Stanisław August Poniatowski- ostatni król Polski.Rola Katarzyny II w polityce elekcyjnego króla do czasu utworzenia Rady Nieustającej.

Justyna Niemyńska grupa III

Stanisław August Poniatowski to ostatni monarcha Polski. Jest to postać, o której można dużo powiedzieć. Wielu historyków postrzega tego króla za symbol zdrady narodowej np.J.Lelewel, J. Szujski czy T.Korzon. W zupełnie inny sposób oceniają go współcześni historycy: E. Rostworowski, A. Zahorski, K. Zieńkowska, zwracając uwagę na jego dokonania w zakresie kultury i sztuki. W oparciu o źródło dekretu z września 1772 roku zaborców Polski, szczególnie Katarzyny II chciałabym nakreślić jaki wpływ na politykę ostatniego króla Polski miała imperatorowa rosyjska.
Na wstępie przedstawię postać Stanisława Augusta Poniatowskiego. Urodził się w 1732 roku, jako szóste dziecko z małżeństwa Stanisława Poniatowskiego z Konstancją Czartoryską. Jego ojciec był kasztelanem krakowskim. Stanisław Antoni otrzymał staranne wykształcenie i wiele podróżował m.in. do Francji, Wielkiej Brytanii, Holandii, Austrii, Prus. Zapoznawał się tam z urządzeniami militarnymi, spotykał się z wieloma osobistościami oraz przyswajał sobie europejską kulturę epoki oświecenia. Przebywała dwukrotnie w Petersburgu, stolicy Rosji, w 1755 i 1757 roku. Był tam prywatnym sekretarzem posła angielskiego sir Charlesa Williamsa. W Petersburgu wówczas 23- letni Stanisław Antoni poznał wielka księżną Katarzynę Aleksiejewę, żonę następcy tronu- księcia Piotra, w której zakochał się bez pamięci. Współcześni podejrzewają, że z ich romansu narodził się carewicz Paweł. Po śmierci króla Augusta III Sasa w 1763 roku, Katarzyna II na prośbę magnatów wysunęła kandydaturę na tron polski Stanisława Antoniego . Kontrkandydatem jego był Adam Kazimierz Czartoryski, syn księcia Augusta. Czartoryscy byli rozczarowani, że wybór imperatorowej na króla padł na młodego stolnika litewskiego. Cesarzowa postawiła cele polityki rosyjskiej m.in. jej sprzeciw wobec zamiaru radykalnej naprawy i wzmocnienia sejmu Rzeczpospolitej, zachowania liberum veto i elekcyjności tronu.
Katarzyna II napisała w dekrecie z 1772 roku, że „ podjęte środki umożliwiły i zabezpieczały przeprowadzenie wolnej i legalnej elekcji panującego obecnie Stanisława Augusta...”. Rzeczywiście bez pomocy cesarzowej Poniatowski nie zostałby królem. Kosztowało ją to pół miliona rubli na korupcję posłów i polityków oraz wysłanie 4000 wojsk pod wodzą Chomutowa i Daszkowa. Przy taki poparciu bez oporów w dniu 6 września 1764 roku na polach Woli pod Warszawą jednogłośnie 5584 wyborców okrzyknęło królem Stanisława Augusta ( takie wybrał imię na koronacji) . Koronacja odbyła się 25 listopada 1764 roku (w dniu imienin Katarzyny II) oraz sejm koronacyjny (3-20 grudnia) miały miejsce w Warszawie. Zazwyczaj koronacje królewskie odbywały się na Wawelu, lecz wówczas poinformowano oficjalnie, iż uroczystość nie będzie miała miejsca w Krakowie, ponieważ zamek jest bardzo zniszczony. Prawdziwą przyczyną zmiany miejsca koronacji była obawa samego króla elekta przed wojskami opozycji pod wodzą hetmana Jana Klemensa Branickiego i Karola Radziwiłła.
