Resocjalizacja w krajach Unii Europejskiej – Niemcy.

RESOCJALIZACJA W KRAJACH
UNII EUROPEJSKIEJ
– NIEMCY

Z pierwszymi przejawami myśli resocjalizacyjnej w dziejach społeczeństw spotykamy się bardzo późno, bo dopiero pod koniec XVI w. Do tego czasu więzienie było narzędziem odwetu lub miejscem w którym przebywał przestępca oczekujący na wyrok wraz z jego wykonaniem. Podstawowym środkiem karnym była śmierć, najczęściej powolna i bolesna. Na śmierć skazywano mężczyzn, kobiety, młodzież, starców oraz dzieci. Wyrok śmierci wykonywany był najczęściej publicznie, łamiąc skazanego kołem, wbijając go na pal, rozrywając końmi itp. Jeśli społeczeństwo średniowieczne rezygnowało z fizycznego zatracenia przestępcy, to nie powstrzymywało się od oszpecenia go. Często stosowane było obcinanie uszu, kończyn, wyrywanie języka, napiętnowanie po przez wypalanie na skórze znamienia przestępstwa.
Dla społeczeństwa średniowiecznego śmierć nie poprzedzona ciężkimi cierpieniami była słabym środkiem karnym. Więzienie w tych czasach było karą poboczną. Żeby uczynić więzienie karą podstawową, należało poddać gruntownej rewizji pojęcie kary. Warunki do takiego przedsięwzięcia powstały dopiero w krajach intensywnie rozwijających się. Mieszczaństwo holenderskie dążące do zabezpieczenia rozwijającego się handlu, coraz bardziej zdawało sobie sprawę, że dotychczasowe środki karne nie zabezpieczają jego interesów. W Holandii powstają zakłady, które nie są więzieniami w pełnym tego słowa znaczeniu, jednak ich wpływ na rozwój więziennictwa jest ogromy.
Wiek XVI to przełomowy okres w dziejach więziennictwa. Pozostaje to w ścisłym związku ze zmianą charakteru kary, która traci cechy brutalnego odwetu przeobraża się w ciągu następnych wieków w sankcję poprawczą. Ta ewolucja – przejście od sankcji odwetowej do sankcji poprawczej – zmienia się z kary śmierci i kar cielesnych na karę więzienia jako karę zasadniczą.
Pierwsze nowoczesne więzienie powstaje pod koniec XVI w. z przekształcenia instytucji, a mianowicie z domów poprawy i domów pracy przymusowej. Owe domy zorganizowane były w Anglii i Holandii w celu opanowania grup włóczęgów i żebraków. Rzesze włóczęgów, biedaków i złodziei dawały się we znaki, zwłaszcza ludziom bogacącym się na handlu i rzemiośle. Gdy przepisy karne, takie jak chłosta czy obcinanie uszu, nie pomagały, sięgnięto po inne środki zabezpieczające. Aby wyeliminować ubogich ludzi zaczynają powstawać w Anglii instytucje, które są zarazem domami pracy przymusowej i domami poprawy oraz przytułkami dla biednych, częściowo pełnią również funkcję zakładów karnych



Rozwój placówek resocjalizacyjnych w Europie.
• Pierwszy Dom pracy powstał w Birdewell w Anglii założony przez króla Edwarda VI. Stosowane tam metody bazowały na wykonywaniu pracy, czemu towarzyszyło bicie i kształcenie religijne.
• Zakłady poprawcze w Holandii. Nowe idee humanistyczne, przełom to skazanie 16 - letniego chłopca na śmierć w 1589 roku, w odpowiedzi na co został założony dom dla młodych żebraków i włóczęgów, w którym zamykano młodocianych przestępców, krnąbrnych chłopców i prostytutki. Z biegiem czasu w owych domach zaczęto umieszczać wszystkich złoczyńców, którzy byli skazani na kary do 20 lat pozbawienia wolności.
