot liryczny dochodzi do wniosku że niedoskonały twór nie może istnieć. Jeżeli serce ma być słabe to lepiej żeby nie istniało. Podmiot liryczny sam podejmuje dzieło tworzenia. W wierszu jest widoczny wpływ filozofii Nitzschego. Głosił on teorię człowieka silnego, nie poddającego się przeciwnością losu. Każdy jest kowalem własnego losu, każdy powinien sobie "wykuwać" własne serce.

• „Deszcz Jesienny”

W wierszu ukazane są marzenia które nie znalazły swojego ziszczenia odziane w łachmany czarnej żałoby, dominuje szarość. Występuje zabieg personifikacji zmierzają do grobu. Do kresu. Deszcz jesienny tworzy przykłady ludzkiej niedoli: ktoś zmarł z powodu braku pomocy innych,dzieci spaliły się w pożarze, komuś pękło serce (ktoś stracił chęć życia, ktoś został skrzywdzony) Padający deszcz stwarza sytuację liryczną, tworzy nastrój

• „Sonet szalony”

W tym sonecie ukazana jest postawa wolności.

W części I ukazany jest opis wędrowca , włóczęgi zdanego na kaprys przyrody, nie kieruje się wartościami, jest swobodny. ,,Zgubił mądrość i jest z tego powodu szczęśliwy, ukradł nadzieję która nadaje mu sens życia. Taka postawa gwarantuje wolność nie jest skrępowany

• „Przedśpiew”

W wierszu widoczny jest wpływ filozofii klasycznej. Mimo tego że podmiot liryczny doznał w życiu wielu cierpień, niepowodzeń, bólu głosi pochwałę życia jest życiowym optymistom.

Podmiot liryczny zaznał w swoim życiu wszelkie negatywne doświadczenia jednak głosi on pochwałę życia. Opisuje rzeczy, które zobaczył. Nic co ludzkie nie jest mu obce. Podmiot liryczny nawiązuje do maksymy Terencjusza czyli do romantycznego humanizmu. Głosi pochwałę życia i zachowanie równowagi wewnętrznej (postawa stoicka). Podmiot liryczny opiera się na własnych doświadczeniach, doznaniach.

• Stanisław Wyspiański „Wesele”

Wesele dotyczy autentycznego wydarzenia Rydla z chłopką Jadwigą. Mikołajczykówną Wesele Rydla odbyło się w domu tetmajera . Pod osobami występującymi w dramacie kryją się autentyczne postacie.

INTELIGENCJA: Pan młody to Lucjan Rydel, dziennikarz- Rudolf Starzewski, Poeta - Kazimierz Przerwa Tetmajer, Gospodarz- Włodzimierz Tetmajer ożeniony z Anną Mikołajczykówną, Radczyni – Jadwiga Domańska, Haneczka- siostra Rydla, Nos – postać łącząca cechy dwóch krakowskich malarzy.

PRZEDSTAWICIELE WSI: Panna młoda – Jadwiga, Czepiec- Błażej Czepiec, Gospodyni – Anna Mikołajczykówna.

Akt I jest realistyczny ukazuje rozmowy prowadzone między weselnikami.

Akt II pojawiają się osoby dramatu (zjawy) mają charakter symboliczny i wizyjny.

Akt III to akt symboliczno – wizyjny. Chata w której odbywa się wesele jest symbolem tradycji, polskości. Na weselu spotykają się 2 grupy społeczne ich bratanie jest pozorne. Dziennikarz z lekceważeniem odnosi się do czepca, czuje swoją wyższość, chłopi powinni się interesować wsią. Pobyt na wsi traktują jako wypoczynek. Obydwie grupy stanowią wielką siłę. Gospodarz mówi o chłopach "A bo chłop i ma coś coś z Piasta (...) Chłop potęgą jest i basta".

Rachel jest pośredniczką między światem żywym a fantastycznym. Zaprasza przede wszystkim chochoła.. Zjawia się również Widmo, pod jego postacią kryje się dawny narzeczony Marysi który zmarł. Wesele siostry przypomina jej, że i ona miała być żoną inteligenta. Tęskni za niespełnioną miłością, za dawnym kochankiem. (Aluzja do romantyczności Józia i Karusi).

