Rozpad bloku komunistycznego.
Wydarzenia ostatnich miesięcy 1989 roku w Europie Środkowo-Wschodniej, które doprowadziły do załamania się systemu socjalistycznego i rozpadu bloku komunistycznego oraz uzyskanie przez należące do niego kraje niepodległości, nazwano „Jesienią Narodów”.
Na Węgrzech, gdzie opozycja w formie zorganizowanej nie istniała i panowały liberalne stosunki polityczne, a sytuacja gospodarcza była względnie dobra, reformy przebiegały spokojnie. Były one realizowane w dużej mierze odgórnie przez reformatorów komunistycznych, mających większość w kierownictwie Węgierskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej-już w 1988 r. odsunięto od władzy J. Kadara. Na wiosnę 1989 r. pojawiły się partie opozycyjne, np. Węgierskie Forum Demokratyczne, Związek Wolnych Demokratów. Partie te porozumiały się przy „okrągłym stole”. Główne kierunki reform polityczno-gospodarczych ustalono przy „trójkątnym stole” z udziałem strony rządowej i opozycyjnej, którego rozmowy trwały od 13.06 do 18.09.1989r.
W Czechosłowacji 17 listopada 1989r. siły antykomunistyczne zorganizowały w Pradze wielką demonstrację. Demonstrantów zaatakowały siły porządkowe, aresztowano 150 osób, co dało asumpt do nowych demonstracji i protestów. Na tej fali utworzono Forum Obywatelskie, z Vaclavem Havlem na czele. Siły porządkowe wycofano, rządy komunistyczne ustąpiły, przekazując władzę w ręce opozycji. Ze względu na łagodne i bezkrwawe przekazanie władzy wydarzenia te przeszły do historii jako „aksamitna rewolucja”.
Bardziej skomplikowany charakter miały wydarzenia w Rumunii, gdzie do jesieni 1989r. panował system dyktatorski i policyjny. Kiedy 22 grudnia 1989r. w Timosoarze w Siedmiogrodzie doszło do wielkiej demonstracji mniejszości węgierskiej, została ona brutalnie stłumiona przez siły bezpieczeństwa. W Rumuni wprowadzono stan wyjątkowy, ale 25 grudnia część sił bezpieczeństwa zbuntowała się. Na czele pacyfikowanej prowincji stał syn dyktatora Ceausescu. Aresztowano cała rodzinę dyktatora, skazano na karę śmierci i rozstrzelano. Władzę przejął Front Ocalenia Narodowego, który okazał się organizacją opanowaną przez komunistów. Stanowisko prezydenta objął przedstawiciel FON, jeden z sekretarzy KC KP Rumunii, Ion Iliescu.
Bułgaria do1989r. uchodziła za państwo ściśle związane z ZSRR. Nie występowały tu nastroje antyrosyjskie, silne były wpływy komunizmu. W listopadzie 1989r. w łonie BKP doszło do buntu wewnętrznego: obalono Żiwkowa, partię przemianowano na Bułgarską Partię Socjalistyczną i przystąpiono do reform. Prezydentem został Peter Mładenow, a premierem Andrej Łukanow. Opozycja była słaba i rozproszona politycznie. Grupy liberalne utworzyły Unię Sił Demokratycznych, a mniejszość turecka Ruch na rzecz Swobód. Sytuacja ekonomiczna była trudna, w związku z tym powołano rząd koalicyjny Dymitra Popowa.
W Albanii następca Hodży, Ramiz Alia, podjął w 1990r. reformy i przeprowadził wiele istotnych zmian. Albańską Partię Pracy przekształcono w Albańską Partię Socjalistyczną, przeprowadzono reformę systemu politycznego demokratyzując go, wprowadzono nową demokratyczną ordynację wyborczą i system wielopartyjny.
Najbardziej dramatyczny przebieg miały przemiany w Jugosławii. Od wielu lat rozwijały się tam dążenia odśrodkowe różnych grup narodowościowych i narastały ostre spory na tle wyznaniowym pomiędzy ludnością katolicką, a prawosławną i muzułmańską. Słowenia i Chorwacja 25 czerwca 1991r. postanowiły wystąpić z Federacji i proklamowały niepodległość. W obu państwach znajdowały się zwarte obszary zamieszkane przez Serbów, którzy podjęli walkę żądając przyłączenia ich do Serbii. Serbia poparła swoich pobratymców, licząc na pomoc Rosji. Rozgorzały walki, które pochłonęły wiele ofiar i spowodowały poważne zniszczenia.