• 1603 rok - założony oddzielny zakład dla chłopców (zauważono zły wpływ jaki mieli dorośli przestępcy na nieletnich). W nocy młodzi chłopcy przebywali oddzielnie , w dzień zaś pracowali wraz z innymi więźniami. Był to początek więzienia celkowego, które później na kontynencie amerykańskim rozwinęło się w system zwany auburnskim.
• Zakłady amsterdamskie stały się znane w Europie ze względu na sprawną organizację, wysoki poziom warunków bytowych i tendencją poprawczym. W zakładach amsterdamskich znaleziono skuteczne metody poprawcze żebraków i złodziei przez stosownie pracy przymusowej.
• W 1629r. w Gdańsku powstał pierwszy dom poprawczy typu amsterdamskiego,
• wiele tego typu domów zakładanych było również we Włoszech, co było wynikiem inicjatywy kościoła - początek XVII wieku to nowe prądy w dziedzinie poprawy więźniów; papież Klemens XI założył przytułek św. Michała w Rzymie dla 200 młodzieńców i 500 starców obojga płci, resocjalizacja odbywała się przez modlitwę, nocą osadzeni byli rozdzielani, w dzień pracowali razem, lecz obowiązywał bezwzględny zakaz porozumiewania się.
• w 1735 roku papież Klemens XII otworzył więzienie dla kobiet
• Zakłady amsterdamski w północnej Europie jak również zakłady rzymskie w południowej zapoczątkowały reformę więziennictwa, która objęła wiele miast włoskich, Wenecję i Mediolan, gdzie powstały więzienia o porównywalnych tendencjach poprawczych.


Model resocjalizacji nieletnich w Niemczech
Niemiecki model resocjalizacji rozwija się w zakresie form i metod oddziaływań wychowawczo – opiekuńczych.
Podstawowe elementy systemu:
• Sądy dla nieletnich,
• Urzędy opieki społecznej nad młodzieżą,
• Współdziałające z nimi instytucje opieki, wychowania i prewencji.
Sprawy karne nieletnich kierowane są do sądu dla nieletnich przez prokuratora dla nieletnich. Rozprawy nieletnich w wieku 13-17lat odbywają się przy drzwiach zamkniętych, a osoby bezpośrednio nie zainteresowane sprawą nieletniego, nie mają prawa wstępu. Sąd dla nieletnich dysponuje środkami wychowawczymi, pół karnymi ( dyscyplinarnymi ) oraz karnymi ,orzekanymi wobec nieletnich. Do środków wychowawczych należą m.in.:
• wskazania,
• kierowanie wychowawcze,
• nadzór wychowawczy,
Wskazania– nakazy, których celem jest ukierunkowanie postępowania nieletniego w taki sposób, aby pomóc mu w jego rozwoju psychospołecznym. Sędzia może więc zalecać nie letniemu, aby przestrzegał on wskazań odnoszących się do miejsc zamieszkania, aby podjął naukę czy pracę, unikał kontaktu z osobami zdemoralizowanymi i nie przebywał w określonych godzinach w miejscach publicznych, np. w lokalach nocnych. Za zgodą rodziców lub opiekunów sędzia może wydać postanowienie, aby nieletni poddał się leczeniu odwykowemu lub podjął kurację u lekarza specjalisty.
Kierowanie wychowawcze – wychowanie w rodzinie podlega nadzorowi pracownika społecznego. Pracownik ten zmierza do tego, aby zmienić sposób wychowania, jakiemu dziecko jest poddawane w rodzinie. Pozytywne wyniki tego kierowania wychowawczego pozwalają uniknąć umieszczenia nieletniego w placówce opiekuńczo – wychowawczej
Nadzór wychowawczy – skierowany jest do nieletniego, który nie ukończył 17 roku życia i znajduje się w sytuacji zagrażającej wykolejeniem społecznym. Jest on wykonywany w specjalistycznym ośrodku, a tylko w wyjątkowych okolicznościach umieszcza się nieletniego w rodzinie zastępczej lub nawet własnej. Czyni się to tylko, gdy jest pewne, że cel, dla którego podjęto ten środek zostanie osiągnięty.