Młody król, wówczas 32-letni, obejmując tron miał obszerny program reform ustrojowo-gospodarczych, na wzór systemu politycznego w Anglii. Początkowo wspólnie z Familią realizował swe plany, lecz Rosja patrzała na to niechętnym okiem. Władczyni tego państwa miała na celu, za pomocą nowoobranego króla, utrzymać Polskę w niemocy i nieograniczonej zależności od Rosji . Obawiała się , że wzmocnienie polityczne i ekonomiczne jakie mogły się dokonać w wyniku reform, mogłyby doprowadzić do wypowiedzenia protektoratu cesarzowej. Dotąd Rzeczpospolita była posłuszna swej wielkiej sąsiadce. Dała temu dowód w dekrecie z 1772 roku pisząc, że „duch niezgody zawładnął częścią narodu”. Nie podobało się Katarzynie II to, że Polacy i Poniatowski potrafią mieć swoje zdanie. To ona miała dyktować każdy krok i zaniepokoiła się samodzielną polityką króla. Katarzyna II wystąpiła przeciw dokonywanym w Polsce zmianom. Za pretekst ingerencji w Polsce posłużyła jej sprawa równouprawnienia innowierców, dysydentów ( protestantów) i dyzunitów (prawosławnych), w kraju gdzie panował katolicyzm. Chodziło o wprowadzenie różnowierców do sejmu i trybunałów. Żądania te w imieniu carycy przedstawił jej ambasador Mikołaj Repnin. Mimo nacisków z Petersburga król i Czartoryscy nie chcieli zgodzić się na ustawowe zagwarantowanie równouprawnienia
innowierców. Z inspiracji rosyjskiej i pod osłoną wojsk rosyjskich zawiązały się w 1767 roku konfederacje dysydenckie : w Toruniu, Słucku i Radomiu. Konfederaci prosili Katarzynę II o przywrócenie „ dawnego rządu” pod rosyjską gwarancją, zaś inna ich część przeciwstawiła się równouprawnieniu dysydentów. Repnin z ramienia carycy odpowiedział represjami. Aresztował i wywiózł do Kułagi biskupa krakowskiego Kajetana Sołtyka oraz paru innych senatorów . Szlachta przypisywała to inspiracji Poniatowskiego. Brutalna ingerencja Rosji spowodowała zawiązanie w 1768 roku konfederacji barskiej z hasłami w obronie niezależności państwa, praw szlachty i Kościoła katolickiego. Rozpoczęła się czteroletnia wojna domowa, a wojska konfederackie zostały pokonane dopiero w 1772 roku. Król w czasie trwania tej wojny zajął stanowisko neutralne, poza tym nie liczyli się z nim ani konfederaci, ani caryca Katarzyna II. Konfederaci ogłosili detronizację Stanisława Augusta w 1770 roku, a w 1771 roku porwano króla. Caryca nie potrafiła spacyfikować i podporządkować sobie Rzeczpospolitej, zgodziła się więc na plany rozbiorowe. Zaburzenia wewnętrzne stały się pretekstem dla Austrii, Prus i Rosji do dokonania pierwszego rozbioru Polski. Traktat petersburski z sierpnia 1772 roku zatwierdził rozbiór ziem Rzeczpospolitej. Stanisław August Poniatowski poszedł na ugodę z Katarzyną II oraz zgodził się na cesję ziem polskich i uznał kontrolę rosyjskiego ambasadora Ottona von Stackelberga. W uzasadnieniu rozbioru Polski z 7 (18) września 1772 roku JKM Król pruski ( Fryderyk II), JCW Cesarzowa Królowa Węgier i Czech ( Maria Teresa) oraz JCW Cesarzowa Wszechrosji ( Katarzyna II) piszą, iż chcą doprowadzić do pokoju i porządku w Polsce oraz zapobiec ruinie i rozkładowi tego państwa. W gruncie rzeczy pragnęli zająć ziemie Rzeczpospolitej i decydować o jej losach. Zabór rosyjski był największy pod względem obszaru (92 tys.km2); ważny dla Rosji ze względów strategicznych i gospodarczych, ponieważ umożliwiał transport Dźwiną do Rygi. Argumenty historyczno-prawne tego rozbioru nie były traktowane zbyt poważnie. Deklaracja z września 1772 roku wystawiona został dla rządu polskiego, aby usprawiedliwić polityczny i prawny akt rozbiorowy. Jednocześnie państwa ościenne domagały się zwołania sejmu w celu zatwierdzenia cesji ziem Polski i Litwy na rzecz Rosji, Prus i Austrii. Najbardziej naciskał ambasador rosyjski Otto von Stackelberg na zwołanie sejmu, który zawarłby z trzema dworami traktaty zatwierdzające dokonane rozbiory. Stanisław August Poniatowski nie chciał jednak dopuścić do uprawomocnienia deklaracji, bronił się zawzięcie, lecz nie dało to żadnego skutku. Król na swoich barkach nie mógł udźwignąć obrony niepodległości państwa polsko- litewskiego. W tym trudnym okresie Stanisław August wykazał szczyt swojej aktywności patriotycznej, lecz na nic to się zdało, gdyż ambasadorowi rosyjskiemu udało się pozyskać sprzedajnych polityków, np. pozbawiony skrupułów,chciwy bankrut Adam Poniński otrzymał tytuł książęcy za odegranie niechlubnej roli w sejmie rozbiorowym . Stackelberg do opozycji przeciw królowi namówił także: Teodora Wessela, podskarbiego wielkiej korony, Ignacego Massalskiego, biskupa wileńskiego, Władysława Gurewskiego, marszałka nadwornego litewskiego, Andrzeja Młodziejowskiego, kanclerza wielkiej korony, także braci Augusta i Antoniego Sułkowskich. Postaw tych ludzi jest tragiczna, gdyż dla chęci zysku sprzedali swój kraj, swoja macierz, nie próbując walczyć przeciw bezprawiu. Stanisław August Poniatowski nie mógł liczyć, że Katarzyna II stanie po jego stronie. To właśnie ona dyktowała ostatniemu królowi Polski co ma robić. Despotyczna imperatorowa żałowała, że poświeciła tyle carskich rubli dla pozyskania uległego sojusznika w Rzeczpospolitej.