W Sierpniu 1989r. Węgrzy, otwierając granice, pomogli wielu Niemcom uciec na Zachód. W październiku 1989r. w Lipsku, a następnie w innych miastach NRD zaczęto organizować wielkie manifestacje na rzecz demokracji NRD i prawa do swobodnego wyboru opcji politycznej, a następnie zjednoczenia z RFN. Powstały pierwsze w dziejach NRD stowarzyszenia i partie opozycyjne. W tej sytuacji Honecker musiał ustąpić ze stanowiska I sekretarza KC SED i przewodniczącego Rady Państwa, w ślad za nim ustąpił dotychczasowy rząd. W dniu 7 listopada 1989r. powołano nowy rząd Hansa Modrowa, a dwa dni później podjęto decyzję o otwarciu granic. Obalono słynny mur berliński. Rządząca SED przekształciła się w Partię Demokratycznego Socjalizmu i zrezygnowała z monopolu na władzę. Nowe kierownictwo partii z Egonem Krenzem i rząd Modorowa opracowali plan zjednoczenia Niemiec, zmierzając do utworzenia federacji dwóch państw niemieckich. Plan ten poparł ZSRR. Natomiast kanclerz RFN, Helmut Kohl, w porozumieniu z prezydentem Bushem, wystąpił z planem organicznego zjednoczenia narodu niemieckiego.
Nieefektywność gospodarcza systemu socjalistycznego doprowadziła do rozpadu ZSRR. ZSRR przegrał konfrontację z USA na polu wyścigu zbrojeń w latach 80-tych w konsekwencji realizacja przez rząd amerykański „doktryny Reagana”. W kierunku zdemokratyzowania systemu komunistycznego ZSRR prowadził politykę „pierestrojki”, „głasnostii” i „uskorienia”, jednak nie przyniosło to oczekiwanych efektów. Upadł komunizm i rozpadł się wielki Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich.
W Polsce po zwołaniu „Okrągłego stołu” ustalono, że zasady przyszłego systemu politycznego powinny się opierać na: zasadzie suwerenności narodu, pluralizmie politycznym, demokratycznym trybie powoływania wszystkich przedstawicielskich organów władzy państwowej, niezawisłości sądów, silnym pełnią praw i swobodnie wybranym samorządzie terytorialnym. W zakresie wyborów do Sejmu i Senatu w 1989r. zniesiono wszelkie poza wyborcze procedury eliminacji kandydatów. Przywrócono instytucje Senatu oraz Prezydenta, którego miał wybierać Sejm i Senat połączone w Zgromadzenie Narodowe bezwzględną większością głosów. Nowo powstałe instytucje ustrojowe, gruntownie zmieniły strukturę władzy państwowej. Przekształcono dotychczasową politykę policyjnego monologu w polityczny dialog. Stworzono możliwość pokojowego przejścia od dyktatury monopartii do pluralizmu politycznego. Umożliwiona została działalność zdelegalizowanych związków i stowarzyszeń. 29 12 1989r. dokonano rewizji konstytucji, Sejm X kadencji dokonał gruntownej nowelizacji konstytucji, która weszła w życie 1 I 1990r. W nowelizacji tej między innymi: przywrócono nazwę państwa „Rzeczpospolita Polska”, zagwarantowano swobodę działalności gospodarczej wszystkim podmiotom. Na początku sierpnia 1989r., po nieudanej misji formowania rządu przez wywodzącego się z PZPR gen. Czesława Kiszczaka, lider NSZZ „Solidarność” Lech Wałęsa zaproponował powołanie Rady Ministrów w oparciu o koalicję „Solidarności”, Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego i Stronnictwa Demokratycznego. 23 VIII 1989r. Sejm powołał Tadeusza Mazowieckiego na stanowisko Prezesa Rady Ministrów, zaś głosowanie nad powołaniem rządu Tadeusza Mazowieckiego odbyło się 12 września 1989r.
Upadek komunizmu w jednych krajach europejskich odbywał się spokojnie w innych z rozlewem krwi, ale jednak nastąpił.
Skutki rozpadu ZSRR dla świata i Polski.
Rozpad bloku wschodniego nie byłby możliwy bez przemian wewnętrznych w imperium radzieckim istniejącym od 1922 do 1991r. Świadomość nadchodzącej zapaści docierała do czołówki politycznej ZSSR, która dalej prowadziła swoją politykę. Powoli zmianie ulegała sytuacja w stosunkach wschód – zachód. Przełomowym momentem był 1985r., kiedy na przewodniczącego partii wybrano Michaiła Gorbaczowa. Do tej pory od śmierci Stalina władzę sprawowali ludzie pochodzący z aparatu partyjengo (Chruszczow, Breżniew, Andropow, Czernienko) teraz przywódcą został człowiek młodszy, wykształcony na Uniwersytecie Moskiewskim a do tego mający staż zagranicą. Był on osobą otwartą, która na stanowiska kierownicze kraju wprowadzała nowych ludzi. Zespół Gorbaczowa wprowadził politykę PIERESTROJKI, czyli reformy zmierzające do odbiurokratyzowania działalności państwa w celu przybliżenia władz do społeczeństwa. Chciano odciążyć gospodarkę i podatnika, oraz odprężenia stosunków z Zachodem. Zasady nowej polityki zagranicznej Gorbaczowa;
• Odrzucenie wojny jako środka polityki,
• Sformułowanie zasady równego bezpieczeństwa dla obu stron, było to porozumienie dotyczące ograniczenia broni, głowic nuklearnych, baz wojskowych,
• Sformułowanie tezy nie wtrącania się w sprawy wewnętrzne innych państw,
• Rezygnacja z globalnego ekspansjonizmu na świecie przez ZSRR.
