Symbolika obrazu Jana Matejki- „Reytan-upadek Polski”

Tadeusz Reytan był posłem nowogródzkim na sejm 1773–75. Uczestniczył również w konfederacji barskiej mającej za zadanie chronić wiarę katolicką i niepodległość Polski. Uznanie zyskał po dramatycznym sprzeciwie wobec działań mających doprowadzić do I rozbioru Polski. Gdy układ rozbiorowy miał być już ostatecznie zatwierdzony, Tadeusz Reytan dokonał jednego z najsłynniejszych gestów politycznych w historii Polski. Gdy marszałek Poniński polecił posłom opuścić salę (wyjście oznaczało zgodę na uznanie podjętej decyzji) Reytan rzucił się na próg, usiłując zagrodzić drogę pozostałym posłom.
To wydarzenie w swoim obrazie zilustrował Jan Matejko. Na obrazie widoczne jest zamieszanie powstałe w wyniku jego protestu. Reytan leży pod drzwiami, z odkrytą klatką piersiową i wymownie patrzy na zdrajców narodu. Skorumpowany marszałek Poniński wymownym gestem rozkazuje Reytanowi opuszczenie sali. Adam Poniński za zapłatą Rosjan miał doprowadzić do rozbioru Polski. W swojej prawej ręce trzyma zwykły kij, gdyż jego marszałkowska laska została dzień wcześniej skradziona przez Reytana. Obok marszałka znajdują się inni dwaj zdrajcy narodu polskiego- Ksawery Branicki i Szczęsny Potocki. Pierwszy z nich chowa ze wstydu swoją twarz w dłoniach. Możliwe, że patrząc na patriotyzm Reytana odezwały się w nim wyrzuty sumienia. Był on hetmanem wojsk Stanisława Augusta Poniatowskiego, pomagał Rosjanom w zajęciu Polski i tłumił patriotyczną konfederację barską. Sprzeciwiał się Konstytucji 3 maja i uchwałom Sejmu Czteroletniego. Drugi z nich był współtwórcą i marszałkiem konfederacji targowickiej oraz aktywnym przywódcą stronnictwa rosyjskiego. Na obrazie ma głowę spuszczoną w dół i smutny wyraz twarzy. Nie przypuszczał takiego obrotu sytuacji i wstydzi się za swoje postępowanie. Wstrzymuje rękę marszałka, by zaprzestał próby wyrzucenia Reytana z sali. Ksawery Branicki i Szczęsny Potocki zostali skazani na śmierć, lecz wyroku nie wykonano. Marszałek Poniński został wygnany i pozbawiony wszystkich tytułów przez Sejm Czteroletni. Ojciec Szczęsnego Potockiego-Franciszek Salezy Potocki nie chce patrzeć na to, co się dzieje w sejmie i biegnie nie patrząc na nic w drugą stronę. Podczas biegu przewraca fotel i upada na ziemię. Z fotela spada kapelusz Branickiego, w którym znajdowała się sakiewka pieniędzy. Ta scena pokazuje przyczyny antypolskiego postępowania Branickiego. Franiczek Salezy Potocki był osobą dumną, dwulicową i próżną. „Wsławił się” zabójstwem Gertrudy Komorowskiej-żony Szczęsnego Potockiego. Obok niego siedzą dwaj starzy i niezainteresowani całą sytuacją mężczyźni. Są to prymas Michał Poniatowski i Michał Czartoryski. Prymas siedzi odwrócony tyłem do innych. Zachowanie tych panów pokazuje, że są obojętni i nie zależy im na losie Polski. Następnie na obrazie spostrzegamy króla Stanisława Augusta. Powstał on z tronu i kieruje się do wyjścia. Jest znużony całym wydarzeniem i spogląda na zegarek trzymany w ręce. Jest to kolejna osoba na tym obrazie, której losy Polski są obojętne. Współpracował on z Rosjanami, co miało wpływ na dokonanie rozbioru. Hugon Kołłątaj próbuje go zatrzymać, lecz król nie zwraca na niego uwagi. Nie jest to rzeczą dziwną, gdyż Hugon Kołłątaj działał aktywnie w stronnictwie patriotycznym, będąc m.in. jednym z autorów Konstytucji 3, wiec z królem prawdopodobnie nie łączyła go gorliwa przyjaźń. W tłumie są także widoczni Jacek Małachowski, poseł Korsak i Karol Radziwił, lecz ich rola w obrazie Jana Matejki nie jest istotna. Obok trzech głównych zdrajców stoją biskup Ignacy Massalski i książę Czetwertyński i jak zdecydowana większość osób na tym obrazie czekają znudzeni na koniec zajścia. Oboje należeli do zdrajców Polski współpracując z Rosjanami, zwalczając Sejm Czteroletni, przystępując do konfederacji targowickiej, za co zapłacili głową 28.06.1794r. Na całe zajście w sejmie patrzy z góry rosyjski ambasador Mikołaj Repnin. Siedzi w towarzystwie dwóch dam w loży, przez co umieszczony jest ponad królem. Jest to najbardziej haniebny fragment obrazu pokazujący zwierzchnictwo Rosji nad Polską. Kolejnymi rosyjskimi akcentami na tym obrazie są ogromny obraz carycy Katarzyny II i rosyjski żołnierz stojący za drzwiami. Polacy nie są w stanie przeciwstawić się rosyjskiej potędze. Obok obrazu carycy stoi młody chłopak solidaryzujący się z Reytanem z szablą i konfederatką w rękach. Sala, w której ma miejsce całe wydarzenie jest w bardzo złym stanie- uszkodzone są drzwi, kotary, świece są wypalone, kinkiety potłuczone, a na podłodze leży przewrócone krzesło i liczne papiery.
Jan Matejko poprzez namalowanie tego obrazu chciał wyrazić dezaprobatę wobec poczynań czołowych polskich polityków. Występuje tu krytyka zachowań ludzi, którzy przekładają własne dobro nad dobro ojczyzny. Pokazane na obrazie osoby są obojętne wobec tego, co się dzieje w ich ojczyźnie i zależy im tylko na zarobieniu pieniędzy. Jan Matejko skrytykował, również zwierzchnictwo Rosji nad Polską. Polska powinna być krajem suwerennym i pozbawionym wpływów innych państw. Na zasadzie kontrastu do ludzi szkodzących ojczyźnie został pokazany Tadeusz Reytan. Występuje tu w roli tego, który jest gotów oddać swoje życie za Polskę-motyw poświęcenia się za dobro ogółu. Autor tego obrazu poza naganą pewnych zachowań chciał pokazać pewien wzorzec postępowania, którego powinni się trzymać wszyscy ludzie. „Reytan-upadek Polski” ma charakter uniwersalny, więc pokazane za jego pomocą wartości są ponadczasowe. Z tego powodu sugeruję, by politycy aktualnie rządzący Polską obejrzeli go sobie dokładnie…