Pod szczególnym naciskiem Katarzyny II i jej współpracowników doszło do zebrania sejmu w kwietniu 1779 roku, aby spełnić dwa zadania: zatwierdzić rozbiory i ułożyć nową konstytucję. Przez ludzi tamtej epoki, sejm rozbiorowy kojarzy się z okresem ciągłej zabawy, pijaństwa i szulerii. Czyżby ci, którzy sprzedali kraj uciszali sumienie i skrupuły upijając się? Najsmutniejsze jest to, że pieniądze na te hulanki i swawole pochodziły ze skonfiskowanych dóbr jezuickich. Co mógł zrobić Stanisław August? Nie liczono się ze zdaniem króla, pomimo że był głową państwa. Pisał noty dyplomatyczne i publikacje sprzeciwiając się utracie ziem Rzeczpospolitej i prosił o interwencję wielkich mocarstw m.in. Francję. Chciał zaprotestować przeciw dekretowi z września 1772 roku, który „mydlił oczy” Polakom i światu, fałszywymi argumentami historyczno- prawnymi . Stanisław August jednak poszedł na ustępstwo Katarzynie II i uznał utratę części ziem. Po pierwszym rozbierze nadal wierzył w możliwość wzmocnienia Polski bez zrywania związków z Rosją. Dzięki umiejętnej polityce uczynił z utworzonej na sejmie rozbiorowym Rady Nieustającej sprawny organ
administracji państwowej .
Stanisław August Poniatowski był ostatnim królem Polski. Bardzo trudno jest określić jednym słowem czy była to postać pozytywna, czy to on był grabarzem Polski. Ja jako młody historyk, wręcz „ raczkujący”, uważam, że to postać pozytywna. Stanisław August uczynił wiele dla Polski w rozwoju kultury i sztuki. Największą jego „wadą” była słabość charakteru i słabość wobec Katarzyny II. To za sprawą tej kobiety klęski doznała Polska i sam król. Kochał ją bez pamięci, razem czytali uczone książki ,dyskutowali Woltera oraz... byli kochankami. W kierowaniu krajem nie ustrzegł się pomyłek i błędów. Nie potrafił zdobyć się na godne decyzje w obliczu upadku państwa, jednak wielki wpływ na jego działanie miała trudna sytuacja polityczna Rzeczpospolitej.



Bibliografia
Konopczynski W.,Dzieje Polski nowożytnej, t. II., Warszawa 1986.
Łojek J., Ku naprawie Rzeczypospolitej. Konstytucja 3 Maja, Warszawa 1988.
Łojek J., Siedem tajemnic Stanisława Augusta Warszawa 1982.
Rostworowski E., Historia powszechna wiek XVIII, Warszawa 2002.
Rostworowski E., Ostatni król Rzeczypospolitej. Geneza i upadek Konstytucji 3 Maja, Warszawa 1966.
Zahorski A., Spór o Stanisław Augusta, Warszawa 1990.
Zgorzelska A., Stanisław August nie tylko mecenas, w: Dzieje narodu i państwa polskiego,
z. 38, Warszawa 1996.
Poczet królow i książąt polskich, oprac. L. Bielski, M. Treba, Bielsko Biała 2003.