Czytelnictwo gimnazjalne

SPIS TREŚCI……………………………………………………………………...1

WSTĘP…………………………………………………………………………….2

ROZDZIAŁ I Formy pracy z książką w klasach gimnazjalnych………………..4
1.1. Rola książki w życiu gimnazjalisty ..................................................................4
1.2. Podstawa programowa w nauczaniu gimnazjalnym…………………………..5
1.3. Formy pracy z książką w gimnazjum…………………………………………6

ROZDZIAŁ II Czytelnictwo młodzieży gimnazjalnej jako problem społeczny..12
2.1. Motywacja i potrzeba czytelnicza gimnazjalisty ..............................................12
2.2. Rozwój zainteresowań czytelniczych...............................................................17
2.3. Kultura czytelnicza ucznia.................................................................................21

ROZDZIAŁ III Metodologiczne podstawy badań własnych……………………..23
3.1. Przedmiot, cel i obszary badawcze..................................................................24
3.2. Metody , techniki i narzędzia badawcze............................................................26
3.3. Problemy i hipotezy badawcze..........................................................................29
3.4. Charakterystyka badanej grupy.........................................................................31

ROZDZIAŁ IV Przebieg badan analiza i interpretacja………………………….34
4.1. Wyniki badań własnych . Analiza i interpretacja..............................................34
4.2. Wnioski ……………………………………………………………………....69.

Zakończenie………………………………………………………………………….71

Bibliografia………………………………………………………………………….73

Wstęp

"Książki nigdy nie bywają w złym humorze,
odpowiadając natychmiast na każde zapytanie".
F. Petrarka

Jednym z tematów dotyczących problematyki współczesnego świata jest kwestia wszechobecności techniki i komputeryzacji, a co za tym idzie, w wielu przypadkach rezygnacji z kontaktu z książką. Problem te dotyczy nie tylko świata dorosłych, ale przede wszystkim młodzieży i dzieci, które coraz rzadziej sięgają po książkę i coraz miej czytają.
Umieszczonym na początku wstępu cytatem chciałabym wprowadzić w problematykę niniejszej pracy, bowiem to właśnie w tych słowach zawarta jest najważniejsza funkcja książki, a mianowicie odpowiedź na każde pytanie, a co za tym idzie poszerzanie horyzontów myślowych, otwieranie się na wiedzę i na otaczający człowieka świat. O wartości, jaką niesie ze sobą czytanie książek, dyskutowano już wiele. Tyle samo czasu poświęcono problematyce niezadowalającego w ostatnich latach stanu czytelnictwa w Polsce. Od roku 2006 nastąpił w kraju wyraźny spadek czytelnictwa, co zostało potwierdzone badaniami przeprowadzonymi przez Instytut Książki i Czytelnictwa Biblioteki Narodowej. W roku 2008 tylko 50 procent Polaków deklarowało przeczytanie co najmniej jednej książki w roku. Sytuacja ta wydaje się daleko niepokojąca chociażby z tego względu, iż dotyka także środowiska dzieci i młodzieży.
Zainteresowanie tym tematem wyniknęło z osobistych pobudek, ponieważ problem niechęci wobec czytania łatwy jest do zaobserwowania wśród znajomej młodzieży i dorosłych, a zupełnie niezrozumiały dla autorki niniejszej pracy, która podejmując się opracowania go, chciałaby poznać przyczyny takiego stanu rzeczy.
Za podstawę teoretyczną pracy posłużą materiały dotyczące problematyki ogólnie pojętego czytelnictwa, kultury czytelniczej oraz zainteresowań czytelniczych młodzieży gimnazjalnej. .
Prezentowana praca składa się z czterech rozdziałów, w których tematyka koncentruje się wobec problematyki czytelnictwa i zainteresowań czytelniczych uczniów wybranego do badań gimnazjum.
W rozdziale pierwszym uwaga została poświęcona wyjaśnieniu, czym jest forma pracy z ksiązką, zadania i cele zawarte w podstawie programowej dla gimnazjalistów.
Rozdział drugi, prezentuje wiadomości teoretyczne na temat motywacji i potrzeb czytelniczych gimnazjalistów, ich zainteresowań oraz kultury czytelniczej uczniów.
Rozdział trzeci, typowo metodologicznym, będącym wstęp do zaprezentowania wyników przeprowadzonych badań, scharakteryzowano metodę badawczą, grupę osób badanych, określono problematykę pracy, a także postawiono hipotezy.
W rozdziale czwartym zaprezentowano wyniki badan własnych przeprowadzonych na grupie losowo wybranych pięćdziesięciu pięciu gimnazjalistów.
Posumowaniem całości są przedstawione w zakończeniu rozdziału czwartego wnioski.
Praca ta została napisana w oparciu o pozycje książkowe w języku polskim, artykuły z czasopism oraz informacje pozyskane z sieci Internet.

ROZDZIAŁ I Formy pracy z książką w klasach gimnazjalnych

1.1. Rola książki w życiu gimnazjalisty.

O tym, że książka spełnia dużą rolę w wychowaniu oraz kształtowaniu osobowości dziecka i gimnazjalisty pisano już bardzo wiele. W tym aspekcie zwraca się przede wszystkim uwagę na to, że „książka staje się specyficznym sposobem zakodowania przekazu słownego, a za jej pośrednictwem młody człowiek kontaktuje się z literaturą i wkracza w świat sztuki” .
Niepodważalną rolą, funkcjonująca właściwie od momentu powstania książki, jest przekazywanie informacji o otaczającym świecie, czemu towarzyszy rozwój człowieka na różnych płaszczyznach jego osobowości. W czasach współczesnych, bardzo zmaterializowanych i dążących do wynalezienia recepty na szczęśliwe, beztroskie i nieśmiertelne życie, książka zaczyna pełnić jeszcze jedną rolę i właściwie chyba najważniejszą, chodzi tu mianowicie o promocję wartości, dzięki którym czytelnik może odnaleźć się w labiryncie niedomówień, antywartości i pośpiechu współczesnego świata .
Dobra i właściwie dobrana książka jest nie tylko tekstem, który można przeczytać, ale także skarbnicą mądrości, dzięki której można „zapewnić gimnazjaliście emocjonalny i właściwie pokierowany wszechstronny rozwój osobowościowy, także rozwijać jego umiejętności językowe, pamięć i wyobraźnię. Nie od dzisiaj bowiem wiadomo, że czytania właściwie dobranych pozycji książkowych uczy myślenia, a co za tym idzie poszerza wiedze ogólną, ułatwia naukę oraz pomaga w osiągnięciu szkolnego sukcesu. Człowiek oczytany, to człowiek posiadający pewne wiadomości, a ten, który posiada choćby ogólną wiedzę o świecie łatwiej w nim funkcjonuje i szybciej osiąga wspomniany wcześniej sukces szkolny.
Mówiąc o korzyściach płynących z czytania książek, należy także wspomnieć o poprawie koncentracji, a także oddziaływaniu na osobowość młodego człowieka poprzez wzmacnianie w nim poczucia własnej wartości, tak bardzo potrzebnej mu w okresie dojrzewania. Działanie to odbywa się poprzez wskazywanie odpowiednich wartości moralnych, które pomagają w wychowaniu, a jednocześnie zapobiegają uzależnianiu od telewizji i komputerów, chroniąc młodego człowieka przed zagrożeniami ze strony masowej kultury” .