Stańczyk – to nadworny błazen Jagiellonów. Jest symbolem patriotyzmu i troski o losy ojczyzny. Daje dziennikarzowi kaduceusz (symbol władzy). Rycerz jest symbolem tęsknoty do wszelkich czynów, do wyzwolenia się ze słabości. Jest pełen smutku i tęsknoty. W głębi duszy marzy o wielkich czynach, uniesieniach. Hetman zarzuca panu młodemu bratanie się z chłopstwem, zdradę własnej grupy. "Czepiłeś się chamskiej dziewki".

Upiór to Jakub Szela przywódca powstania chłopskiego. Chłopi wyrżnęli szlachtę. Dziad żyje w przekonaniu, że nie może być mowy o braterstwie panów i chłopów, dawne krzywdy nie zostały zapomniane.

Wernyhora to legendarny kozak, który schodzi do izby z obrazu Matejki. Jest zapowiedzią powstania, na jego przywódcę wybiera Gospodarza, który na zna władzy otrzymuje złoty róg, ma wzywać naród do walki. Koń Wernyhory gubi złotą podkowę symbol szczęścia i dobrobytu, Gospodyni zamyka ją w skrzyni uniemożliwiając jej działanie. Złoty róg symbol walki narodowo wyzwoleńczej, wszelkiego dobra, spełnienia nadziei zostaje przekazany Jaśkowi który go gubi "Miałeś chamie złoty róg, miałeś chamie czapkę z piór, czapkę wicher niesie, róg huka po lesie ostał ci się ino sznur. Róża jest symbolem czegoś pięknego, wrażliwości namiętności, nadziei.

Chochoł - przyszła nadzieja, odrodzenie, przyszła walka.

Wyspiański krytycznie ocenia społeczeństwo. Występuje synestezja – łączenie sztuk (muzyka, słowo, plastyka). Wymowa utworu jest pesymistyczna. Wyspiański negatywnie ocenia społeczeństwo zarzuca mu nieuświadomienie, nieodpowiedzialność, ma jednak nadzieję, że nadejdzie kiedyś taki dzień kiedy Polacy się zjednoczą i wspólnie upomną się o niepodległość. Symbolizuje to chochoł, ukryta w nim róża. Wyspiański krytykuje zjawisko chłopomanii.


• Gabriela Zapolska „Moralność pani Dulskiej”

"Moralność pani Dulskiej" jest dramatem w którym Zapolska na przykładzie postępowania głównej bohaterki krytykuje fałszywą moralność mieszczańską.. Najważniejszą postacią jest pani Dulska. Dramat nie jest nastawiony na akcje, wydarzenia (1 wydarzenie – efekt romansu Zbyszka z Hanką). Autorka ukazuje dokładne nakreślenie postaw charakterów bohaterów. Oprócz wypowiedzi bohaterów ważną rolę odgrywa tekst poboczny. Główna bohaterka Dulska jest dwulicowa, obłudna, nie liczy się z uczuciami ludzi, zakłamana, skąpa. Najważniejsza dla niej jest opinia ludzi.

"Moralność pani Dulskiej" to tragifarsa - gatunek mieszany łączący elementy właściwe tragedii i komedii, zazwyczaj poważny konflikt ukazany w utworze zostaje zamknięty w żartobliwym kształcie scenicznym. Komizm postaci widoczny w skonstruowaniu sylwetek Dulskiej i jej męża, którego milczenie jest próbą zdystansowania się wobec rodziny. Postać Pani Dulskiej posłużyła Zapolskiej do ośmieszenia najbardziej negatywnych cech rozpowszechnionych wśród polskiego mieszczaństwa przełomu wieku.

Sumę takich wad jak skąpstwo, hipokryzja, egoizm, fałszywość, przesadne zmaterializowanie, dążenie do stwarzania pozorów nazwano kołtuństwem, dulszczyzną.

Człowiek będący nośnikiem takich cech to kołtun. komizm sytuacji to scena w tramwaju, spacery pana domu. Komizm słowa widoczny jest w wypowiedziach Dulskiej (przekręcanie wyrazów). Wymowa utworu jest tragiczna i pesymistyczna.

• Władysław Reymont „Chłopi”

Akcja utworu rozgrywa się we wsi Lipce. Wieś tworzy społeczność podporządkowaną ustalonym zasadą. Miernikiem wartości jest ziemia. Utwór rozpoczyna się od Jesieni czasu zbiorów i siewów. Życie gromady wiejskiej zależne jest od pór roku które wyznaczają pracę, życie jest zależne od pracy. W powieści występuje czas sacrum (to różne święta jakie są w ciągu roku np., Boże Narodzenie czy Wielkanoc). Czas profanum to pozostałe dni w ciągu roku w których trzeba pracować.