Oprócz tego do rozpadu ZSRR przyczyniła się także sytuacja na jego terytorium. Od 1989r. Gorbaczow zaczął mówić o błędach i deformacjach w polityce narodowościowej, postulując rozszerzenie praw republik i zagwarantowania faktycznego równouprawnienia narodów. Główną kwestią tego procesu było przywracanie statusu języka państwowego narodowym językom poszczególnych republik. Drugą przesłanką podważającą imperium ZSRR były postulaty i deklaracje suwerenności poszczególnych republik. Kolejno miało to miejsce w Estonii 1988r., Litwie 1989r., Łotwie 1989r., Rosja, Ukraina, Białoruś i Mołdawia w1990r.
Trzecią przesłanką likwidacji ZSRR były proklamacje niepodległości poszczególnych republik. W kolejności uczyniły to Litwa, Estonia, Łotwa w 1990r. Następnie proklamowały to republiki słowiańskie i mołdawska, Uzbekistan, Turkmekistan, Tadżykistan, Azerbejdżan, Kazachstan i Kirgistan, Armenia, Gruzja w 1990r.
Okres panowania Gorbaczowa zaznaczył się jako droga do upadku całego systemu komunistycznego w Europie. Zasady takiej polityki zagranicznej budowały zaufanie państw zachodnich nie tylko, dlatego, że je sformułowano, ale dlatego, że Gorbaczow ich przestrzegał, dzięki czemu zyskał wiarygodność i poparcie innych przywódców jak Regana, Busha i Tacher. Swoją postawą rozbudził on nadzieje ludności ZSRR, że polityka przez niego proklamowana będzie dotyczyć polityki zewnętrznej i wewnętrznej. Jednak pojawili się też jego przeciwnicy, wywodzący się ze starej władzy, którzy w konsekwencji doprowadzili do rezygnacji Gorbaczowa 25.XII.1991r. Jego następcą został Borys Jelcyn, który wraz z przywódcami Białorusi i Ukrainy podpisał w Puszczy Białowiejskiej pod Brześciem umowę o utworzeniu Wspólnoty Niepodległych Państw i zakończenie istnienia ZSRR (8.XII.1991r.). Umowa oznaczała wystąpienie z ZSRR przeciwko całej władzy wraz z Gorbaczowem na czele, co uznano za kryzys dotychczasowej państwowości. Finał nastąpił 21.XII.1991r. w Ałma – Acie, gdzie przywódcy 11 republik podpisali protokół do porozumienia białowieskiego o utworzeniu WNP. Oprócz republik założycielskich protokół podpisali przywódcy Azerbejdżanu, Armenii, Kazachstanu, Kirgistanu, Mołdawii, Tadżykistanu, Turkmekistanu, Uzbekistanu.
Skutki rozpadu ZSRR dla świata:
W wyniku rozpadu powstało kilkanaście nowych państw. Łącznie było ich 15, z czego część z nich otrzymała niepodległość. ZSRR było imperium pewnej koncepcji politycznej i ekonomicznej, które w pewnych okresach było atrakcyjne, aż do momentu ujawnienia działalności zbrodniczej Stalina. Po rozpadzie ZSRR załamaniu uległy partie komunistyczne w Europie. Ich pozycja znacząco się osłabiła. Skutki rozpadu dotknęły również systemy państw zachodnich. Gdy nastąpił rozpad ZSRR w XII.1991r. w USA prezydentem był J. Bush, który starał się o kandydaturę po raz drugi. Pojawił się jego nowy konkurent, który propagował hasło „pora zająć się własnym domem”, co pobudzało w społeczeństwie amerykańskim świadomość poniesionych kosztów na rozpad ZSRR ze strony USA. Hasło mówiło o spadku nakładów na wszystkie dziedziny życia amerykańskiego. W okresie Zimnej Wojny Finlandia była państwem neutralnym, co przyniosło jej ogromne korzyści. Powadziła handel z ZSRR i w wyniku tego przebudowała swoją gospodarkę na towary AGD w zamian za surowce strategiczne, jakim były metale, pozwoliło to rozbudować flotę handlową kraju. Rozpad ZSRR spowodował, że Finlandia przeżyła największy kryzys gospodarczy w całej Europy. Bezrobocie sięgało 20%, miały miejsce strajki i liczne demonstracje.