1.2. Podstawa programowa w nauczaniu gimnazjalnym.

Mówiąc o czytelnictwie gimnazjalistów, należy także zwrócić uwagę na zapisy w Podstawie Programowej, które konkretnie określają i wskazują, że nadrzędnym celem działań edukacyjnych szkoły jest wszechstronny rozwój ucznia. W odniesieniu do tego należy ją traktować jako zharmonizowany proces realizacji nauczycielskich zadań w zakresie nauczania, kształcenia umiejętności i wychowania.
Ważnym jest, aby szczególną uwagę poświęcić w tej kwestii zagadnieniu czytania, które to znalazło swoje odrębne miejsce w podstawie programowej. Czytamy w niej, iż zadaniem nauczycieli gimnazjalnych jest :
• wprowadzenie „uczniów w świat wiedzy naukowej,
• wdrażanie do samodzielności,
• pomaganie w podejmowaniu decyzji dotyczącej kierunku dalszej edukacji
• przygotowanie do aktywnego udziału w życiu społecznym .
Poza tym zapisano w niej także, że celem działań edukacyjnych na poziomie gimnazjum jest „wspomaganie umiejętności komunikowania się uczniów i wprowadzanie ich w świat kultury, zwłaszcza przez:
1) kształcenie sprawności mówienia, słuchania, czytania i pisania w zróżnicowanych sytuacjach komunikacyjnych prywatnych i publicznych, ważnych dla życia w państwie demokratycznym i obywatelskim; rozwijanie zainteresowania uczniów językiem jako składnikiem dziedzictwa kulturowego.
2) ujawnianie zainteresowań, możliwości i potrzeb oraz językowych i czytelniczych umiejętności uczniów po to, by wyznaczać stosowne dla nich cele, dobierać treści i materiały, projektować odpowiednie działania gwarantujące skuteczność edukacji,
3) rozbudzanie motywacji czytania i rozwijanie umiejętności odbioru dzieł literackich i innych tekstów kultury (także audiowizualnych), a przez nie przybliżanie rozumienia człowieka i świata; wprowadzanie w tradycję kultury europejskiej i narodowej,
4) uczenie istnienia w kulturze, przede wszystkim w jej wymiarze symbolicznym i aksjologicznym, tak by stawała się wewnętrzną i osobistą własnością młodego człowieka” .
W związku z powyższym jednym z najważniejszych zadań szkoły staje się „motywowanie do poznawania literatury oraz różnorodnych tekstów kultury wzbogacających wiedzę ucznia o człowieku, życiu i świecie z perspektywy współczesności i z odniesieniem do przeszłości” .

2.3. Formy pracy z książką w gimnazjum.

Rozważając problematykę dotycząca określenia form pracy z książka, należy przede wszystkim odwołać się do publikacji J. Andrzejewskiej, która podaje, w oparciu o sześć kryteriów, klasyfikację form pracy z czytelnikiem.
Wspomniana powyżej autorka, bierze pod uwagę kryteria dotyczące różnych płaszczyzn oddziałujących na pracę z książką, zaliczając do nich: zadania i treść pracy; aktywność czytelników; miejsce pracy z czytelnikiem; organizację procesu dydaktyczno – wychowawczego; środki ekspresji; sytuację odbioru .
Każde z wymienionych przez nią kryteriów, sytuuje pracę z książką w innej rzeczywistości i pozwala na zastosowanie odrębnych metod i technik, przez co zainteresowani stosowaniem tychże technik mogą sprawić, że praca stanie się przyjemna i atrakcyjna.
Andrzejewska wyróżnia w poszczególnych kryteriach różne formy pracy, do których należą:
• w kategorii zadania i treść pracy, zwraca przede wszystkim uwagę na metody związane z „udostępnianiem zbiorów, poradnictwem w wyborach czytelniczych, które może odbywać się poprzez rozmowy z nauczycielem, bibliotekarzem, pisarzem, np. na temat przeczytanej książki, a także działalność informacyjną wpływającą bardzo pozytywnie na przysposobienie czytelnicze i informacyjne. Pomocne w tym przypadku są na pewno działania w organizacjach młodzieżowych, kołach zainteresowań, Kołach Przyjaciół Biblioteki, gdzie młodzi ludzie, biorąc udział w specjalnie przygotowanych zajęciach uczą się obcowania i pracy z książką, czasopismem i innymi dokumentami ” .
• w kategorii aktywność czytelników wyróżnia ona kilka podtypów, oddziałujących w różnych sposób na młodego czytelnika. Do najważniejszych, pogrupowanych pod względem formy i sposobu aktywizacji, należą:
a) „formy audytoryjne, w których aktywny jest bibliotekarz lub nauczyciel, a uczniowie są tylko i wyłącznie odbiorcami; wspomniani zachęcają młodego człowieka do czytania, wykorzystując w swojej pracy: głośne czytanie; opowiadanie, o tym, co zostało przeczytane; oglądanie i omawianie obejrzanych filmów, a także aktywne uczestnictwo w małych formach teatralnych.
b) formy aktywizujące, czyli takie, które skłaniają uczniów do zaangażowania i aktywności, a te mogą zaistnieć między innymi na lekcjach bibliotecznych, podczas prowadzonych dyskusji. Sprzyja temu także organizacja i zachęcanie uczniów do udziału w różnego rodzaju konkursach czytelniczych, grach i zabawach o podłożu czytelniczym oraz zgaduj – zgadulach.
c) formy informacyjno-usługowe, angażujące młodych ludzi w akcje związane z udostępnianiem zbiorów i udzielaniem informacji” .

• w kategorii miejsce pracy z czytelnikiem wyróżnia następujące formy i metody pracy:
a) „formy realizowane w wypożyczalni, wśród których są te tradycyjne jak wypożyczanie książek, ale także takie, które zmuszają bibliotekarza do współpracy z młodymi ludźmi poprzez służenie im poradą, udzielanie informacji, polecanie książek czy rozmowy z czytelnikami. Wymagają one przede wszystkim aktywności bibliotekarza, który musi wychodzi naprzeciw oczekiwaniom młodych ludzi, a także jego własnej osobistej aktywności w czytelniczym świecie, aby wiedzieć, co polecić i do czego zachęcić .
b) formy realizowane w czytelni, wśród których pojawia się udostępnianie zbiorów na miejscu, ale także grupowe formy zajęć; służące między innymi zapoznawaniu się ze zbiorami bibliotecznymi .
c) formy realizowane w centrum audiowizualnym, do których należy indywidualne i grupowe udostępnianie zbiorów audiowizualnych;
d) formy realizowane poza biblioteką, promujące czytelnictwo w formie propagandy wizualna, realizowanej jako prezentacje lub lekcje w pracowni komputerowej; apele biblioteczne, na których promuje się najbardziej aktywnych czytelników; włączanie się do działań wychowawczych przez organizowanie pogadanek na godzinach wychowawczych;
e) formy realizowane poza szkołą związane są w organizowaniem wycieczek do bibliotek i innych instytucji związanych z książką, a także zachęcanie do uczestniczenia w spotkaniach z pisarzami i poetami lub ludźmi działającymi na rzecz promocji czytelnictwa” .
• w kategorii organizacja procesu – dydaktyczno – wychowawczego działania zorganizowane są wokół następujących sytuacji: „praca szkolna, praca klasowo-lekcyjna, lekcje biblioteczne; praca pozalekcyjna związana z uczestnictwem w konkursach, dyskusjach, debatach plenarnych na temat czytelnictwa i ciekawych pozycji książkowych, a także przy tworzeniu żywych gazetek, portfolio czy gazetek szkolnych; praca pozaszkolna, angażująca uczniów do wzięcia udziału w np. wycieczkach, wyjściach do teatru i kina ” .
• w kategorii środki ekspresji wyróżnia się :
a) formy wizualne organizowane w formie wystawek i wystaw, gazetek ściennych, serwisów prasowych, plakatów bibliotecznych, katalogów ściennych, tablic ogłoszeń bibliotecznych, kącików bibliotecznych, ściennych katalogów lektur, afiszy, ogłoszeń, ulotek, kiermaszów książek, wykresów czytelnictwa, napisów informacyjnych, haseł, cytatów, obrazów i fotografii, portretów i reprodukcji malarstwa, katalogów zagadnieniowych i obrazkowych (dla klas młodszych), przeźroczy, mikrofilmów, foliogramów i fazogramów ;
b)formy audialne (słuchowe) realizowane przy pomocy: płyt zawierających nagrania wierszy, bajek itp; kaset magnetofonowych z nagraniami audycji radiowych; audycji radiowych w przekazie bezpośrednim, poświęconych książce
c)formy audiowizualne (oglądowo-słuchowe), w których główną rolę odgrywają audycje telewizyjne, filmy na kasetach VHS, będące ekranizacją lektur szkolnych, kasety video z nagranymi programami edukacyjnymi, albumy, filmy wyświetlane przy pomocy projektora filmowego;
d) formy żywego słowa, w których istotną rolę odgrywa: głośne czytanie, stosowanie opowiadań i opisów, omawianie treści książki, przeglądy książek i prasy, powadzenie pogadanek tematycznych; organizowanie godzin pytań i odpowiedzi, żywych gazetek, dyskusji, odczytów, wykładów, spotkań z autorami;
e) małe formy teatralne realizowane jako: recytacje(indywidualne lub zbiorowe), melodeklamacje(recytacje z podkładem muzycznym), inscenizacje, sądy inscenizowane, teatrzyki, montaże literackie lub poetycko-muzyczne;
f) konkursy czytelnicze ( błyskawiczne, krótkoterminowe i długofalowe), organizowane we wszystkich ich odmianach takich jak: konkursy literackie, popularyzujące literaturę niebeletrystyczną, wymagające samodzielnych poszukiwań literatury ( np.. „ Jakie znasz książki o sławnych podróżnikach?”), plakatowe, recenzji książki i filmu, recytatorskie, twórców baśni, fraszek, ilustracji do książek, quizy ( pytania i odpowiedzi), turnieje, olimpiady;
g) formy rozrywkowe, gry i zabawy czytelnicze rozumiane jako: gry stolikowe ( rozsypanki, układanki, loteryjki, domina literackie, zgadywanki, logogryfy, rebusy, krzyżówki ); gry słowne ( np. „Licytacja tytułów książek”, „Ukryte tytuły”); gry ruchowe ( np. „Zabawy z piłeczką”, „Sztafeta”);
h) formy synkretyczne- imprezy czytelnicze, dramy występujące w następujących formach: spotkania z autorami książek i ludźmi prasy, teatru, filmu, sztuki, poranki i wieczory literackie, apele, uroczyste pasowanie uczniów kl. I na czytelników, konferencje czytelnicze, sesje popularnonaukowe, eliminacje końcowe konkursów czytelniczych, różne techniki dramy ( np. inscenizacja improwizowana, pantomima, „żywe obrazy”, „stopklatka”, „poza”, dyskusja, wywiad, rozmowa, technika antycypacji-przewidywania, technika sytuacji wyprzedzającej)” .
• w kategorii sytuacja odbioru:
a) „formy indywidualne: udostępnianie zbiorów, poradnictwo w doborze książki, udzielanie informacji (ustnej, pisemnej, oglądowej), indywidualne przysposobienie czytelnicze i informacyjne, instruktaż indywidualny, pomoc w poszukiwaniu właściwej literatury, obserwacja bezpośrednia czytelnika, rozmowy o przeczytanych książkach, zapraszanie indywidualne do biblioteki, wywiad z czytelnikami innymi osobami o czytelniku;
b) formy zespołowe ( grupowe) lekcje biblioteczne,- dyskusje,- pogadanki,- gry dramowe;
c) formy zbiorowe występujące jako :odczyty, poranki literackie, filmy, apele, konferencje czytelnicze, spotkania z autorami.
d) formy quasi-zbiorowe (masowe), adresowane do zbiorowości bez kontaktu bez kontaktu bezpośredniego a jedynie za pomocą odpowiednich narzędzi komunikacji.
Są to:
- tablice informacyjne,
- plakaty, ogłoszenia,
- audycje, nadawane przez radiowęzeł,
- wystawy,
- katalogi i gazetki ścienne” .

