Mieszko II Lambert

Drugi król państwa polskiego jawi nam się jako postać złożona. Jego królewskie panowanie i ogólna katastrofa mu towarzysząca doprowadziły do załamania się potęgi państwa pierwszych Piastów i trwającego przez całe lata trzydzieste kryzysu. Na pierwszy rzut oka można by nazwać Mieszka II „Gnuśnym”(Zresztą tak właśnie czyniła XIX-wieczna histografia), jednak bliższe przyjrzenie się biografii syna Bolesława Chrobrego pozwala nam dostrzec władcę odważnego, wykształconego, z dobrze uformowanym zmysłem politycznym. Po dokładnym rachunku wychodzi więc na to, że mamy do czynienia z człowiekiem dużego formatu i dobrze zapowiadającym się królem. Niestety, Bolesław Chrobry zostawił synowi bardzo trudny orzech do zgryzienia. Kryzys wewnątrz państwowy połączony z niesprzyjającą koniunkturą międzynarodową, oraz niezdrowa sytuacja w rodzinie królewskiej były głównymi przyczynami nieszczęść, które spotkały Mieszka i jego państwo.
Nasz bohater urodził się około roku 990, jako pierwszy syn z trzeciego małżeństwa Bolesława Chrobrego, z Emnildą córką Dobromira Słowiańskiego. Pierworodnym synem Chrobrego, mającym pierwszorzędne prawo do tronu był Bezprym, zrodzony z drugiej żony Bolesława, nieznanej z imienia księżniczki węgierskiej. Prawdopodobnie pod wpływem Emnildy Bezprym został pozbawiony praw do tronu, ojciec przeznaczył dla niego karierę duchownego. Następcą tronu został więc Mieszko.
Bolesław będąc ambitnym i obeznanym w realiach XI-wiecznej polityki władcą postarał się o iście europejskie przygotowanie swojego dziedzica do sprawowania władzy. Młody Mieszko otrzymał więc solidne, najwyższe z dostępnych w tym czasie dla księcia wykształcenie(źródła podają, że znał zarówno łacinę jak i grekę). Gdy osiągnął pełnoletniość zaczął aktywnie wspierać ojca. Pierwsze wzmianki o samodzielnych wyprawach młodego Księcia znajdziemy w źródłach mówiących o 1013 roku. Wtedy Mieszko II w Magdeburgu w imieniu Ojca prowadził rozmowy pokojowe z królem niemieckim Henrykiem II. W 1015 roku wybuchła kolejna wojna polsko-niemiecka, nasz bohater aktywnie uczestniczył w walce. Przyczynił się między innymi do zadania znacznych strat wojsku niemieckiemu podczas jego przeprawy przez Odrę. Po całkowitej klęsce króla niemieckiego Mieszko ścigał nieprzyjaciela, dotarł do Miśni, którą zrównał z ziemią. Z kolei w 1017 roku młody książę dowodził prewencyjną wyprawą na Czechy, której celem było zapobieżenie uczestnictwu czech w wojnie polsko-niemieckiej.
Bolesław Chrobry pragną umocnić pozycje międzynarodową swojego państwa poprzez odpowiednie sojusze, z reguły potwierdzane mariażami(małżeństwo) dynastycznymi. Mieszko więc, zapewne z polecenia ojca, ożenił się z córką palatyna reńskiego Ezzona, a przy okazji siostrzenicą Ottona III – Rychezą. Owocami zawartego w 1013 roku małżeństwa była dwójka dzieci – Gertruda i Kazimierz ( zwany później odnowicielem). Rycheza jak przystało na chrześcijańską królową aktywnie włączyła się w krzewienie kultury zachodniej na ziemiach państwa piastowskiego. Gruntownie zajęła się również wykształceniem urodzonego w 1016 Kazimierza, który w 1026 roku został wysłany do niemieckiego klasztoru na nauki. Niestety późniejsze pożycie małżeńskie pary królewskiej nie należało do udanych i to głównie z winy Mieszka, który podobno jawnie zdradzał Rychezę z jedną ze swoich nałożnic. Prawdopodobne jest, że niedługo po odziedziczeniu przez Mieszka korony Rycheza opuściła Polskę i powróciła z dziećmi do Niemiec.
