Porównanie krajów słabo i wysoko rozwiniętych gospodarczo
Temat: Porównaj kraje słabo i wysoko rozwinięte gospodarczo pod względem:
a) Wskaźnika przyrostu naturalnego
b) Struktury wieku
c) Struktury płci
d) Struktury zatrudnienia
ad a) Wskaźnik przyrostu naturalnego
Przyrost naturalny to różnica między liczbą urodzeń żywych a liczbą zgonów w ciągu określonego czasu. Aby można było porównywać skalę tego zjawiska, stosuje się w demografii wskaźnik (stopę) przyrostu naturalnego (PN) i oblicza się ją według następującego wzoru:
liczba urodzeń żywych - liczba zgonów
PN = ----------------------------------------------------------------------- x 1000 [‰]
liczba ludności
Najczęściej w obliczeniach stosuje się liczbę ludności żyjącą na danym obszarze w połowie okresu, dla którego określamy wskaźnik (dla roku jest to liczba ludności 30 czerwca). Wskaźnik przyrostu naturalnego podaje się w promilach.
Wskaźniki przyrostu naturalnego dla poszczególnych kontynentów i krajów są bardzo zróżnicowane, wyraźnie nawiązują do poziomu gospodarczego państw.
Wskaźniki przyrostu naturalnego w ujęciu kontynentalnym
Obszar Wskaźnik przyrostu naturalnego w ‰
Świat 13,5
Afryka 28,2
Ameryka Łacińska 19,2
Azja 17,0
Australia i Oceania 11,4
Ameryka Północna (bez Ameryki Środkowej) 7,1
Europa 2,0
Wyraźnie największą dynamikę przyrostu naturalnego wykazują Afryka, Ameryka Łacińska i Azja, najmniejszą natomiast Europa.
Najludniejsze kraje świata
Lp Kraj Ludność w mln.
lipiec 2005 lipiec 2006 lipiec 2007 lipiec 2008 lipiec 2010 lipiec 2011 lipiec 2012
– Świat
6503,2 6580,5 6658,7 6737,2 6894,4 6973,7 7050
1. Chiny
1306,3 1314 1317,2 1330 1340 1344 1347,2
2. Indie
1140 1157 1168 1174 1184 1192 1205,1
– UE
490,4 491 493 495,8 499,85 502,1 504,2
3. USA
295,7 298,4 301,25 303,8 310,2 311,5 314,3
4. Indonezja
242,0 245,4 232,4 237,5 243 245 247,6
5. Brazylia
186,1 188,4 189,3 191,9 201,1 202,9 204
6. Pakistan
162,4 165,8 164,4 167,8 177,3 184,6 187,8
7. Bangladesz
144,3 147,4 143,95 153,5 158 162,4 165,3
8. Nigeria
128,8 131,8 147 138,3 152,2 154,25 156,7
9. Rosja
143,4 142,9 142,1 140,7 139,4 141,6 143,2
10. Japonia
127,4 127,5 127,77 127,3 126,8 127 126,5
11. Meksyk
106,2 107,4 109,22 110 112,5 113,3 114,6
12. Filipiny
87,9 89,5 88,6 92,7 96,8 98,3 99,7
13. Etiopia
74,3 76 77,71 79,5 82,9 84,7 86
14. Wietnam
83,5 84,4 84,22 86,1 87 88,5 88,8
15. Egipt
74,5 76,89 81,7 83 84,2 85,5 86,4
Wzrost ludności świata i poszczególnych kontynentów
Europa
Azja
Ameryka Pn.
Ameryka Łacińska
Afryka
Oceania
Świat
Rok Ludność w mln
2012 726 4192 402 620 1039 38 7022
2011 735 4154 389 605 1015 36 6945
2008 730 4085 337 577 973 34 6736
2007 731 4042 330 572 965 34 6658
2005 731 3938 332 558 922 33 6515
ad b) Struktura wieku
Struktura wieku wiąże się m. in. z przyrostem naturalnym. Tam gdzie jest on największy dominują roczniki młode – patrz piramidy wieku dla Nigerii, Brazylii, Indii i Chin. Natomiast w państwach o niższym przyroście naturalnym – USA, Niemcy, Australia – kształt piramidy wiekowej jest bardziej wyrównany. Oznacza to zrównoważoną strukturę wieku, aczkolwiek w przypadku Niemiec piramida jest wyraźnie zbyt wąska u podstawy – zapowiada to narsatające starzenie się społeczeństwa.
Na kształt piramidy wieku duży wpływ ma również średnia długość życia – jeśli jest ona krótka, odbija się to małą liczebnością roczników starszych.