ROZDZIAŁ II Czytelnictwo młodzieży gimnazjalnej jako problem społeczny.

2.1. Motywacja i potrzeba czytelnicza gimnazjalisty .

Jednym z zagadnień, które warto poruszyć, mówiąc o czytelnictwie młodzieży gimnazjalnej, jest z pewnością kwestia motywacji czytelniczej. Wynika ona przede wszystkim z indywidualnych upodobań, ale interesującym jest to , dlaczego młodzież czyta tę a nie inną pozycję książkową, czym się kieruje, dlaczego pomija lektury obowiązkowe.
Pod pojęciem motywacji czytelniczej kryją się powody, dla których jednostka sięga po książki i prasę, czyta je, analizuje, wypożycza i kupuje. Motywacją jest też nastawienie do czytanego tekstu oraz uzyskiwanie w sensie przenośnym korzyści z przeczytanego tekstu i zaspokajanie dzięki nim swoich potrzeb emocjonalnych. W sensie ogólnym motywacje czytelnicze mogą :
• być czysto instrumentalne ,np. nakaz nauczyciela;
• wynikać z chęci zaspokojenia potrzeb emocjonalnych , psychologicznych;
• wynikać z dążności do samokształcenia;
• służyć zdobywaniu wiedzy i informacji;
• wspomagać terapię;
• pełnić rolę typowo rozrywkową .
Zakorzenione w świadomości polskiej przysłowie mówi: ”Powiedz mi, co czytasz, a powiem ci, kim jesteś” w sposób doskonały przedstawia sytuację czytelnictwa gimnazjalistów i tym samym czytana przez nich literatura staje się zwierciadłem ich osobowości, wnętrza, zainteresowań. Jawi się więc tu pierwszy z motywów czytelniczych, jakim jest poszukiwanie w literaturze samego siebie, odpowiedzi na nurtujące pytania oraz utożsamianie się z określoną rzeczywistością literacką. W odniesieniu do tego można powiedzieć, że świat otaczający gimnazjalistę oraz wartości, które uznaje, wpływają na ukształtowanie się pewnego stylu odbiorców literatury.
I stąd istnieje grupa ,np.:
• czytelników książek dla dorastającej młodzieży;
• czytelników pozycji religijnych;
• czytelników utworów wskazujących czy popularyzujących przynależność do określonej grupy rówieśniczej .
Gimnazjalistów można podzielić na przykład na wyżej wymienione grupy odbiorców choćby ze względu na to, iż sympatyzując z danymi tematami, np. religijnym, sięgają właśnie po taką, a nie inną literaturę. Jest ona niczym innym, jak tylko odpowiedzią na ich poszukiwania związane z badaniem, przeżywaniem i sytuowaniem się w danym kręgu zainteresowań. Poza tym czytelnicy książek dla dorosłych wywodzą się również z ciekawości świata dorosłych i sięgania do kanonów przeznaczonych tylko dla dorosłych. Być może dzieje się tak z powodu zbyt szybkiego dorastania lub fascynacji światem dorosłych.
Inną z motywacji jest na pewno wpływ reklamy i mediów, które to w sposób jasny, czytelny i czasem wręcz drapieżny wpływają na to, co czyta się w określonym czasie. Umieszczanie w telewizji, prasie, radiu, reklamie informacji na temat danej pozycji, wpływa bardzo często na to, że niektóre z nich stają się bardzo szybko bestsellerami, które chce się czytać. Po części sytuacja ta zakrawa na pewien status określany mianem mody czytelniczej. Kieruje się ona ustalonymi od dawna regułami – inni to przeczytali, jest o tym głośno, więc ja też przeczytam.
Do takich kategorii należą częściowo czytelnicy :
• „Harego Pottera” ;
• „Nowych przygód Mikołajka”’
• pozycji Paulo Coelho;
• „Kodu Leonarda da Vinci” .
Kolejną z motywacji, o których mowa w niniejszym podrozdziale, jest na pewno wpływ środowiska otaczającego młodego człowieka, a zwłaszcza jego rodziców i znajomych. Badania naukowe potwierdzają, że decydującą rolę w tej kwestii mają rodzice, bowiem to właśnie oni, we wczesnym dzieciństwie wykorzystując:
• wrażliwość;
• naturalną chłonność emocjonalną dzieci;
• ciekawość;
• pragnienie nowości;
• podatność na wpływy;
mogą ukształtować w dziecku potrzebę czytania, która to w sposób ścisły wiąże się tu z pojęciem motywacji czytelniczej, bowiem rodzice motywując i zachęcając dziecko do czytania, wpływają na wyrobienie u niego nawyku kontaktu z książką. Owocuje to w wieku dojrzewania, zmotywowane w dzieciństwie kiedy przez rodziców dziecko, samo jako gimnazjalista sięga po książkę odczuwając potrzebę czytania i obcowania z książką. Jednocześnie ważną rolę w tym czasie pełnią rówieśnicy, którzy polecając sobie książki i rozmawiając o nich wpływają na to, iż inni odczuwają potrzebę czytania .
Poza tym w wielu opracowaniach oprócz powyżej wymienionych wśród elementów motywujących do czytania wymienia się:
• zamiłowania i zainteresowania czytelnicze;
• poziom inteligencji;
• stan zdrowia;
• poziom materialny i kulturalny rodziny;
• obycie rodziców z książką;
• przynależność do określonego rodzaju grupy rówieśniczej .
Zofia Zasacka wskazuje natomiast, że na poziom czytelnictwa i wzbudzenie w gimnazjaliście motywacji oraz potrzeby czytelniczej, mają decydujący wpływ następujące elementy:
• liczebność domowego księgozbioru;
• obyczaj czytania książek przez domowników;
• sposób zaopatrywania się w książki .
Jak wynika z przeprowadzonych przez nią badań wysoką motywację i potrzebę czytelniczą mają gimnazjaliści, których, rodzice są wykształceni, albo w ich domu z książką widywana jest matka, albo w domu istnieje bogaty księgozbiór i rodzice dbają o własny rozwój kulturalno – literacki.
Pozwoliło to na wysunięcie wniosku, iż pozycja społeczno – zawodowa, która związana jest z wyższym poziomem wykształcenia rodziców, ma bardzo silny związek z motywowaniem do czytania i kształceniem potrzeb czytelniczych u dzieci .
Ponadto można powiedzieć, że o stanie czytelnictwa decyduje także dostępność książek, na co z kolei ma wpływ miejsce zamieszkania. Młodzież ze wsi i małych miasteczek skazana jest tylko i wyłącznie na możliwości, jakie daje biblioteka szkolna, co z kolei utrudnia w pewnym stopniu dostęp do nowości czy pozycji drogich chociażby z tego względu że szkoły nie mają funduszy na to, aby zaopatrzyć biblioteki we wszystkie niezbędne, a przede wszystkim ciekawe pozycje książkowe . Bazują one przede wszystkim na lekturach szkolnych, które z kolei nie są chętnie czytane przez uczniów chociażby ze względu na istniejący w mniemaniu uczniów przymus czytelniczy, a także brak atrakcyjnych i przemawiających do uczniów tekstów .
Świat współczesnych gimnazjalistów motywowany lub niemotywowany w różnoraki sposób do czytania, można podzielić na trzy typy czytelników:
a) spontaniczni, czyli tacy którzy sami siebie motywują do czytania, ale ich czytelnictwo ma miejsce tylko i wyłącznie w czasie wolnym, co oznacza, że nie czytają oni książek polecanych przez szkołę, a raczej tylko te, które sami sobie wybierają; ich wybory wynikają z następujących pobudek:
- zainteresowań;
- podpowiedzi innych;
- dążenia do indywidualizacji i realizacji własnych ambicji .
Gimnazjalistów tych określa się bardzo często mianem szkolnych i czytelniczych anarchistów. Uczniowie ci czytają, ale motywują ich do tego tylko ich własne i osobiste wybory, natomiast świadomie i krytycznie negują oni szkolną ofertę lekturową, uznając, że w żaden sposób nie jest ona w stanie zmotywować ich do czytania .
Uogólniając należy powiedzieć, że do grupy tej należą przede wszystkim uczniowie o konkretnych i zdecydowanych zainteresowaniach; posiadający pewną , najczęściej wyniesioną z domu lub samoistnie nabytą potrzebę czytelniczą; żyjący w stosunkowo dobrych warunkach, ale negujący czytanie pod szkolnym przymusem .
Ze względu na częstotliwość sięgania po książkę i sposób odbioru tekstu czytanego , gimnazjalistów można podzielić na następujące grupy czytelników:
b) szkolni, czyli tacy którzy motywowani są do czytania tylko i wyłącznie przymusem szkolnym i poza lekturą szkolną nie wykazują żadnych zainteresowań czytelniczych; charakteryzuje ich przede wszystkim to, iż:
- czytają tylko wtedy , kiedy muszą;
- mają sporadyczny kontakt z ksiązką;
- zaniedbanie pod względem uczestnictwa w życiu kulturalnym;
- brak chęci na włączenie się w obieg kultury masowej i sięgnięcie po czytane przez rówieśników bestsellery;
- brak umiejętności czytania ze zrozumieniem .
c) aktywni o najbardziej ukształtowanej potrzebie czytelniczej i najbardziej rozbudzonej motywacji, dla których czytanie nie jest przykrym obowiązkiem, ale przede wszystkim przyjemnością; z przeprowadzonych badań wynika, że motywowani są zarówno sytuacją szkolnego przymusu, jak i własnymi potrzebami czytelniczymi .