Rozpad ZSRR spowodował załamanie na rynkach walutowych w świecie. Znacznie spadły kursy walut, a szczególnie kurs marki niemieckiej. Dzięki rozpadowi Niemcy urosły do drugiej potęgi gospodarczej w świecie, zaraz po USA. Rozpad ZSRR obniżył pozycję Turcji jako członka Paktu Północnoatlantyckiego, ponieważ kraj ten był w pakcie tylko, dlatego, że graniczył z ZSRR i w wyniku tego koncentrowały się tu oddziały amerykańskie wraz ze sprzętem wojskowym.
Skutki rozpadu ZSRR dla Polski:
Dzięki rozpadowi ZSRR Polska uzyskała całkowitą niepodległość, co dawało jej nowe możliwości. Polska zawarła traktaty polityczne z Czechosłowacją i Węgrami, z Ukrainą, Białorusią, Łotwą, Estonią, Rosją, Rumunią, Bułgarią i Gruzją. Nie mogła jednak dojść do porozumienia z Litwą aż do 1994r. Polska, Czechy i Węgry tworzyły Trójkąt w czasie przygotowań do likwidacji Układu Warszawskiego i RWPG. W 1991r. Wałęsa, Havel i Gonez podpisali deklarację wyrażającą zgodę na ich rozwiązanie. Powstała Grupa Wyszehgradzka. Pogłębiły się stosunki z państwami NATO i rozwijały nowe z Rosją.
Pojawiła się możliwość współkształtowania nowego porządku w Europie, włączenia w system polityczny, gospodarczy i prawny, oraz rozwój form współpracy regionalnej.
Wraz z państwami Trójkąta Polska utworzyła Komitet Współpracy Środkowoeuropejskiej by konsultować się w sprawach współpracy z EWG i restrukturyzacji swoich gospodarek.
Rok 1989 w przebudowie systemu politycznego w Polsce.
Przełom lat osiemdziesiątych dwudziestego wieku w Polsce, był decydującym okresem dla kształtu systemu politycznego w naszym kraju. Komunistyczny system przez dziesięciolecia uniemożliwiał funkcjonowanie Polski suwerennej, niezawisłej i wolnej od obcej władzy.
Polacy wielokrotnie próbowali obalić system komunistyczny. Działania naszych rodaków były widoczne szczególnie w roku 1956 („Odwilż Gomułkowska”; amnestia więźniów politycznych w tym uwolnienie kardynała Stefana Wyszyńskiego); 1968 (marzec i strajk studentów na Politechnice Warszawskiej i Politechnice Gdańskiej); 1970 (grudzień i strajki robotnicze w Gdyni, Gdańsku i Szczecinie); 1976 (czerwcowa fala strajków i protestów przeciwko drastycznym podwyżkom cen wprowadzonych przez rząd Piotra Jaroszewicza) oraz 1980 (sierpniowe strajki zakończone Porozumieniami Sierpniowymi). Wtedy nie udało się całkowicie obalić systemu paraliżującego nasz kraj, jednak wydarzenia wymienione powyżej skutecznie budziły nadzieje Polaków na przyszłościowe uwolnienie się spod władzy partii komunistycznej. Każdy ruch społeczny przybliżał nasz naród do momentu przełomowego dla polskiego systemu politycznego, którym z pewnością był rok 1989.
To wtedy w Polsce, przez niemal dwa miesiące toczyły się rozmowy Okrągłego Stołu, przy którym zasiedli przedstawiciele dwóch, jakże różniących się ideowo obozów politycznych. Do Okrągłego Stołu w Pałacu Namiestnikowskim (obecnie Pałac Prezydencki) w Warszawie zasiedli reprezentanci władz komunistycznych, którzy prowadzili rozmowy z przedstawicielami opozycji walczącej o wolną, niezależną Polskę. Blisko dwu miesięczne konwersacje pomiędzy dwoma obozami przyniosły przełom. Władze Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej zgodziły się na kompromis, który jak się później okazało był w skutkach zgubny dla ówczesnych władz a także samego systemu komunistycznego. Ustępstwo było bardzo owocne dla ukształtowania się początków nowego, demokratycznego systemu politycznego Polski. Swoją pracę poświęciłem przebudowie systemu politycznego w Polsce za sprawą wydarzeń zaistniałych w 1989 roku. Zacznę od przedstawienia wydarzeń, które znacząco wpłynęły na decyzję o rozpoczęciu obrad Okrągłego Stołu. Na obrady Okrągłego Stołu toczące się od 6 lutego do 5 kwietnia 1989 roku znaczący wpływ miały strajki zapoczątkowane 25 kwietnia 1988 roku w Bydgoszczy. Bydgoszcz jako pierwsza rozpoczęła falę strajków. Tego dnia manifestacje unieruchomiły komunikację miejską. Strajk objął Hutę imieniem Lenina, gdzie od władz zażądano przywrócenia do pracy pracowników (będących działaczami „Solidarności) zwolnionych w stanie wojennym. Domagano się także wzrostu wynagrodzeń za pracę. Strajk upadł z powodu interwencji oddziałów ZOMO.