Mapa potwierdza, że długość życia jest ściśle związana ze stopniem rozwoju danego państwa, a zwłaszcza z dostępem do służby zdrowia i jej poziomem. Dlatego najdłużej żyją Japończycy, Australijczycy, Amerykanie i mieszkańcy Europy Zachodniej, a najkrócej Afrykanie i mieszkańcy innych słabo rozwiniętych krajów.
ad c) Struktura płci
Struktura płci na świecie
Ogólna struktura płci ludności świata jest taka, że w rocznikach młodszych przeważają mężczyźni, a w rocznikach starszych kobiety (więcej rodzi się dzieci płci męskiej, natomiast płeć żeńska charakteryzuje się dłuższym średnim czasem trwania życia). Ma to też swoje odbicie na poniższej mapie.
Niemal we wszystkich państwach rozwiniętych – w których żyje się długo – przeważają kobiety. Natomiast kraje biedne – o krótkiej przeciętnej długości życia – cechuje przewaga mężczyzn. Szczególnym przypadkiem są muzułmańskie państwa bliskowschodnie, gdzie stopień feminizacji jest drastycznie niski (np. w Katarze na 100 mężczyzn przypadają zaledwie 53 kobiety, w Kuwejcie 66, a w Zjednoczonych Emiratach Arabskich 68). Wynika to z uwarunkowań religijno-kulturowych, według których kobiety zajmują tam bardzo niską pozycję społeczną.
ad d) Struktura zatrudnienia
Struktura zawodowa ludności na świecie
Struktura zawodowa lub skład zawodowy ludności pokazuje, jaką jej część stanowią pracownicy poszczególnych gałęzi gospodarki.
Za jej pośrednictwem można ocenić poziom rozwoju poszczególnych krajów zwracając uwagę na liczbę zatrudnionych w poszczególnych sektorach gospodarki.
Wyróżnia się następujące sektory w których mogą być zatrudnieni ludzie:
sektor I – obejmujący rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo i przemysł wydobywczy, czyli
działy związane z bezpośrednią eksploatacją bogactw przyrody,
sektor II – obejmujący przemysł przetwórczy i budownictwo,
sektor III – obejmujący rożnego rodzaju usługi: transport, handel, gospodarkę komunalną, oświatę, służbę zdrowia, rekreację, kulturę, bankowość, itp.
sektor IV – obejmujący tzw. usługi wyższego rzędu, np. przetwarzanie informacji oraz nauka i kultura.
Podział ten dotyczy jedynie ludności czynnej zawodowo, tzn. pracującej i zarabiającej w danym zawodzie, pomija się zaś ludność bierną zawodowo tj. nie pracujących członków rodzin pozostających na utrzymaniu głowy rodziny.
Ludność aktywna zawodowo to taka, która wykonuje prace zawodową. Dzieli się ona wg wykonywanej pracy, Np. na pracujących w rolnictwie, rybactwie itp.
Ludność bierna zawodowo- to grupa ludzi, która posiada inne źródła utrzymania, w tym niezarobkowe. Do nich zalicza się: dzieci, młodzież, renciści, emeryci, i stypendyści.
Ludność czynna zawodowo stanowi zazwyczaj od 41% do 49 % ludności danego kraju, przy czym jest to często liczba przybliżona, kryjąca w sobie nieraz znaczny margines błędu. Jest on tym większy, im większa część ludności danego kraju zatrudniona jest w rolnictwie.
Struktura zawodowa ludności w pewnym stopniu informuje o gospodarce danego kraju. W krajach wysoko rozwiniętych zatrudnienie w sektorze I jest niewielkie, zaś w III wysokie. W sektorze II zachodzą zmiany jakościowe (modernizacja, automatyzacja produkcji), które wpływają na spadek odsetka zatrudnionych, przy równoczesnym utrzymaniu znaczącej pozycji tego działu w gospodarce narodowej. Siła robocza uwalniana dzięki tym procesom, po przekwalifikowaniu, znajduje zazwyczaj zatrudnienie w dynamicznie rozwijającym się sektorze III.
W krajach średnio rozwiniętych znaczne zatrudnienie w sektorze I jest związane z rozwiniętym na dużą skalę przemysłem wydobywczym i na ogół słabo zmechanizowanym rolnictwem. Względnie wysokie zatrudnienie w sektorze II wynika z przewagi pracochłonnych gałęzi przemysłu ciężkiego, stosunkowo niskie zatrudnienie w usługach jest natomiast związane z ogólnym opóźnieniem rozwoju III sektora.
