Porosty jako biowskaźnik zanieczyszczenia powietrza.
POROSTY JAKO BIOWSKAŹNIK ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA.
Porosty (Lichenes) są niezwykłymi organizmami składającymi się z dwóch części: grzyba i glonu. Takie powiązanie pozwala porostom rosnąć na nagich skałach, drzewach, płotach a nawet na murach domów. Grzyb dostarcza z podłoża, na którym rośnie, wodę wraz z solami mineralnymi oraz chroni glon przed wysychaniem. Glon z kolei, dzięki zdolności do fotosyntezy, produkuje substancje organiczne będące pokarmem dla obydwu organizmów.Porosty mogą pobierać również substancje odżywcze prosto z atmosfery-zawarte w pyłach i gazach, a wraz z nimi związki trujące, akumulując je w sobie. Z tego powodu porosty okazały się bardzo dobrymi organizmami określającymi zanieczyszczenie atmosfery(biowskaźnikami, bioindykatorami). Głównym źródłem zanieczyszczenia powietrza jest dwutlenek siarki emitowany do atmosfery, produkt spalania węgla, benzyny, ropy. SO2 reaguje z tlenem atmosferycznym i przechodzi w SO3. Ten zaś wraz z cząsteczkami wody tworzy H2SO4 i w ten sposób powstają tzw. kwaśne deszcze, niszcząco działające na roślinność (umieranie lasów). W wyniku obserwacji okazało się, że porosty są szczególnie wrażliwe na kwaśne deszcze.
W strefie umiarkowanej porosty rosną na czterech zasadniczych typach podłoży. Są to:
kora drzew, krzewów i krzewinek (porosty epifityczne-epifity)
drewno (porosty epiksyliczne-epiksyle)
ziemia (porosty naziemne)
skały (porosty naskalne-epility)
Do monitoringu powietrza wykorzystuje się przede wszystkim porosty nadrzewne (epifityczne). Porosty epifityczne występują na wszystkich gatunkach drzew.
Prowadząc monitoring powietrza przy pomocy porostów, nie uzyskujemy informacji o składzie chemicznym zanieczyszczeń ani o wpływie poszczególnych związków. Otrzymane wyniki są świadectwem kompleksowego oddziaływania mieszaniny szkodliwych związków.
Substancje toksyczne powodują przy oddziaływaniu bezpośrednim na porosty, że najbardziej wrażliwym jest aparat fotosyntetyczny glonów porostowych, w którym chrolofil ulega degradacji i zostaje unieczynniony. Duże stężenie SO2 w krótkim czasie powoduje obumarcie wszystkich glonów w plesze i śmierć porostu. Przy mniejszych stężeniach SO2 następują zmiany w budowie wewnętrznej komórek i przepuszczalności błon plazmatycznych, co ułatwia wnikanie toksyn do wnętrza. Pyły, jeśli są emitowane w dużych ilościach, niszczą plechy porostów w sposób mechaniczny; okrywając je grubą warstwą uniemożliwiającą wymianę gazową i ograniczają dostęp światła do komórek glonów.
SKALA POROSTOWA MONITORINGU POWIETRZA!
Skala (Hawkswortha i Rosa)
Strefa I >170 mikrogram SO2/m3
Strefa II 150-170 mikrogram SO2/m3
Strefa III 100-150 mikrogram SO2/m3
Strefa IV 70-100 mikrogram SO2/m3
Strefa V 40-70 mikrogram SO2/m3
Strefa VI 10-40 mikrogram SO2/m3
Strefa VII < 10 mikrogram SO2/m3
Opis stref:
Strefa I - o szczególnie silnie zanieczyszczonym powietrzu (=bezwzględna pustynia porostowa), która charakteryzuje się całkowitym brakiem porostów nadrzewnych.
Strefa II - o bardzo silnie zanieczyszczonym powietrzu (=względna pustynia porostowa), w której występują tylko najbardziej odporne na zanieczyszczenia porosty o plechach skorupiastych: np. (Lecanora conizaeoides) i (Lepraria incana)
Strefa III - o silnie zanieczyszczonym powietrzu (=wewnętrzna strefa osłabionej wegetacji), w której, poza gatunkami skorupiastymi, rosną również porosty o plechach łuseczkowatych, gatunkami wskaźnikowymi dla tej strefy są: brunatka kropkowata (Amandinea punctata), obrost wzniesiony Physcia adscendens), złotorost postrzępiony (Xanthoria candelaria).
Strefa IV - o średnio zanieczyszczonym powietrzu (=środkowa strefa osłabionej wegetacji), w której występują już porosty o plechach listkowatych; strefę tę wyróżniają porosty listkowate: pustułka pęcherzykowata (Hypogymnia physodes), tarczownica bruzdkowana (Parmelia sulcata).
Strefa V - o względnie mało zanieczyszczonym powietrzu (=zewnętrzna strefa osłabionej wegetacji), którą charakteryzuje obecność mniej wrażliwych na zanieczyszczenia porostów krzaczkowatych. Są to: mąkla tarniowa( Evernia prunastri), mąklik otrębiasty (Pseudevernia furfuracea) i gatunki z rodzaju (Ramalina).
Strefa VI - o nieznacznie zanieczyszczonym powietrzu (=wewnętrzna strefa normalnej wegetacji), rosną tu porosty listkowate i krzaczkowate wrażliwe na zanieczyszczenia, takie jak: włostka brązowa (Bryoria fuscescens), brodaczka kępkowa (Usnea hirta), płucnik modry (Platismatia glauca).
Strefa VII - o powietrzu czystym lub ze znikomą zawartością zanieczyszczeń (=typowa strefa normalnej wegetacji), w której czynnikiem ograniczającym są naturalne warunki siedliskowe. Strefę tą wyróżniają bardzo wrażliwe na zanieczyszczenia gatunki z rodzajów: włostka (Bryoria), granicznik (Lobaria), pawężniczka (Nephroma), brodaczka (Usnea).
Uwaga! Do wyróżnienia powyżej wyliczonych stref wykorzystuje się wyłącznie porosty rosnące na korze drzew!!