2.2. Rozwój zainteresowań czytelniczych.

Okres dorastania to czas przysłowiowego zbierania owoców wychowania w dzieciństwie. Sytuacja ta ma odzwierciedlenie w każdej rzeczywistości życia młodego człowieka, w tym także w edukacji czytelniczej.
Niepodważalnym jest fakt, że podstawą ukształtowania w dziecku potrzeby i motywacji czytelniczej jest wdrażanie go od najmłodszych lat do kontaktu z książką. Rola ta spada przede wszystkim na rodziców, którzy powinni organizować maluchowi kontakt z książką, np. poprzez :
d) zachęcanie do czytania;
e) wspólne czytanie;
f) opowiadanie przeczytanego tekstu;
g) dopowiadanie dalszych historii do przeczytanego tekstu;
h) oswajanie z książką;
i) wspólne wyprawy do biblioteki i księgarni.
To wszystko w decydujący sposób wpływa na wypracowanie w dziecku nawyku korzystania i sięgania po książki. Rangę tego zjawiska potwierdza fakt, że potrzeba czytania nie wzbudzi się w dziecku samoistnie, musi wypływać z właściwego ukierunkowania oraz sprzyjających do tego warunków .
Rozwijanie zainteresowań czytelniczych młodego człowieka jest więc procesem długofalowym, sięgającym swoimi korzeniami do wczesnych lat dzieciństwa, kiedy to rodzice po raz pierwszy oswajali dziecko z książką. Na etapie szkolnym rolę tę przejmują nauczyciele poloniści i bibliotekarze, którzy odpowiednią zachętą mogą przyczynić się do obudzenia zainteresowań czytelniczych. Jeśli dziecko miało wcześniej kontakt z ksiązką, proces oswajania z czytelnictwem gimnazjalnym przebiega mniej boleśnie niż w przypadku uczniów, którym to właśnie w tym okresie pragnie zaszczepić się owe zainteresowania.
Problematyka ta jest niezwykle ważna chociażby z tego względu, że posiadanie zainteresowań czytelniczych :
• wzbogaca życie młodego człowieka;
• nadaje twórczy element jego osobowości;
• poszerza wiadomości;
• rozbudza wrażliwość;
• dostarcza pomysłów do rozwiązywania życiowych problemów .
Jak już wspomniano wcześniej na etapie szkolnym odpowiedzialność za rozbudzanie zainteresowań czytelniczych kładzie się na karb pracy polonisty i bibliotekarza, ale nie należy zapominać, że odpowiedzialnymi za ten proces powinni być wszyscy pedagodzy , a więc także wychowawcy, animatorzy kultury, nauczyciele innych przedmiotów.
Celem działań na rzecz rozbudzania zainteresowań czytelniczych w gimnazjum powinno być przede wszystkim działanie na rzecz uczniów, realizowane w różnych formach aktywności uczniowskiej, nauczycielskiej i rodzicielskiej. Jednym ze sposobów jest wdrażanie do zainteresowania lekturą jako sposobu na wyszukiwanie źródeł potrzebnych informacji, co pozwala wyzwolić w uczniach nawyk czytania i obcowania z książką. Dokonać można tego także poprzez traktowanie książki jako pomysłu na ciekawe i twórcze spędzenie czasu wolnego; co z kolei rozwija myślenie twórcze i wdraża do podejmowania świadomych decyzji czytelniczych, które konieczne są w procesie rozwoju nawyków czytelniczych. Poza tym prawidłowo prowadzone działania na rzecz rozbudzania zainteresowań czytelniczych prowadzą do tego, że wskazują one młodemu człowiekowi właściwe wzory postępowania, które wdrażają do uczestnictwa w życiu kulturalnym, a także kształcą umiejętności interpretowania przeczytanego tekstu i analizowania wybranej przez siebie pozycji książkowej .
Rozbudzanie zainteresowań czytelniczych w gimnazjum może odbywać się w różnorodny sposób i w trakcie właściwie każdych zajęć. Przykładami działań na rzecz rozbudzania zainteresowań czytelniczych mogą być następujące praktyki mające miejsce w wielu polskich gimnazjach: lekcje czytelnicze prowadzone przez nauczyciela bibliotekarza; wykonywanie map myśli do książki, która wzbudziła zainteresowanie i prezentowanie ich na lekcjach języka polskiego, godzinach wychowawczych lub innych; redagowanie artykułów do gazetek na temat ulubionych książek; uczestnictwo w spotkaniach autorskich; udział w akcji „Cała Polska czyta dzieciom”; promowanie czytelnictwa poprzez organizowanie konkursów pięknego czytania; zachęcanie do pisania nowych wersji zakończeń i ich autoprezentacji podczas lekcyjnych spotkań autorskich; nawiązanie współpracy z biblioteką miejską i wspólne organizowanie zajęć dla młodzieży; powołanie do życia Dyskusyjnego Klubu Książkowego; stosowanie gier dydaktycznych w lekcjach zachęcających do czytania; przygotowywanie gazetek o ulubionych książkach i autorach; organizowanie konkursów czytelniczych .
Rozbudzanie zainteresowań czytelniczych gimnazjalistów wiąże się z ukształtowaniem w uczniach charakterystycznych dla nich upodobań czytelniczych, a także wskazywaniem im ciekawych propozycji literackich .
Wspominana już wcześniej Zofia Zasacka przeprowadziła badania pod kątem zainteresowań czytelniczych, chcąc w te sposób określić i wskazać , czym lub raczej, jakim rodzajem literatury interesują się nastolatki. Badania zostały przeprowadzone w 2003 roku na grupie losowo wybranych siedemdziesięciu szkół gimnazjalnych. Ich wyniki prezentują zainteresowania literackie gimnazjalistów.
Dominują wśród nich:
• na pierwszym miejscu literatura o tematyce przygodowej oraz obyczajowej, wśród której do najpopularniejszych autorów zaliczają się:
- Joanne K. Rowling.: „ Harry Potter”, Juliusz Verne: „ 80 dni dookoła świata”’, Daniel Defoe: „Robinson Crusoe”, Małgorzata Musierowicz: „Jeżycjada, Krystyna Siesicka ; Marta Fox;
• drugie miejsce zajmują książki science fiction, horrory, fantasy, wśród których dominują następujący autorzy: John R.R. Tolkien: „ Władca Pierścieni”; Andrzej Sapkowski: „Wiedźmin”; Stephena King;
• następne w kolejności są książki popularno – naukowe, w tym w szczególny sposób pozycje o II wojnie światowej, przyrodnicze, geograficzne, poradniki, książki o tematyce religijnej, reportaże, biografie; najpopularniejszymi autorami w tej grupie są: Henryk Sienkiewicz:„Trylogia”; Władysław Szpilman: „Pianista”; Dorota Masłowska: „Wojna polsko – ruska pod flagą biało- czerwoną”; Katarzyna Grochola: „ Nigdy w życiu”;
• zainteresowanie wzbudzają też utwory o problemach związanych z narkomanią; popularnymi autorami w tej grupie są: Barbara Rosiek: „Pamiętnik narkomanki”; Christiane F. „My dzieci z dworca ZOO”; Mervin Burgless: „Ćpun”; Anna Onichimowska: „Hera moja miłość”;
• na kolejnym miejscu znalazły się utwory z zagranicznej literatury popularnej; szczególnie powieści romansowe; poczytni autorzy to : Wiliam Wharton, Helen Fielding: „Dziennik Bridget Jones”; N.H. Kleinbaum: „Stowarzyszenie Umarłych Poetów”; Winston Groom: „ Forrest Gump”;
• kryminały, wśród których dominują utwory: Agaty Christie; Joanny Chmielewskiej; Alfreda Hitchcocka .
Autorka badań skupiła swoją uwagę także na pozycjach, które gimnazjaliści chcieliby polecić swoim kolegom i koleżankom do przeczytania i okazało się, że wśród takich pozycji znajdują się też lektury szkolne. Według gimnazjalistów godnymi polecenia okazały się: „Władca Pierścieni” J.R.R Tolkiena; „Kamienie na szaniec” Aleksandra Kamińskiego; „Harry Potter” J. Rowling; „Jeżycjada” M. Musierowicz; „Mały Książę” A. de Saint Exupery .
Uczniowie zwrócili uwagę na to, że rekomendowaliby innym wskazane powyżej i nie tylko pozycje ze względu na to, że są : interesujące; napisane łatwym i jasnym językiem; „wciągają” i czyta się je jednym tchem; występują w nich szybkie i nieoczekiwane zmiany akcji; pozwalają się bać; pomagają żyć; skłaniają do refleksji; zawierają wiele mądrości życiowych .