W KSR dominuje zatrudnienie w I sektorze, przy niewielkim zatrudnieniu w obu pozostałych sektorach, co wynika z ich niedorozwoju, zupełnego braku aktywności w wielu gałęziach przetwórstwa przemysłowego oraz z ogromu zacofania w dziedzinie usług socjalnych, oświatowych i kulturalnych. Należy zwrócić uwagę, ze odsetek zatrudnionych w I sektorze w KSR jest znacznie wyższy niż udział tego sektora w tworzeniu PKB. Wskazuje to jednoznacznie na bardzo niską wydajność pracy – zwłaszcza w rolnictwie.
Struktura zawodowa ludności krajów słabo rozwiniętych wykazuje przewagę ludności rolniczej.
Rozwój społeczno-gospodarczy poszczególnych krajów można podzielić na 3 etapy:
przedindustrialny (I etap)
industrialny (II etap)
postindustrialny (III etap).
Na pierwszym etapie rozwoju głównym źródłem zatrudnienia ludności jest rolnictwo.
Na drugim coraz większą rolę w zatrudnieniu zaczyna odgrywać przemysł i związane z nim działy gospodarki. Na tym etapie najwięcej ludzi pracuje, zatem w zawodach pozarolniczych, zwłaszcza w przemyśle i budownictwie.
Trzeci etap rozwoju społeczno-gospodarczego charakteryzuje się zahamowaniem tempa rozwoju zatrudnienia w przemyśle, a dynamicznym rozwojem zatrudnienia w usługach: w nauce, technice, oświacie, bankowości, ubezpieczeniach, sądownictwie i innych.
Obecnie na świecie obserwujemy bardzo duże zróżnicowanie zatrudnienia w poszczególnych sektorach.
W krajach :
wysoko rozwiniętych – zatrudnienie w I sektorze wynosi do 10%, w II – 20-30% przy stałym spadku liczby zatrudnionych, w III i IV – ponad 60%;
średnio rozwiniętych – w I sektorze zatrudnionych jest 10-30%, w II – 20-50%, w III i IV – powyżej 30% ludności;
słabo rozwiniętych – dominuje zatrudnienie w I sektorze – powyżej 40%, w sektorze II – 10-20%, w III i IV – 10-20%.
Podstawowym źródłem utrzymania ludności oraz czynnikiem wzrostu jej zamożności jest praca zarobkowa. Jednak w zależności od poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego danego kraju może ona nie zapewnić miejsca pracy ludziom w wieku produkcyjnym. Część ludzi nie znajduje zatrudnienia i tworzy grupę społeczną ludzi bezrobotnych.
Bezrobocie to zjawisko polegające na tym, że część ludzi zdolnych do pracy, poszukujących jej i akceptujących istniejący poziom wynagrodzenia nie znajduje zatrudnienia.
ad e) Długość trwania życia
Zróżnicowanie długości życia na świecie.
Długość życia ulega systematycznemu wydłużaniu wraz z postępem cywilizacyjnym. W ciągu dwóch stuleci przeciętne trwanie życia wydłużyło się dwukrotnie. Jedną z najczęściej stosowanych w geografii ludności miar charakteryzujących wiek jest przeciętne dalsze trwania życia. Jest to wskaźnik demograficzny wyrażający
średnią liczbę lat jaką ma jeszcze do przeżycia człowiek zamieszkujący dany obszar, który znajduje się na określonym poziomie rozwoju cywilizacyjnego. Kobiety żyją dłużej od mężczyzn. Według danych z 2007 roku najdłużej żyją kobiety w Japonii (86 lat) oraz niewielkich powierzchniowo, a znajdujących się na wysokim poziomie rozwoju gospodarczego „tygrysach azjatyckich” – w Singapurze i Hongkongu
(85 lat). Najkrócej kobiety żyją w krajach Czarnej Afryki – w Zimbabwe zaledwie 38 lat, a w Angoli, Zambii 39 lat. Mężczyźni najdłużej żyją w wysoko rozwiniętych państwach azjatyckich i europejskich – w Japonii, Singapurze, Szwecji,
Szwajcarii (79 lat). Najkrócej mężczyźni żyją w Afryce – w Angoli
(37 lat), w Zambii, Sierra Leone (38 lat). Rosja to przykład państwa odznaczającego się największą w skali globu dysproporcją trwania życia pomiędzy przedstawicielami obu płci – kobiety (73 lata), a mężczyźni zaledwie 59 lat. W Polsce
przeciętne trwanie życia mężczyzn to 71 lat, a kobiety żyją średnio o 8 lat dłużej.