Jednak niedługo trzeba było czekać na kolejne manifestacje. Już 1 maja 1988 roku polskie miasta odżyły. Rozpoczęły się manifestacje w Bielsku Białej, Dąbrowie Górniczej, Gdańsku, Łodzi, Płocku, Krakowie, Wrocławiu a także w Warszawie. Polacy poczuli wiatr w plecy – były to, bowiem największe ruchy społeczne od rozpoczęcia stanu wojennego w 1981 roku. Stanęła Stocznia Gdańska, w której Komitet Strajkowy ubiegał się o przywrócenie i legalizację Solidarności. Pełnomocnicy wysłani przez episkopat w celu przeprowadzenia rozmów z władzą zrezygnowali przez pacyfikację strajkujących w Nowej Hucie.
W Stoczni Gdańskiej obawiano się użycia sił ZOMO – po odcięciu telefonów w gdańskim zakładzie strajk zakończył się. Stocznię opuściło 1000 osób strajkujących wraz z Lechem Wałęsą na czele. Władze ukarały przywódców gdańskiej manifestacji zwolnieniami i aresztowaniami. Sytuacja ekonomiczna w kraju była tragiczna, między innymi z powodu hiperinflacji.
15 sierpnia strajki uległy odnowieniu. Stanęła kopalnia Manifest Lipcowy wraz z innymi czternastoma górnośląskimi kopalniami. Do fali manifestacji przyłączył się port w Szczecinie, Port Północny a także Stocznia Gdańska, która jeszcze odczuwała skutki majowych strajków.
Strajkujący ponownie domagali się legalizacji „Solidarności” jednak władze znowu użyły sił ZOMO w celu rozbicia ruchów. Pomimo nalegań ze strony Klubu Inteligencji Katolickiej a także Episkopatu władze odmówiły podjęcia rozmów, w których uczestniczyłby Lech Wałęsa wraz z generałem Czesławem Kiszczakiem. Ze strony władzy zawisła groźba wprowadzenia godziny milicyjnej i użycia wojska. Generał Czesław Kiszczak uległ presji, gdyż w wystąpieniu telewizyjnym, które odbyło się 26 sierpnia zaproponował spotkanie „Okrągłego Stołu” z przedstawicielami jak to określił „różnych środowisk społecznych ”. Nie padły jednak żadne konkrety. W tym samym czasie odbywały się tajne rozmowy, w których stronę rządową reprezentował generał Kiszczak wraz z Józefem Czyrkiem natomiast przedstawicielem strony społecznej był prezes Klubu Inteligencji Katolickiej Andrzej Stelmachowski i adwokat Władysław Siła-Nowicki. Podczas dyskusji na VIII Plenum KC PZPR o projekcie powołania Rady Porozumienia Narodowego, a także zapobiegania rozpadowi systemu, coraz bardziej było widać dokonujący się podział na zwolenników i przeciwników porozumienia ze społeczeństwem. 28 Sierpnia 1988 roku wraz z zakończeniem VIII Plenum KC PZPR podjęto decyzję, na mocy, której wyrażono zgodę ma podjęcie rozmów Kiszczak-Wałęsa. Cztery dni później (31 sierpnia 1988) doszło do pierwszego spotkania Lecha Wałęsy z generałem Czesławem Kiszczakiem – rozmówcom towarzyszył biskup Jerzy Dąbrowski. Strona rządowa zaproponowała rozpoczęcie rozmów Okrągłego Stołu, przy którym mogli zasiąść ludzie związani z dawną Solidarnością – nie było jednak porozumienia w sprawie legalizacji związku. Warunkiem rozpoczęcia rozmów było zaprzestanie strajków. Wrzesień postawił manifestujących w trudnej sytuacji, gdyż władze dokonały represji na strajkujących. Do drugiego spotkania Kiszczak-Wałęsa (15-16 września) doszło w warszawskiej Magdalence. Zapowiedziano rozpoczęcie rozmów na połowę października. Obrady jednak stanęły pod znakiem zapytania w momencie odwołania rządu Józefa Messnera. Nowym premierem został Mieczysław Rakowski, który rozmowy stawiał pod znakiem zapytania. Wcześniej rozpoczęte konwersacje pomiędzy Czyrkiem i Stelmachowskim w sprawie trybu obrad Okrągłego Stołu także zostały przerwane. Władze stworzyły listę reprezentantów opozycji, która nie będzie mogła uczestniczyć w obradach – początkowo było to 12 osób jednakże finalnie od rozmów odsunięto Adama Michnika i Jacka Kuronia. Następne spotkanie Kiszczak-Wałęsa (18-19 listopada) potwierdziło zastój w sprawie obrad Okrągłego Stołu. 30 Listopada był dniem zaskakującym, wtedy doszło do zaniechania kryzysu towarzyszącego sprawie planowanych rozmów. Lech Wałęsa otrzymał propozycje od przewodniczącego Ogólnopolskiego Porozumienia Związków Zawodowych (OPZZ) Alfreda Miodowicza dotyczącą odbycia debaty telewizyjnej. Propozycja została przyjęta. Społeczeństwo samą debatę przyjęło ciepło. Lech Wałęsa podczas swego wystąpienia na łamach mediów, celnie wskazał niebezpieczne dla rozwoju kraju ograniczenia wynikające z braku swobód związkowych i politycznych.