2.3. Kultura czytelnicza ucznia.

Rozważając problematykę czytelnictwa, warto w sposób bardziej dokładny przeanalizować kwestię tak zwanej kultury czytelniczej, rozumianej jako występujące u czytelnika dyspozycje motywacyjne, które skłaniają go do czytania, a jednocześnie kształtują jego kompetencje pozwalające na ukształtowanie się pewnych zachowań czytelniczych. O kulturze czytelniczej można mówić w odniesieniu do jednostki, ale także grupy osób, gdyż czytelnikiem może być zarówno pojedyncza osoba jak też grupa osób .
Wobec powyższego, charakteryzując pojęcie kultury czytelniczej, należy zaznaczyć, że można je rozumieć w dwóch aspektach:
• społecznym, jako dotyczące zjawisk i procesów czytelniczych związanych z funkcjonowaniem w obiegu książek i czasopism;
• psychologicznym, wpływającym na rozwój osobowości czytelnika, a w tym przypadku gimnazjalisty .
Według J. Andrzejewskiej kulturalny czytelnik to taki, który: chce i lubi czytać; wie, co czytać oraz umie czytać z pożytkiem .
Kultura czytelnicza umiejscawia więc ucznia w pozycji osoby, która: jest aktywnym czytelnikiem, co oznacza, że często i chętnie, bez nakazu czytelniczego sięga po różne pozycje książkowe; systematycznie korzysta z dóbr biblioteki szkolnej nie tylko w poszukiwaniu lektur szkolnych; wypożycza książki do domu; czyta czasopisma; ma określone i skonkretyzowane zainteresowania czytelnicze; odczuwa potrzebę częstego obcowania z książką i czasopismem; posiada kompetencje czytelnicze; potrafi poruszać się po zbiorach biblioteki; korzysta z warsztatu bibliotecznego .
Według J. Andrzejewskiej kultura czytelnicza składa się z trzech głównych elementów, określanych mianem komponentów .
Należą do nich:
• komponent motywacyjny, którego głównym źródłem jest przekonanie o wartości, jaką niesie ze sobą czytanie; potrzebie czytania, zamiłowaniu do czytania oraz związanymi z powyższymi zainteresowaniami i motywami czytelniczymi; innymi słowy nazywa się tak zespół przekonań o konieczności czytania i istotnej roli książki w życiu człowieka;
• komponent instrumentalny, czyli wszelka posiadana przez czytelnika wiedza na temat książki, umiejętności obcowania z nią i jej wykorzystywania w życiu codziennym; umożliwia on posługiwanie się w życiu wskazówkami znajdującymi się w lekturze, a także rozwiązywanie problemów, jakie stawia przed czytelnikiem życie; wymaga od niego umiejętności wartościowania, odpowiedniego korzystania z tekstu literackiego oraz wartościowania;
• komponent określany mianem rzeczywistego zachowania czytelniczego, będący wszelkimi wskazaniami, wyborami i preferencjami czytelniczymi, w aspekcie tym odnosi się ona również do aktywności czytelniczej i związanej z nią częstotliwości obcowania z książką, co oznacza, że wskazuje czytelnikowi co wybrać i w jakim kontekście wykorzystać wskazania i wybory, wpływające także na częstotliwość korzystania z zasobów czytelniczych .

ROZDZIAŁ III Metodologiczne podstawy badań własnych.

Rozpoczynając rozważania nad problematyką badań własnych, należy przede wszystkim skierować uwagę w stronę organizacyjnych aspektów procesu badawczego, o którego sposobie przeprowadzania decydują :
• cel badań;
• charakter;
• dobór metod i technik;
• teren, na którym badania są prowadzone lub grupę wśród której są przeprowadzane.
Przeprowadzając badania nad danym zjawiskiem, które można nazwać faktem, trzeba:
• opisać zjawisko;
• zrozumieć procesy organizujące je lub rządzące nim;
• wyjaśnić przyczynę ich powstawania.
Tego wszystkiego można dokonać przy użyciu odpowiednich metod oraz towarzyszących im technik badawczych, bowiem to one gwarantują poprawność przeprowadzonego procesu badawczego. Zanim jednak rozpocznie się działania związane z badaniem, należy sformułować problem badawczy, pozwalający rozpoznać się w relacjach, które zachodzą między zmiennymi .