W "Chłopach" występują rożne toki, takie jak:
- Tok fabularny- zdarzeniowy, nieodwracalny np. opis pracy. Prace polowe mają charakter rytmu powtarzalnego.
- Tok rytmów nawracających to czas świąt obrzędów, obyczajów. Występują opisy naturalistyczne np.. śmierć Kuby

"Chłopi" jako epopeja:
- nie występuje inwokacja
- dokładne ukazanie zbiorowości chłopskiej z uwzględnieniem rozwarstwienia społecznego
- ważne wydarzenie to uwłaszczenie chłopów, walka o las, walka o szkołę
- nie ma dokładnych informacji o czasie, ale występują osoby które brały udział w powstaniu np., Boryna ,Kuba, Rocho
- występuje wielowątkowość
- opisy są różnorodne dotyczą strojów, obyczajów, przyrody ,opis świąt
- narrator częściowo zachowuje dystans, przyjmuje funkcję komentatora

Wyróżniamy narratorów:
- Stylizator młodopolski - w przeważającej mierze opisy przyrody i liturgii kościelnej, także śmierci
- Wsiowy gaduła - tok zdarzeniowy, także rytm obyczajów
- Rzeczowy realista - tok zdarzeniowy

• Stanisław Żeromski „Rozdziobią nas kruki, wrony…”

Bohaterami są Szymon Winrych i chłop. Wrony mają funkcję symboliczną pod ich postacią kryją się zaborcy. Występują opisy naturalistyczne, symboliczne. Zakończenie utworu ma wymowę pesymistyczną. W utworze Żeromski ostrzega inteligencie i władze wyższe.

Z jednej strony zachowanie chłopa jest naganne, nie powinien okradać trupa, powinien uszanować zwłoki. Z drugiej strony napotkanie zwłok Winrycha jest darem od Boga; łupy umożliwiają u przetrwanie. Chłop jest nie uświadomiony, żyje w nędzy, nikt nie współczuje jego doli. Jest to oskarżenie stosunków społecznych

• „Doktor Piotr”

Autor stworzył ulubiony przez siebie model bohatera kierującego się imperatywem oralnym. Piotr przekłada sprawiedliwość i dobro robotników fabrycznych, okradanych przez jego ojca nad więzi rodzinne. Nie może zrozumieć postawy ojca i zrywa z nim wszelkie kontakty. Natomiast ojciec nie może zrozumieć że wykorzystywanie niższej klasy jest złem. Żeromski pokazuje Teodora Bijakowskiego w niekorzystnym świetle, żyje on dostatnio zajmuje się interesami.

• „Ludzie bezdomni”
• „Zmierzch”
• „Zapomnienie”

TWÓRCZOŚĆ

• Kasprowicz

REALIZM – czas tworzenia poezji o tematyce społecznej "sonety z chałupy". Poeta wiedzę o świecie czerpie z doświadczeń sam pochodzi z ubogiej wsi. Sytuację wsi ukazuje w sonetach z chałupy. W utworach występuje nagromadzenie opisów potwierdzających istnienie niesprawiedliwości, brak poetyckiego komentarza co do losów bohaterów lirycznych. Podmiot liryczny jest jednym z nich człowiekiem z ludu

OKRES SYMBOLICZNY - powstaje cykl sonetów "Krzak dzikiej róży" Przejście od problemów społecznych do filozoficznych, postawa pełna wątpliwości i niepewności, zaznacza się niesprawiedliwość wobec życia i świata. Poetyka impresjonistyczna, symboliczna. Symbole krzak róży życie, limba –śmierć

KATASTROFIZM - hymny z cyklu ginącego świata. Pokora i protest. Człowiek to istota grzeszna, zatem niegodziwa ale cierpiąca. Poeta staje się obrońcą cierpiącej ludzkości, postawa ta przypomina ideę prometejską poświęcenie dla człowieka. Poetyka ekspresjonistyczna, dynamika ruchu

FRANCISZKANIZM – Księga ubogich. Afirmacja życia i świata, pogodny nastrój mimo wojennej pożogi, przestrzeganie prostych uczciwych zasad moralnych. Zaufanie do Boga, miłość do bliźniego, pokora wobec naturalnego porządku rzeczy. Powrót do poetyki realistycznej, świadoma stylizacja na poezję ludową.