W czerwcu 1025 r. zmarł świeżo koronowany Bolesław Chrobry. Niedługo po tym na tron państwa polskiego wstąpił ukochany syn, Mieszko II, który koronował się wraz z żoną Rychezą. Tak to wydarzenie opisał Gall Anonim: „Skoro wielki Bolesław zszedł z tego świata, tron objął jego syn Mieszko II […]. Ten zaś Mieszko był zacnym wojownikiem, wiele też dokonał dzieł rycerskich, których wyliczanie za długo by trwało,[…]. Lecz zamilczmy o Mieszku…”.1 Owo Gallowskie milczenie było związane z nieszczęśliwym wypadkiem, który spotkał Mieszka w Czechach, ale do tego wrócę później. Już na samym początku samodzielnych rządów Mieszki II, wkroczył w świat wielkiej polityki. W tym samym czasie bowiem w Niemczech doszła do władzy nowa dynastia. Pierwszy król tej dynastii, Konrad II, musiał zmagać się z opozycją wewnątrzpaństwową, nieprzychylnie patrzył również na manifestacje samodzielności politycznej państwa piastowskiego, jaką była koronacja Mieszka II. Król Polski aktywnie wspierał opozycję przeciwko Konradowi II, świadczy o tym choćby słynny list Matyldy lotaryńskiej do naszego władcy (była ona matką drugiego pretendenta do tronu niemieckiego). Podkreśla ona w tym liście zalety jakie cechują Mieszka II, a także życzy mu triumfu nad wrogiem. Niestety bieg wydarzeń nie sprzyjał Mieszkowi. Konrad II już w 1027 r. rozprawił się z opozycją, by swoje zainteresowanie przenieść na wschodniego sąsiada.
W tym samym czasie w państwie Mieszka zaczęły uwidaczniać się pierwsze objawy kryzysu. Dwaj bracia królewscy -Bezprym i Otton- wybitnie niezadowoleni z pozycji jaką zajmował Mieszko, próbowali doprowadzić do zamachu stanu. Akcja się jednak nie udała i inicjatorzy uszli na Ruś., by tam szukać wsparcia. Jak się wydaje również stosunki wewnętrzne w państwie były bardzo napięte. Rządy Bolesława Chrobrego, jego liczne wyprawy i wielka polityka sprawiły, że poddani musieli znosić znaczne obciążenia, wydawałoby się, że nie było granic dla wyzysku. Teraz Mieszko II musiał zbierać owoce polityki ojca i twardą ręką sprawować władzę, zarówno aby kontynuować plany poprzednika, jak i nie dopuścić do coraz bardziej realnego buntu. Również chrześcijaństwo nie miało najlepszych notowań w państwie pierwszych Piastów. Kojarzyło się głównie z powinnościami i podatkami (zresztą stale narastającymi), jakie poddani musieli świadczyć na rzecz kleru. Nie ma się co dziwić, że „reakcja pogańska” w latach 30-tych XI w. miała wielu zwolenników i dławiła państwo przez przeszło dekadę.
Mieszko II, który aktywnie działał przeciwko królowi niemieckiemu miał teraz złożony problem do rozwiązania. Nie dość, że sytuacja w państwie była b. napięta, to jeszcze sojusznicy piastowscy nad Renem zostali przez Konrada II zneutralizowani. Król polski otoczony przez wrogów (książe czeski opowiadał się po niemieckiej stronie, na Rusi knuł Bezprym), miał świadomość, że atak na zachodnią granicę nastąpi lada dzień, musiał poszukać sobie sprzymierzeńców Wyznając zasadę, że wróg mojego wroga jest moim przyjacielem, znalazł ich w osobach Luciów-pogan zamieszkujących Połabie.
W 1029 r. Konrad II wyprawił się na Polskę, wspólna akcja drużyny mieszkowej i wojowników pogańskich powstrzymała jednak rycerstwo niemieckie. Rok 1030 przyniósł odwetową wyprawę Mieszka II na Saksonię. Wiele miast i wsi (a także kościołów) zostało zniszczonych, wielu jeńców wzięto w niewolę. Uczestniczyli w niej również poganie, co skrzętnie wykorzystała propaganda niemiecka, nazywając Mieszka „pseudochrześcijaninem”, w wyniku czego stracił on ostatnie wpływy w Niemczech.
Rok 1031 był dla Mieszka II przełomowy. Podczas gdy na zachodniej granicy bronił się przed kolejną wyprawą Konrada II, na wschodnie tereny kraju wkroczyli w imieniu Bezpryma książęta ruscy-Jarosław Mądry i Mścisław. Wtedy Polska utraciła Grody Czerwińskie. Mieszko II nie miał wyboru, musiał pośpiesznie zawrzeć pokój z królem niemieckim, by ratować swoje panowanie. Dokonał tego za cenę utraty Milska i Łużyc, niestety na powrót do Gniezna było już za późno, Bezprym opanował większą część kraju i prawowity władca musiał uchodzić do Czech, gdzie niechętny mu Udalryk wtrącił go do więzienia i poddał upokarzającej operacji. Pisze o tym Gall Anonim: „Czesi schwytali go zdradziecko na wiecu i rzemieniami skrępowali mu genitalia tak, że nie mógł już płodzić potomstwa, za to, że król Bolesław, jego ojciec, podobną im wyrządził krzywdę, oślepiwszy ich księcia, a swego wuja…”. 2
Sprawę ową skomentował Ludwik Stomma, autor książki Królów polskich przypadki, uznając, że: „Tak oto za niepotrzebne okrucieństwo Chrobrego zapłacił w trzydzieści lat później jego ukochany syn. Mściwy upiór Bolesława III Rudego powstał z grobu.”. 3 I dodaje jeszcze Stomma: „Żaden władca polski nie znalazł się nigdy na takim dnie upadku i upokorzenia. Pozbawiony królestwa, osamotniony, zhańbiony, uwięziony”.4
Tymczasem brat haniebnie okaleczonego Mieszka- Bezprym odesłał do Niemiec insygnia koronacyjne, co osłabiło nasz kraj na arenie międzynarodowej. Ponadto wspierał, bądź nie potrafił przeciwdziałać reakcji pogańskiej- za jego panowania doszło do buntu ludności przeciw możnowładztwu i Kościołowi. Na szczęście Mieszko II nawiązał kontakt z młodszym bratem Ottonem, który prawdopodobnie zaowocował śmiercią Bezpryma.