3.1. Przedmiot, cel i obszary badawcze.

Pojęciem towarzyszącym ujęciu problemu badawczego jest z pewnością przedmiot badań, innymi słowy sformułowany temat badań. Określenie tematu polega na wskazaniu w pracy interesujących badacza elementów, a więc obiektów, zjawisk, w stosunku do których będą formułowane w pracy sądy i oceny, mające za zadanie przyczynienie się do wyjaśnienia badanego zjawiska .
Powyższe sformułowanie skłania do tego, aby w odniesieniu do tematu niniejszej pracy ustalić, iż przedmiotem zainteresowania badacza, a tym samym przedmiotem badań jest postawa gimnazjalistów wobec problematyki czytelnictwa.
Nie można jednak łączyć w pracy badawczej określania problematyki pracy z jej przedmiotem, jeśli nie określi się celów, jakie będą przyświecały autorowi pracy, a także badaniom. Poprzez określenie celów rozumie się wskazanie, czym będzie się kierował badacz podczas analizy zebranego materiału badawczego.
Innymi słowy należy wskazać, że przez cel badawczy rozumie się pewien efekt, który zamierza się osiągnąć, a więc jest to określenie tego, do czego zmierza badacz oraz tego, co chce osiągnąć, podejmując dane działanie badawcze. Celem więc procesu badawczego jest:
• poznanie naukowe;
• opis jakiegoś zjawiska, instytucji lub jednostki;
• funkcja praktyczno-użyteczne .
W innym miejscu można wyczytać, iż celem badań naukowych jest przede wszystkim dążenie do poznawania prawdy, co oznacza, że badacz chce w toku swojego rozumowania, analizowania i interpretowania ujawnić stosunkowo obiektywny, czyli najbardziej zbliżony do realnego stan rzeczy, bez względu na to, jakie przykre następstwa może ono spowodować w życiu badacza .
Cel poznania naukowego związany jest także ze zdobyciem w toku procesu badawczego wiedzy, o której można powiedzieć, że jest :
• maksymalne ścisła;
• maksymalnie pewna;
• maksymalnie ogólna;
• maksymalnie prosta;
• maksymalnie bogata w informacje .
Charakterystycznymi dla procesu badawczego są trzy rodzaje celów, określających tok postępowania procesu oraz wyznaczających pole działań badawczych. Należą do nich:
• poznawcze, ukierunkowujące na określony stan rzeczy, który będzie przedmiotem badania zgodnie z określonym tematem pracy;
• teoretyczne, prowadzące badacza do poszerzenia horyzontów z zakresie wzbogacenia dotychczasowego stanu teorii naukowej;
• praktyczne, prowadzące do zdobycia nowych doświadczeń praktycznych związanych ze wzbogaceniem praktyki społecznej .
W odniesieniu do powyższych rozważań, podsumowującym będzie stwierdzenie, że badania naukowe nie mogą być przeprowadzone bez jasno sprecyzowanego na ich wstępie zakresu i celu badań, co w znacznym stopniu ułatwia kierowanie tokiem badawczym.
Korzystając z powyższych informacji, ustalone następujące elementy badań związanych z tematem niniejszej pracy:
Cel ogólny :
Zbadanie, jaki jest stan czytelnictwa młodzieży gimnazjalnej w Gimnazjum nr 1 w Busku Zdrój.
Cele szczegółowe:
Ustalenie, czy gimnazjaliści czytają książki.
Wskazanie czy są czytelnikami aktywnymi czy biernymi.
Określenie motywacji czytelniczych uczniów.
Nazwanie zainteresowań czytelniczych.
Ustalenie, jakie podejście mają gimnazjaliści do czytelnictwa szkolnych lektur.
Wskazanie na przyczyny bierności lub aktywności czytelniczej.
Ustalenie, czy czytanie stanowi wartość dla gimnazjalistów.
Określenie przeciętnego czasu poświęcanego przez gimnazjalistę na czytanie.
Ustalenie, czy elementem kultury czytelniczej gimnazjalistów jest kupowanie książek.
Ustalenie, czy według gimnazjalistów negatywny stosunek do czytelnictwa jest zagrożeniem dla rozwoju ich osobowości i życia kulturalnego.
Wskazanie, czemu według gimnazjalistów służy czytanie książek.
W świetle powyżej sprecyzowanych celów należy wskazać, że przedmiotem badań w tejże pracy jest problematyka związana z czytelnictwem gimnazjalistów i postrzeganiem przez nich potrzeby czytania. Zainteresowanie tym tematem i tą problematyką wyrosło z osobistych zainteresowań autora, obserwującego współczesne zainteresowania młodzieży gimnazjalnej.

3.2. Metody, techniki i narzędzia badawcze.

Jak już wspomniano w krótkim wstępie do rozdziału metodologicznego, warunkiem poprawności i atrakcyjności przeprowadzanych badań jest odpowiedni dobór metod oraz towarzyszących im technik i narzędzi badawczych, bowiem to właśnie narzędzia pozwalają na kierowanie badaną osobą i uzyskanie interesującego dla badacza materiału .
Definiując pojęcie metody badawczej można stwierdzić, że są one niczym innym jak tylko sposobem zaplanowania i stopniowego realizowania procesu badawczego. Towarzyszą im techniki badawcze, które we wspomnianym powyżej procesie odgrywają bardzo ważną, lecz nie jedyną rolę . Metody nazywane są także zespołem teoretycznie uzasadnionych zabiegów, obejmujących ogół działań badacza, zmierzających do nazwania i określenia problemu naukowego wynikającego z problematyki pracy. Właściwy dobór metody gwarantuje badaczowi skuteczność podejmowanych działań oraz wiąże się z potrzebą uświadomienia i nazwania wszelkich założeń teoretycznych pracy .
Jak wspomniano powyżej elementem badań towarzyszącym metodzie jest zawsze technika badawcza, definiowana jako precyzyjnie wypracowana czynność:
• obserwowania;
• ankietowania;
• przeprowadzania wywiadów;
• sprawdzania .
Technika badawcza towarzyszy metodzie badawczej, natomiast nierozerwalnie związanym z techniką badawczą pojęciem jest narzędzie badawcze, czyli przedmiot, za pomocą którego dokonywana jest taktyka zbierania materiału badawczego .
W prezentowanej pracy wykorzystana została metoda określana mianem sondażu diagnostycznego.
Polega ona na gromadzeniu wiedzy dotyczącej:
• cech strukturalnych;
• cech funkcjonalnych;
• dynamiki rozwoju danego zjawiska społecznego;
• znaczenia wychowawczego badanego zjawiska .
Pozwala ona na w 90 % precyzyjne nazwanie i określenie stanu rzeczy, a także daje opis, wskazuje na wyjaśnienia zjawisk , które są charakterystyczne dla pewnej społeczności. Umożliwia dokonanie charakterystyki procesów, które występują w badanym środowisku .
Badaniu sondażowemu towarzyszy w praktyce kilka technik, umożliwiających zebranie w miarę precyzyjnych danych, potrzebnych do dalszego badania. Wśród najbardziej popularnych wymienia się: ankietę, wywiad, analizę dokumentów, analizę statystyczną, obserwację.
Za najbardziej popularną uważa się ankietę, która ze względu na swoją formę występuje także pod nazwą - szczególna forma wywiadu. Definicja ankiety jako techniki badawczej wskazuje, że jest to forma pozwalająca na gromadzenie informacji polegająca na samodzielnym wypełnianiu przez badanego, nazywanego ankietowanym, kwestionariusza zawierającego pytania związane z problematyką badawczą danej pracy. Badania ankietowe przeprowadzane są najczęściej w obecności osoby prowadzącej badania, czyli ankietera .
W sensie ogólnym ankietę można nazwać „zbiorem specjalnie sformułowanych pytań, na które badana osoba powinna dać odpowiedź .
Charakterystyczną cechą ankiety jest specjalnie przygotowany przez ankietera układ pytań, podzielonych na otwarte, półotwarte, zamknięte. Te ostatnie charakteryzując się tym, iż są zaopatrzone w tak zwane kafeterie, czyli zestaw wszelkich możliwych do udzielenia odpowiedzi .
Wobec powyższych rozważań wprowadzających do tematyki metod i technik badawczych należy stwierdzić, że na potrzeby niniejszej pracy wykorzystana została metoda sondażu diagnostycznego wraz z towarzyszącą mu techniką, którą jest ankieta. Za narzędzie badawcze posłużył przygotowany przez badacza kwestionariusz ankiety, w którym znalazły się pytania zamknięte i półotwarte. Pytania zamknięte zostały zaopatrzone w zestaw wszelkich możliwych odpowiedzi, czyli tak zwane kafeterie.

3.3. Problemy i hipotezy badawcze.

W definicji przedmiotu badań, przywołany został już termin nierozerwalnie związany z procesem badawczym a mianowicie chodzi tu o problem badawczy.
Jest nim „ pytanie lub zbiór pytań, na które uzyskuje się odpowiedź, gdy przeprowadzi się badania. Sformułowane problemy muszą wskazywać na to, iż badacz posiada pewną niewiedzę, a proces badawczy ma ułatwić mu udzielenie odpowiedzi” .
Ponadto należy wskazać, że problem badawczy będzie niczym innym jak pytaniem czy zespołem pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć przeprowadzane badanie .
Poprawność sformułowania problemu badawczego jest niezwykle ważna dla badacza, bowiem prowadzi do wyznaczenia właściwej drogi procesu myślowego związanego z pojawieniem się konceptu, czyli pomysłu, a także z tworzeniem poprawnych hipotez. Od odpowiedniego sformułowania problemu zależy także dobór metod, technik i narzędzi pracy, które pomogą badaczowi w znalezieniu odpowiedzi na postawione pytania .
Aby problem badawczy został poprawnie sformułowany, muszą zostać spełnione następujące warunki, a więc pytania powinny:
• wyczerpać zakres wiedzy dotyczącej tematu badań;
• zawierać wszelkie zależności między zmiennymi;
• dać się rozstrzygnąć empirycznie;
• posiadać wartość praktyczną .
Dla potrzeb badań podjętych w tej pracy, w oparciu o powyżej przedstawione wiadomości teoretyczne, sformułowano problem główny i problemy szczegółowe, które przyjęły brzmienie:

Problem główny przyjął brzmienie:
1. Jaką wartość dla gimnazjalistów stanowi czytelnictwo?