Terminem środki pół karne określa się te, które mieszczą się między środkami wychowawczymi i karnymi. Celem środków pół karnych jest uświadomienie nieletniemu przestępcy, że musi odpowiadać za swoje czyny. Tego typu środki mają mniejsze konsekwencje dla nieletniego niż środki karne, ponieważ nie odnotowuje się ich w kartotece skazanych i nie są one brane pod uwagę przy ocenie recydywy nieletnich. Sąd udziela nieletniemu nagany jako środka pół karnego wtedy, gdy jest możliwość orzeczenia pobytu w zakładzie poprawczym. Nagana jest formalnym upomnieniem dla nieletniego przestępcy, dzięki któremu wykazuje się zło przestępstwa wraz z konsekwencjami, jakie ono niesie dla poszkodowanego i społeczeństwa. Sędzia może ostrzec nieletniego, aby powstrzymał się od popełniania kolejnych przestępstw. Do konkretnych nakazów dyscyplinarnych, które może wydać sędzia sądu dla nieletnich należą:
• naprawianie wyrządzonej szkody, osobiste przeproszenie osoby poszkodowanej.
• Wypłacenie kwoty pieniężnej na jakiś cel użyteczności publicznej.
Środkiem karnym– ( jedynym) stosowanym przez sądy dla nieletnich jest kara pozbawienia wolności odbywana w więzieniu dla nieletnich. Nieletni, którzy odbywają taką karę są wpisywani do rejestru skazanych. Ustawa stanowi, że sąd dla nieletnich może orzec karę w stosunku do nieletniego tylko wtedy, gdy środki wychowawcze lub pół karne mogą okazać się niewystarczające z powodu rozmiaru i wagi popełnionego przestępstwa. Kara jest stosowana w wyjątkowych przestępstwach i tylko w stosunku do nieletnich bardzo zdemoralizowanych, a przede wszystkim w stosunku do recydywistów( recydywa –powrót do przestępstwa) .
W Niemczech wychowanie przymusowe zostało zmienione na wychowanie opiekuńcze, w którym szczególny akcent stawia się na opiekę, pomoc, wychowanie i psychoterapię. Niemiecki system opieki prewencyjnej jest oparty na idei małej grupy, indywidualizacji pracy z wychowankami oraz na rozwijaniu kompetencji do samostanowienia i samodzielności życiowej. Opiekę instytucjonalna w Niemczech traktuje się jako element terapii zdemoralizowanej rodziny sprzyjającej demoralizacji i przestępczości młodzieży.
Opieką nad dziećmi i młodzieżą zajmuje się Urząd do spraw Młodzieży, który współpracuje z instytucjami i stowarzyszeniami, które w pracy z dziećmi i młodzieżą wykorzystują następujące formy opieki:
• Grupy całodziennej opieki,
• Rodziny zastępcze,
• Domy dziecka,
• Samodzielne mieszkania dla pełnoletnich wychowanków domów dziecka,
• Ośrodki intensywnej opieki indywidualnej,
• Ośrodki pomocy w sytuacjach kryzysowych,
• Schroniska.
Grupa całodziennej opieki
Obejmuje od 7 do 8osób, nad którymi całodzienną opiekę sprawuje od 3 do 4 wychowawców, którzy maja specjalistyczne przygotowanie pedagogiczne. Struktura takiej grupy zależy w dużej mi erze od wychowanków – grupa może składać się z samych dziewcząt lub samych chłopców; dzieci mogą się różnić wiekiem i płcią. Wychowankowie zajmują zazwyczaj duże mieszkanie usytuowane w typowym osiedlu mieszkaniowym, biorą udział we wszystkich czynnościach domowych, dzielą się obowiązkami –funkcjonują podobnie jak wielodzietna rodzina, w której jednak zamiast rodziców pracują zmieniający się opiekunowie, często kobiety. W Niemczech, w grupach całodziennej opieki przebywa ok. 7% dzieci objętych instytucjonalną pomocą opiekuńczą.