W 1032 r. udało się Mieszkowi powrócić do ojcowizny, za cenę odstąpienia Udalrykowi Moraw. W tym samym roku pojawił się Mieszko II wraz z bratem Ottonem i Dytrykiem, prawdopodobnie jednym z wnuków Mieszka I, u króla niemieckiego na zjeździe w Merseburgu. Przytłoczony okolicznościami musiał zrezygnować z godności królewskiej i wydzielić dzielnice dwóm pozostałym krewnym. Mimo tych wszystkich klęsk i upokorzeń, Mieszko energicznie zabrał się za odbudowę państwa. Otton zmarł niedługo potem, a Dytryk, jak się zdaje, nie był dla Mieszka zbyt trudnym przeciwnikiem-musiał ujść z kraju. Już w 1034 r. Mieszko II dzierżył władzę w całej ówczesnej Polsce. Według Stomma tak prędki powrót Mieszka na tron jest prawdziwym „dyplomatycznym geniuszem” i „cudem politycznego zmartwychwstania”. Nie była to Polska jaką zostawił synowi Bolesław Chrobry, ale też główne objawy kryzysu zostały na jakiś czas przezwyciężone. Kto wie, jak dalej potoczyłyby się losy naszego bohatera, pewnie dążyłby do odbudowy wewnętrznej państwa i odzyskania międzynarodowej pozycji z lat 20-tych XI w. Niestety, śmierć przeszkodziła mu w dalszych rządach. Zmarł 10 maja 1034 r., mając 44 lata.
Pewien premier powiedział: „ Mężczyznę nie poznaje się po tym, jak zaczyna, ale jak kończy”. Nie wiem na ile prawdziwe są te słowa, wiem natomiast, że do postaci Mieszka II nie pasują, ponieważ sprawiedliwą ocenę tego króla można uzyskać patrząc na jego rządy poprzez pryzmat okoliczności. Agresywna i butna polityka Bolesława Chrobrego, którą próbował kontynuować Mieszko II, doprowadziła do swoistego sprzężenia zwrotnego, które swoje ostrze skierowało wprost w Mieszka. Trudna sytuacja międzynarodowa, decentralizacyjne dążenia możnowładztwa, bunt pogan oraz wielkie ambicje braci królewskich, kumulując się wywołały tragedię, której głównymi ofiarami była Polska i jej władca. Należy więc docenić Mieszka II, który pomimo trudnego dziedzictwa, klęsk i upokorzeń próbował ratować ginące królestwo. Zdołał tuż przed śmiercią zjednoczyć państwo i przygotować je na rządy Odnowiciela. W związku z tym nie mogę zgodzić się ze zdaniem Galla Anonima, jakoby „gnuśny syn Mieczysław kraje te postradał,/Co je sławnym swym szczerbcem ojciec jego zawładał”.5


Przypisy:
1.Gall Anonim, Kronika polska, ks. I, rozdz. 17.
2.Ludwik Stomma, Królów polskich przypadki, str. 21
3. Ludwik Stomma, Królów polskich przypadki, str. 22
4. Ludwik Stomma, Królów polskich przypadki, str. 22
5. Ludwik Stomma, Królów polskich przypadki, str.23
Bibliografia:
1.L.Stomma, Królów polskich przypadki, Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, Warszawa 1993.
2.S.Szczur, Historia Polski-średniowiecze, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1995.
3.B.Zientara, Mieszko II, rozdz. z Poczet królów polskich., Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1991.
4.P.Jasienica, Polska Piastów, wyd. Świat Książki, Warszawa 1997.
5.www.wikipedia/Mieszko_II.pl.
6.T.Cegielski, W. Lengauer, M. Tymowski, Ludzie, społeczeństwa, cywilizacje. Historia. Starożytność i średniowiecze. WSiP, Warszawa 2002.