"Dziady" część III - jako dramat romantyczny
Pojęcie dramat romantyczny w literaturze polskiej kojarzy się przede wszystkim z III częścią Dziadów Adama Mickiewicza.
Charakterystyczną cechą tego gatunku jest luźna kompozycja epizodów, odrębne sceny, z których każda ukazuje jakiś nowy aspekt rzeczywistości. Gatunek ten cechuje synkretyzm rodzajowy, połączenie epiki, liryki i dramatu oraz gatunkowy ( opowiadanie, monolog, wiersz ), co wprowadza charakterystyczną dla dramatu romantycznego niespójność poszczególnych części dzieła. Wielka Improwizacja i wiersz Do Przyjaciół Moskali są przykładem fragmentów niedramatycznych, treściowo samodzielnych, choć oczywiście łączących się z całością utworu. Czynniki spajające dramat w jedną całość to : tytuł, główny bohater, główny problem (niepodległość Polski), nierozerwalny związek, jaki istnieje między światem żywych, a światem zmarłych.
Adam Mickiewicz w III części Dziadów zrywa z klasycyzmem, co związane jest z odrzuceniem zasad decorum (stosownej formy do tematu wypowiedzi), brakiem trzech jedności, akcja w utworze jest wielowątkowa, wielomiejscowa i w dowolnym czasie. Poeta zmienia koncepcję tragizmu, nie ma fatum nad postaciami, brak jest dwóch całkiem równoważnych wartości, mimo to główny bohater jest rozdarty wewnętrznie w dążeniu do celu. Zmienił również strukturę artystyczną dramatu, występują akty i sceny, ale brak jest chóru.
W tej części Dziadów, chociaż w mniejszym stopniu, poeta miesza również sceny realistyczne (np. Scena Więzienna , Salon Warszawski, Bal u Senatora) ze scenami fantastycznymi (np. Prolog, Widzenie Ewy, Widzenie Senatora, Noc dziadów ), łączy świat realny ze światem pozaziemskim.
Mickiewicz kreuje nowy, specyficzny typ bohatera romantycznego, odczuwającego bóle świata ( Weltschmerzen). Konrad, poeta, na tle bohatera zbiorowego - narodu - jest człowiekiem samotnym, tajemniczym, wrażliwym, nierozumianym przez otoczenie, zapatrzonym w siebie, nieszczęśliwie zakochanym i odtrąconym, zmienia się w bojownika samotnie walczącego o szczęście narodu i ludzkości.
Dziady są arcydramatem romantycznym , gdyż utwór ten charakteryzuje się wszelkimi cechami, które są typowe dla późniejszych utworów romantycznych. Dla nas jednak, zwykłych czytelników, Dziady są przede wszystkim patriotycznym przesłaniem. Każda epoka niesie ze sobą zagrożenia wolności, niewoli, czasem zmieniają one postać, czasem słabną, ale "patriotyczna czujność" powinna obowiązywać nas zawsze.