Na problem ten składają się następujące problemy szczegółowe:
1. Czy czytanie książek jest wartością dla uczniów Gimnazjum nr 1 w Busku ?
2. Czym jest dla uczniów czytelnictwo?
3. W jakiej postaci gimnazjaliści czytają książki, tradycyjnej czy wirtualnej?
4. Jakie są zainteresowania czytelnicze gimnazjalistów?
5. O jakim rodzaju czytelników można mówić w przypadku gimnazjalistów, biernym czy aktywnym?
6. Czy brak chęci do czytania jest skutkiem działań zewnętrznych?
7. Jakie są motywacje czytelnicze uczniów?
8. O jakiej kulturze czytelniczej można mówić w przypadku gimnazjalistów?
9. Co oznacza dla uczniów brak sięgania po książkę?
10. Z czego wynika niechęć do czytania szkolnych lektur?
11. Czy w szkole prowadzone są działania propagujące czytelnictwo?
12. Czy uczniowie mają możliwość uczestniczenia w życiu kulturalnym i czytelniczym?
13. Czy na terenie szkoły prowadzone są kampanie promujące czytelnictwo?
14. Co wymaga zwrócenia szczególnej uwagi w problematyce braku czytelnictwa wśród gimnazjalistów?
15. Czy środowisko, w którym wychowuje się i przebywa uczeń ma wpływ na poziom jego czytelnictwa?
16. Czy czytanie książek jest już dla gimnazjalistów anachronizmem?
17. Co można uczynić, aby podnieść poziom czytelnictwa wśród młodzieży?

Aby przeprowadzone badania okazały się skuteczne, oprócz problemów badawczych istotną rolę w procesie badawczym muszą odgrywać wysunięte przez badacza tak zwane hipotezy badawcze, czyli stwierdzenia zakładające prawdopodobieństwo właściwego rozwiązania problemu wynikającego z tematu pracy. Wobec tego hipotezę można zdefiniować jako przypuszczenie badacza, postawione w celu wyjaśnienia jakiegoś zjawiska, o którego prawdziwości należy się przekonać w toku dalszych badan. Wszystko to jest ciągłym „odkrywaniem dawno już odkrytej Ameryki”. Od stuleci nie dano ,czym jest proces badawczy, hipoteza itp. Tego nie wymyślili autorzy opracowań pedagogicznych, powtarzający ogólnie znane stwierdzenie.

3.4. Charakterystyka badanej grupy.

Badaniami na użytek niniejszej pracy objęta została grupa 55 losowo wybranych osób ( dziewczęta, chłopcy ) spośród 175 uczniów Gimnazjum nr 1 w Busku Zdroju.
Gimnazjum, z którego pochodzą ankietowani uczniowie, to szkoła wyróżniająca się wysokim poziomem nauczania i dbałością o wychowanie młodzieży oraz całokształt edukacyjny. W szkole podejmowane są starania sumiennego przygotowanie młodzieży do podjęcia nauki na wyższym etapie edukacyjnym oraz wprowadzania jej w dorosłe życie. Kadra pedagogiczna stara się, aby ich wychowankowie dorastali w duchu mądrości, patriotyzmu, samorządności, pilności i demokracji, a także jedności jako znaku zgodności z ideami Wspólnej Europy.
Jak już wspomniano powyżej szkoła nie tylko kształci, ale także wychowuje, przygotowując młodego człowieka do: podejmowania zadań życiowych, pełnienia odpowiednich ról w dorosłym życiu, podejmowania decyzji, rozpoznawania wartości, pilności, obowiązkowości i odpowiedzialności .
Od lat szkoła uzyskuje wysokie wyniki na egzaminach gimnazjalnych, między innymi dzięki realizacji wszelkich założeń reformy oświaty, jak również korzystaniu z nowoczesnych pomocy edukacyjnych, wdrażaniu programów edukacyjnych, przeprowadzaniu eksperymentów.
Pracownicy szkoły to wykwalifikowana kadra pedagogiczna współpracująca z pedagogiem, terapeutą, socjoterapeutą, Poradnią Psychologiczno- Pedagogiczną oraz innymi ośrodkami wspierającymi wszechstronny rozwój osobowościowy młodego człowieka. Pedagodzy wspierani są w swojej pracy przez rodziców i dyrekcję szkoły, co pozwala nazwać placówkę społecznością uczniów, rodziców i nauczycieli współpracujących ze sobą na różnych płaszczyznach działalności szkolnej. Sprzyja temu dobrze zaopatrzone zaplecze gospodarcze szkoły z pracownią internetową, pracownią komputerową, salą gimnastyczną, świetlicą, gabinetem pielęgniarskim oraz nowoczesną biblioteką.
Szkolna biblioteka powstała w 1999 roku wraz z utworzeniem gimnazjum . Mieści się na pierwszym piętrze i składa z: wypożyczalni, czytelni, magazynu bibliotecznego oraz tak zwanego kącika informatyczno – medialnego.
Część obecnego księgozbioru bibliotecznego została przejęta po poprzedniej szkole, ale z biegiem lat był o uzupełniany, wzbogacany o nowości i pozycje budzące zainteresowanie uczniów, jak również o słowniki, encyklopedie, leksykony. W chwili obecnej w jego skład wchodzą: lektury szkolne, literatura młodzieżowa, literatura popularnonaukowa. Biblioteka obsługuje 215 czytelników, wśród których są uczniowie, nauczyciele i inni pracownicy szkoły. W bibliotece znajduje się 6103 woluminów, a także prowadzona jest prenumerata 20 czasopism, których problematyka dotyczy spraw młodzieży, ekologii, metodyki nauczania, psychologii, różnych dziedzin naukowych, zainteresowań uczniów. Spośród czasopism największym zainteresowaniem gimnazjalistów cieszą się: „Victor Gimnazjalista”, „Przegląd Sportowy” oraz „Młody Technik”. W zbiorach bibliotecznych znajdują się także płyty, filmy wideo i CD, materiały multimedialne, materiały przygotowane przez nauczycieli oraz wypracowane przez uczniów, np. albumy, referaty, plansze.
Ważną rolę w księgozbiorach bibliotecznych stanowią lektury szkolne, które pod względem wypożyczeń cieszą się największą popularnością. Biblioteka szkolna kontroluje wypożyczenia uczniowskie, w tym lektur szkolnych, prowadząc tak zwany szkolnych ranking wypożyczeń, a najlepszych czytelników nagradza na koniec każdego semestru symbolicznymi upominkami.
Poza tym biblioteka szkolna angażuje się w życie szkoły, umożliwiając tym samym gimnazjalistom uczestniczenie w życiu kulturalnym i czytelniczym. Dzieje się tak między innymi za sprawą: organizowanych konkursów czytelniczych, promocji czytelnictwa, uczestnictwa w akcji „Cała Polska czyta dzieciom”, organizowanych konkursów pięknego czytania, obchodzenia Światowego Dnia Książki, prowadzenia kiermaszów taniej ksiązki i książki z drugiej ręki, spotkań z ciekawymi ludźmi, pasjonatami czytania oraz pisarzami i poetami, plebiscytów czytelniczych, lekcji bibliotecznych, konkursów plastyczno-czytelniczych i imprez czytelniczych.
Warto nadmienić, że biblioteka szkolna prowadzi aktywną współpracę z nauczycielami polonistami. Polega ona między innymi na współorganizowaniu konkursów, promocji czytelnictwa, organizowaniu przedstawień szkolnych oraz wspólnym planowaniu o zakupach nowych pozycji do szkolnego księgozbioru.
Poloniści współdziałają z biblioteką także na płaszczyźnie promocji czytelnictwa, organizując w swoich salach lekcyjnych, podręczne biblioteczki, z których mogą korzystać uczniowie mający lekcje z danym nauczycielem.
Przedstawione powyżej informacje charakteryzują środowisko szkolne Gimnazjum nr 1 w Busku Zdroju, ale także pokazują, że dbałość o czytelnictwo jest sprawą priorytetową działania szkoły. Świadomi wartości poloniści, a także szkolny bibliotekarz dbają o wszechstronny rozwój młodzieży, zachęcając do czytania i angażowania się w życie kulturalne i czytelnicze. Wynika to z faktu, iż świadomy i kreatywny nauczyciel rozumie potrzebę wdrażania do czytania, bowiem kontakt z książką uczy dostrzegania piękna, uwrażliwia, poszerza horyzonty myślowe, a także pobudza do myślenia i szukania z jej pomocą rozwiązań odnoszących się do nurtujących spraw i problemów. Uczniowie, którzy czytają książki są bardziej otwarci na życie, myślenie, potrafią budować zdania, mają bardziej bogate słownictwo .
Podsumowując charakterystykę grupy badawczej, należy stwierdzić, że w świetle powyższego zestawienia jasno zarysowują się cele, jakie stawia sobie szkolna biblioteka.
Uważa się za nie:
• przygotowanie uczniów do samokształcenia;
• rozwijanie zainteresowań , w tym czytelniczych;
• pomoc w pracy polonistów;
• gromadzenie, udostępnianie zbiorów bibliotecznych.