Sprawa obrad Okrągłego Stołu stała się bardziej przejrzysta. 18 grudnia Lech Wałęsa zaprosił 119 osób, z którymi stworzył Komitet Obywatelski przy przewodniczącym NSZZ Solidarność. Komitet został podzielony na 15 sekcji tematycznych, dzięki którym realne stały się przygotowania dotyczące stanowisk strony społecznej w obradach. Komitet był „gabinetem cieni”. 18 Stycznia przyjęto ustawę opowiadająca się za obradami stołu. Było to spowodowane groźbą dymisji Biura Politycznego z Jaruzelskim, Kiszczkiem i Rakowskim na czele. Przełomem okazał się początek roku. 27 Stycznia 1989 roku w kolejnym spotkaniu Kiszczak-Wałęsa gruntownie ustalono wszystkie kwestie dotyczące rozpoczęcia obrad Okrągłego Stołu. W rozmowach miało wziąć udział 56 osób, z czego 20 będzie reprezentować opozycję, 6 Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych, 14 stronę rządową, 14 „niezależnych autorytetów” a także 2 przedstawicieli Kościoła. Był to wielki krok w kierunku rozpoczęcia rozmów. Obrady Okrągłego stołu rozpoczęły się 6 lutego o godzinie 14:23 w Pałacu Rady Ministrów na Krakowskim Przedmieściu. Na spotkania przygotowano specjalny, okrągły stół, który miał symbolizować spotkania opozycji i władzy jak równego z równym. Obradom tego dnia przewodniczyli: Lech Wałęsa jako przedstawiciel społeczeństwa i Czesław Kiszczak jako przedstawiciel władzy państwowej. Uczestnicy spotkania odczuwali historyczną wagę tego wydarzenia. Lech Wałęsa podczas inauguracji obrad mówił: „Ten stół otacza narodowa nadzieja, ale także nieufność. Będą ludzie, którzy tego, czego się dopracujemy, nie zaakceptują. Nie możemy tego nie wiedzieć i nie uszanować. Od wszystkich wszakże oczekujemy lojalnego zrozumienia dla wagi spraw, jakie podejmujemy, i dla odpowiedzialności, jakiej ta chwila wymaga”. Czesław Kiszczak poszedł dalej w swoich wywodach: ”Jeżeli przy okrągłym stole wypracujmy i oficjalnie wobec społeczeństwa potwierdzimy consensus co do idei nie konfrontacyjnych wyborów, a także wsparcia projektowanych reform politycznych i ekonomicznych, to możliwe będzie niezwłoczne zwrócenie się do Rady Państwa o podjęcie uchwały znoszącej blokadę pluralizmu związkowego w zakładzie pracy”. W obradach uczestniczyła strona rządowa i opozycyjna. Uczestnikami strony rządowej byli między innymi: Władysław Baka, Stanisław Ciosek, Andrzej Gdula, Czesław Kiszczak, Mikołaj Kozakiewicz, Aleksander Kwaśniewski, Leszek Miller, Alfred Miodowicz, Andrzej Olechowski, Zbigniew Sobotka a także Marcin Święcicki. Opozycję reprezentowali między innymi: Zbigniew Bujak, Andrzej Celiński, Jan Dworak, Władysław Frasyniuk, Bronisław Geremek, Jarosław Kaczyński, Lech Kaczyński, Bogdan Lis, Tadeusz Mazowiecki, Jacek Merkel, Jan Rokita, Andrzej Stelmachowski, Jerzu Turowicz i Lech Wałęsa. Ostatecznie zgodzono się także na udział w rozmowach działaczy strony opozycyjnej, którzy byli nie mile widziani. Byli nimi Jacek Kuroń i Adam Michnik.
Okrągły Stół powołał trzy zespoły, w których toczyły się obrady. Był to: Zespól do spraw gospodarki i polityki społecznej – na czele stał Władysław Baka i Witold Trzeciakowski. Zespołem do spraw reform politycznych kierował Janusz Reykowski i Bronisław Geremek. Aleksander Kwaśniewski i Tadeusz Mazowiecki zajęli się zespołem do spraw pluralizmu związkowego. W obradach wszystkich zespołów łącznie udział brały 452 osoby.