Ośrodek intensywnej opieki indywidualnej
Forma opieki, która obejmuje młodzież od 12 roku życia, która weszła w konflikt z prawem lub wskazuje zaburzenia rozwoju społeczno – moralnego. Ośrodki te sytuuje się zazwyczaj w wolnostojących domach zapewniających warunki do prowadzenia terapii przez psychologów,
pedagogów i rehabilitantów. Tworzone są małe,4,6 – osobowe grupy, ale ze względu na specyfikę zaburzeń konieczna jest praca indywidualna z każdym wychowankiem. Dlatego go każdej grupy kieruje się tylu pracowników, ilu jest wychowanków. Zasadą jest dobrowolność pobytu dziecka w ośrodku. Zakłada się, że efektywna resocjalizacja i reedukacja opierają się na współpracy i zaangażowaniu ze strony wychowanków. Z tej formy opieki korzysta w Niemczech rocznie ok. 1300 dzieci.
Ośrodki pomocy w sytuacjach kryzysowych
Ośrodki te przyjmują dzieci, które nagle znalazły się w trudnej sytuacji życiowej. Pobyt trwa do trzech tygodni. Ośrodki zapewniają wyżywienie, noclegi, opiekę medyczna i pedagogiczną. Do ośrodków są przyjmowane dzieci na własna prośbę lub na skutek interwencji, np. sąsiadów, zawsze w sytuacjach ekstremalnych, gdy jest zagrożone ich bezpieczeństwo. Ośrodki są przygotowane do prowadzenia doraźnej terapii rodzin i jeśli jej efekty są pozytywne, to dziecko wraca do rodziców. Gdy trudności rodzinne maja bardziej złożony i skomplikowany charakter, sprawę przejmują placówki podległe urzędom do spraw młodzieży. Kosztami pobytu dzieci w ośrodku obciąża się rodziców.
Schroniska
Udzielają interwencyjnej pomocy dzieciom. Są one usytuowane zazwyczaj w okolicach dworców kolejowych i autobusowych. Zapewnia się tam bezpłatny posiłek, nocleg, kąpiel, pranie bielizny, pomoc lekarską i psychologiczną. Osobom korzystającym ze schroniska zapewnia się pełną anonimowość; nie mogą być one kontrolowane przez policje państwową czy municypalną. Sprzyja to inicjowaniu procesu wczesnej resocjalizacji nieletnich. Często zdarza się, że dzieci korzystające ze schroniska znajdują następnie opiekę w placówkach urzędu opieki społecznej dla młodzieży. Organizuje się także świetlice dla dzieci szkolnych z rodzin zagrożonych. Świetlica jest „samodzielną placówką pedagogiczną dla dzieci i młodzieży, w której mogą one gromadzić doświadczenia, bawić się z rówieśnikami i uprawiać sport. Rozwój takiej świetlicy zależy od rozwoju szkoły”.
Problemami nieletnich i młodzieży zagrożonej wykolejeniem społecznym zajmują się także, poza instytucjami państwowymi i samorządowymi, organizacje pozarządowe. Należą do nich m.in.:
• Caritas
• Diakonat
• Robotnicza Pomoc Socjalna
Z reguły kierują one swoją działalność w równej mierze do Niemców, jak i do obcokrajowców. Mimo różnych korzeni światopoglądowych łączy je jeden cel – chęć niesienia pomocy osobom potrzebującym, a w szczególności młodzieży zagrożonej demoralizacją.



Literatura;
1. Kalinowski M., Resocjalizacja nieletnich w państwach europejskich i pozaeuropejskimi, 2005.
2. Pytka L., Pedagogika resocjalizacyjna, Warszawa 1995.
3. Urban B., Stanik J., Resocjalizacja, t. 1, Warszawa 2008.