ROZDZIAŁ IV Przebieg badań analiza i interpretacja.

4.1. Wyniki badań własnych. Analiza i interpretacja.

Badania związane bezpośrednio z tematem mojej pracy, jak już wspomniałam wcześniej, przeprowadzone zostały na grupie badawczej, jaką stanowiło pięćdziesięcioro pięcioro uczniów Gimnazjum nr 1 w Busku Zdrój. Uczniowie Ci zostali poproszeni o wypełnienie kwestionariusza ankiety podczas pobytu w szkolnej bibliotece .
W przygotowanym kwestionariuszu zawarte zostały pytania zamknięte i półotwarte, zaopatrzone w tak zwane kafeterie, czyli zestaw wszelkich możliwych odpowiedzi.

Pierwsza część ankiety dotyczyła kwestii formalnych, czyli wieku, płci i klasy, do której uczęszczają ankietowani gimnazjaliści. Zebrane informacje o badanych przedstawia poniższy wykres zbiorczy, na którym umieszczono informacje o płci i klasie. Logicznym z tego jest wywnioskowanie wieku ankietowanych na podstawie przynależności do danej klasy.
Wszystkie informacje statystyczne w wykresach są wynikiem badań własnych .Liczby przedstawione na wykresach są liczbami procentowymi.

4.1.1. Płeć i wiek ankietowanych

Wykres 1. Płeć i wiek ankietowanych .

Jak wynika z powyższego zestawienia odpowiedzi na pytania zawarte w kwestionariuszu ankiety udzieliło mi najwięcej przedstawicieli klas III w liczbie 23, w tym 12 dziewcząt i 11 chłopców. Nieco mniej ankietowanych stanowili uczniowie klas II z liczbą 10 dziewcząt i 8 chłopców. Najmniej respondentów stanowili uczniowie klasy I, bo tylko 14, w tym 8 dziewcząt i 6 chłopców.
Analizując powyższe zestawienie przedstawione w formie wykresu, można wskazać, że najbardziej liczną grupę ankietowanych stanowiła grupa młodzieży w wieku szesnastu lat ( 23), mniej liczną w wieku piętnastu lat ( 18), a najmniej liczną grupę stanowili czternastolatkowi ( 14). Patrząc na wiek badanych można z powodzeniem stwierdzić, że odpowiadały osoby w pewnym sensie o wyrobionym już guście czytelniczym, a także posiadające swoje zainteresowania czytelnicze, potrafiące dokonywać wyborów czytelniczych, a także ocenić dzieło, z którym miały kontakt.

4.1.2. Spędzanie wolnego czasu

Pytanie pierwsze zasadnicze ankiety dotyczyło kwestii spędzania czasu wolnego przez młodych ludzi. Wyboru uczniów badanych dokonał autor pracy podczas pobytu w bibliotece szkolnej. Pytanie to było pytaniem zamkniętym, ale każdy z badanych miał możliwość udzielenia większej liczby odpowiedzi, co związane jest z tym, że młodzi ludzie interesują się różnymi rzeczami i mają różne pomysły na organizację swojego wolnego czasu. Zamierzeniem autora badań było wykazanie, czy chociaż część z ankietowanych spędza go, czytając książki, co może i ma znaczny wpływ na rozwój osobistych zainteresowań czytelniczych. Wyniki przedstawiają się w następujący sposób:

Wykres 2. Spędzanie wolnego czasu przez ankietowanych .

Jak wynika z powyższego młodzi ludzie, podążając za modą na komputeroholizm, spędzając swój wolny czas przed komputerem, najprawdopodobniej, grając w gry, rozmawiając przez gadu gadu, wyszukując znajomych na Naszej Klasie lub serfując po różnej jakości stronach internetowych. Powodzeniem cieszą się także spotkania ze znajomymi i jazda na rowerze. Obydwa sposoby, w niczym niezwiązane z czytelnictwem, stoją w opozycji do komputerowego świata, gdyż wymagają od ankietowanego wyjścia z domu i opuszczenia komputerowego zacisza.
Wśród zainteresowań uczniowskich pojawia się czytelnictwo i tę właśnie odpowiedź wskazało 48 % ankietowanych, co w odniesieniu do całości badanych gimnazjalistów stanowi niezbyt zadowalający wynik. Wynika z tego, że gimnazjaliści czytają w czasie wolnym, ale jeśli mają taką możliwość wybierają komputer, rower czy spotkania za znajomymi.
Wśród pozostałych odpowiedzi pojawiły się wskazania na: słuchanie muzyki, uprawianie sportu czy opiekowanie się młodszym rodzeństwem.

4.1.3. Stosunek gimnazjalistów do problemu lubienia bądź nielubienia czytania książek
Pytanie drugie miało charakter zamknięty, a respondenci musieli wskazać, czy lubią czytać książki. Zebrane dane umieszczone zostały na wykresie z podziałem na chłopców i dziewczęta, a prezentują się w następujący sposób:

Wykres 3. Stosunek gimnazjalistów do problemu lubienia bądź nielubienia czytania książek.

Z powyżej zaprezentowanych danych wynika, że dziewczęta dominują nad chłopcami i to właśnie one w zdecydowany sposób deklarują, że lubią czytać książki. Odpowiedzi takiej udzieliło 25 dziewcząt, co stanowi 45 % w tej grupie badanych. Z kolei wśród chłopców przeważają ci, którzy nie lubią czytać, bowiem takie odpowiedzi udzieliło 15 chłopców, co stanowi 27 % badanych chłopców. Sytuację tę może tłumaczyć fakt, że chłopcy mają bardziej skonkretyzowane zainteresowania i miejsce czytelnictwa zajmuje u nich sport i komputer.
Cieszy fakt, że istnieje jednak pewien odsetek chłopców lubiących czytać. Stanowi go 18 % całości ankietowanych i wskazuje, że czytelnictwo nie jest tylko i wyłącznie domeną dziewcząt.

4.1.4. Czytanie książek przez badanych

Pytanie kolejne, zamknięte, związane było tematycznie z poprzednim, ale także w pewnym sensie rozwijało je. Ankietowanych spytano o to, czy czytają ksiązki. Wyniki prezentują się następująco:

Wykres 4. Czytanie książek przez badanych

Zamierzeniem autora w tym pytaniu było uzyskanie informacji na temat czytania książek przez badanych. W poprzednim pytaniu łącznie 35 na 55 ankietowanych odpowiedziało, że lubi czytać książki. Odpowiedzi te nie pokrywają się w pełni z danymi zebranymi w tymże pytaniu, ponieważ, jak wynika z zestawienia, tylko 32 respondentów, to jest 63 %, deklaruje, że czyta książki. Wynik procentowy prezentuje się znacznie lepiej niż w przypadku odniesienia się do lubienia czytania czy zainteresowania czytelnictwem, jako możliwością wykorzystania czasu wolnego. W przypadku gimnazjalistów można go zakwalifikować do kategorii wyników średnio zadowalających, ale wartym wydaje się poznanie powodów, dla których uczniowie czytają książki, zwłaszcza, że dogłębna analiza wskazuje, iż troje uczniów zadeklarowało, że lubi czytać, ale później nie potwierdziło, że czyta.

4.1.5 Powody, dla których czyta się książki .

Pytanie kolejne stało się uzupełnieniem pytan