Komisje powołane przez Okrągły stół rozpoczęły prace 8 lutego 1989 roku. Wielokrotnie podczas obrad padły oskarżenia, dotyczące fałszywego porozumiewania się elit na niekorzyść społeczeństwa a także wbrew jego interesom. Przedstawiciele obozu opozycyjnego dopięli swego - władze zgodziły się na legalizację Solidarności, o którą tak długo zabiegali opozycjoniści. Rząd w zamian za korzystne rozstrzygnięcie sprawy Solidarności domagał się poparcia planu urynkowienia gospodarki żywnościowej, co wiązało się z wzrostem cen za artykuły spożywcze. Solidarność w związku z tym wymaganiem strony rządowej zażądała wzrostu wynagrodzeń za pracę. Obustronne zamierzenia były groźne dla poziomu inflacji, która w tym czasie była ogromna.
Zespół do spraw reform politycznych pracował głównie nas stworzeniem formuły nie konfrontacyjnych wyborów. Po dojściu do porozumienia w sprawie częściowo wolnych wyborów do Sejmu, przyszły Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Aleksander Kwaśniewski zgłosił propozycję całkowicie wolnych wyborów do nowo utworzonego Senatu, w którym zasiadałoby 100 senatorów. Kwaśniewski chciał także przywrócenia instytucji Prezydenta o szerokim wachlarzu uprawnień. Propozycja została przyjęta 17 marca. W warszawskiej Magdalence osiągnięto porozumienie, które dało początek transformacji ustrojowej systemu politycznego w Polsce. Plan przemian przewidywał całkowicie wolne wybory do Senatu. W Sejmie 65% miejsc (299 mandatów) miało być zagwarantowane dla PZPR, ZSL i SD oraz organizacji katolików PAX, UchS i PZkS. Pozostałe 35% miejsc (161 mandatów) było przeznaczone dla kandydatów bezpartyjnych, wyłonionych w wyborach. Ludzie Solidarności walczyli o kompetencje Senatu natomiast ówczesna władza o urząd Prezydenta.
Zwycięstwo w wyborach do Senatu strony społecznej dawałoby szansę na blokowanie ustawodawstwa tworzonego przez Sejm. Urząd Prezydenta na 6 letnią kadencję miało wybierać zgromadzenie narodowe (Sejm i Senat). Strona rządowa naciskała na obóz opozycjonistów w sprawie przyspieszenia wyborów licząc, że ci drudzy nie zdarzą się zorganizować. Na obradach Okrągłego Stołu ustalono także niezwykle istotną kwestię dostępu opozycji do mediów. Strona rządowa zgodziła się na powstanie dziennika społeczno – politycznego pod redakcją Adama Michnika – Gazety Wyborczej (pierwszy numer ukazał się już 8 maja 1989 roku). Podjęto także decyzję o reaktywacji Tygodnika Solidarność, którego redaktorem naczelnym został Tadeusz Mazowiecki. Władza zgodziła się także na emisję programów telewizyjnych, firmowanych przez Solidarność, nadawanych raz w tygodniu – emisja obejmowała pół godzinny czas antenowy.
5 kwietnia 1989 roku po blisko dwu miesięcznych obradach doszło do podpisania postanowień Okrągłego Stołu. Obrady zostały zakończone. W podpisanych porozumieniach zatwierdzono, że reforma systemu politycznego i gospodarczego w Polsce odbędzie się w sposób ewolucyjny. Podstawę reformy miał stanowić pluralizm polityczny, wolność słowa, niezawisłość sędziów a także silny samorząd terytorialny. Wprowadzono także demokratyczny tryb powoływania niektórych organów władzy państwowej. Ważna była kwestia tworzenia swobodnego zrzeszania się w związkach zawodowych – Solidarność odniosła w tym aspekcie wielki sukces dzięki legalizacji. Nie miała ona już jednak prawa do strajków. W postanowieniach zawarto także informację o utworzeniu urzędu Prezydenta(wybierany był przez Zgromadzenie Narodowe). Utworzony został także Senat, dzięki któremu powstał parlament 2 izbowy. Przyjęto postanowienia dotyczące przyszłych wyborów parlamentarnych (Sejm – wybory częściowo wolne, 65% mandatów dla władzy komunistycznej natomiast 35% dla kandydatów bezpartyjnych; Senat – wybory całkowicie wolne). Opozycja zyskała dostęp do wolnych mediów (Gazeta Wyborcza, reaktywacja Tygodnika Solidarność a także emisja własnego programu raz w tygodniu). Strona rządowa przyjęła stanowisko w sprawie polityki społecznej i gospodarczej.
Rozmowom Okrągłego Stołu towarzyszy do dziś wiele ocen i kontrowersji. Publicysta Gazety Wyborczej Witold Gadomski wspomina czas rozmów: „Choć powodem, dla którego komuniści zgodzili się spotkać z opozycją przy Okrągłym Stole, była zapaść gospodarki i niewypłacalność zadłużonego po uszy państwa to reformy gospodarcze nie były najważniejszym punktem rozmów. Liderzy PZPR wiedzieli, że nie mają społecznej legitymizacji, by przeprowadzać trudne reformy gospodarcze, zaś „strona społeczna” nie do końca zdawała sobie sprawę z głębokości kryzysu. Chodziło więc o to, by złożyć na opozycję część ciężaru władzy i odpowiedzialności za państwo, a tym samym zyskać akceptację społeczeństwa dla reform”. Obrady próbowano przerwać. 4 marca 1989 w Jastrzębiu doszło do spotkania grup antykomunistycznych, które demonstrowały przeciwko rozmowom. Służba bezpieczeństwa zatrzymała ponad 100 osób. Rozmowy rozpoczęte 6 lutego mają swoich zwolenników i przeciwników. Pierwsi opowiadają się za pokojowym procesem demokratyzacji Polski, dzięki któremu nie było w naszym kraju krwawej rewolucji. Natomiast przeciwnicy rozmów snują plotki o dogadaniu się członków PZPR z opozycją i podzielenie się władzą. Negatywne teorie doczekały się określenia „V rozbioru Polski”.
O odczuciach towarzyszących obradom wypowiadał się uczestnik strony opozycyjnej – Adam Michnik: „Przy Okrągłym Stole usiedli naprzeciw siebie ludzie, których dzieliło wszystko. Nie znali się, nie szanowali, nie ufali sobie. I do tego szczerze się nie znosili. A przecież dla jednych i drugich był to moment egzaminu”. Według pewnych grup historyków, polityków i publicystów obrady Okrągłego stołu były zdradą narodową. Było to spowodowane poglądami o pozornym obaleniu komunizmu a w rzeczywistości władza była oddana opozycji, która była gotowa do ustępstw za korzyści majątkowe.
Dwa dni po podpisaniu postanowień Okrągłego Stołu Sejm podjął pracę nad projektami nowych ustaw. Obejmowały one między innymi prace nad stowarzyszeniami, związkami zawodowymi, o zmianami w konstytucji PRL. Przyjęta została także nowa ordynacja wyborcza. Wiadomo było, że odbędą się wybory do Parlamentu. Ich termin ustalono na 4 czerwca 1989 roku. W wyborach frekwencja wyniosła 62%. Nie był to wynik oszołamiający, gdyż społeczeństwo było żądne zmian a frekwencja mogła być o wiele wyższa.
Pierwsza tura wyborów była wielkim sukcesem opozycji. Na 161 mandatów przewidzianych w Sejmie wprowadzono od razu 160 kandydatów. Na 100 miejsc w wyborach całkowicie wolnych do Senatu strona społeczna zdobyła od razu 92 mandaty. Koalicja rządowa wprowadziła zaledwie 3 kandydatów do Sejmu. Wynik pierwszej tury wyborów był ogromną klęską dla władz komunistycznych, na którą same się zgodziły. W drugiej turze frekwencja wyniosła jedynie 25% Solidarnościowa opozycja zdobyła 161 mandat w Sejmie oraz 7 z 8 dostępnych w Senacie. Wybory do izby Senatu były wielkim sukcesem strony społecznej. Na 100 miejsc udało się zdobyć 99 mandatów. Strona rządowa posiadała tylko 1 mandat.
Po wyborach misję tworzenia rządu otrzymał Tadeusz Mazowiecki – był to dla Polski walczącej o wolność wielki sukces, gdyż zyskali nie komunistycznego premiera.
24 Sierpnia 1989 roku sejm powołał Tadeusza Mazowieckiego na premiera. Utworzył on rząd, którego skład wchodziło wielu przedstawicieli Solidarności. W wystąpieniu przed sejmem kontaktowym powiedział wtedy: „Rząd, który utworzę, nie ponosi odpowiedzialności za hipotekę, którą dziedziczy. Ma ona jednak wpływ na okoliczności, w których przychodzi nam działać. Przeszłość odkreślamy grubą linią. Odpowiadać będziemy jedynie za to, co uczyniliśmy, by wydobyć Polskę z obecnego stanu załamania.” W dzisiejszych czasach w mediach podczas rocznicy utworzenia rządu Tadeusza Mazowieckiego często pada stwierdzenie „nie komunistyczny rząd”. Jest to stwierdzenie błędne, gdyż w skład rządu Tadeusza Mazowieckiego wchodzili komuniści tacy jak Czesław Kiszczak (był wiceprezesem Rady Ministrów i ministrem MSZ) czy też Florian Siwicki (szef MON). Jest to pogląd politologów i historyków dbających o prawdę. Niewątpliwie wielkim sukcesem ludzi Solidarności było zdobycie wielu resortów w rządzie Mazowieckiego. Ministerstwem finansów kierował Leszek Balcerowicz, ministrem pracy i polityki socjalnej został Jacek Kuroń. 29 Grudnia Sejm zmienił nazwę państwa z Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej na Rzeczypospolitą Polską. Zaczął się okres III Rzeczypospolitej Polskiej.
W roku 1989 polski system polityczny uległ przemianom, które pozwoliły na obalenie systemu komunistycznego w Polsce. Był to rok przełomowy, o którym powinni pamiętać wszyscy Polacy.