Rozbiory Polski i niektóre wydarzenia im towarzyszące.

Kilka pytań opracowanych z książki o profilu podstawowym.

1/242
Jak doszło do pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej?
Pierwszy rozbiór Rzeczypospolitej miał miejsce w 1772 r. Do dzisiaj funkcjonuje wiele teorii co do przyczyn, które doprowadziły do takiego stanu rzeczy. Szczególnie trwały w polskiej świadomości jest pogląd obciążający za rozbiory ustrój Rzeczpospolitej, a dokładnie "złotą wolność" szlachecką. Uważa się również, że przyczyną był wspólny interes monarchii absolutnych zaniepokojonych i nękanych przez republikańską Francję (sprawa drugiego i trzeciego rozbioru), która obok Stanów Zjednoczonych, zdawała się zarażać inne państwa w tym Rzeczpospolitą ideami państwa konstytucyjnego.

Obawy te spowodowała chęć gwałtownych reform ustroju Rzeczypospolitej. Z pierwszymi projektami reform w Polsce występowano już w pierwszej połowie XVIII wieku, był to np. Stanisław Leszczyński z utworem ?Głos wolny wolność ubezpieczający?. Z dalszymi propozycjami reform wystąpił obóz Familii Czartoryskich. Wystąpili z propozycjami reform na sejmie konwokacyjnym (w czasie bezkrólewia) w 1764r.,

Szczególnie ważne były reformy polityczne, co do funkcjonowania państwa, ale także reformy społeczne, które dotyczyłyby zmiany stosunków szlachty do chłopa i mieszczan. Na sejmie konwokacyjnym ostatecznie wprowadzono nowy regulamin obrad sejmu, (zakaz przysięgania posłów na tzw. instrukcje sejmikowe), wprowadzono głosowanie większością głosów w sprawach skarbowych i ekonomicznych, powołano również Komisje Skarbu i Wojska, zdecydowano także o wprowadzeniu cła generalnego.

Na sejmie elekcyjnym z 1764r., na którym wybrano Stanisława Augusta Poniatowskiego, człowieka gruntownie wykształconego, zwolennika reform w Polsce, polityka znającego stosunki w Polsce i Europie. Mocno trzymający się jednak sojuszu z Rosją, był doskonałym mecenasem nauki, kultury i sztuki. Król od razu potwierdził kontynuację dzieła rozpatrywanego na Sejmie Konwokacyjnym, powołał tzw. Konferencję króla z ministrami, powołał także Komisję Mennicą, która miała uporządkować system monetarny, finansowy w Polsce.. Król doprowadził też do utworzenia tzw. Komisji Dobrego Porządku, których celem było uporządkowanie skarbowości i w ogóle gospodarki miast królewskich. W 1765 r. powstała Szkoła Rycerska. Reformatorskie nastawienie króla, wprowadzanie w życie niektórych reform zaniepokoiło sąsiadów Polski. Już w 1766r. Fryderyk II wniósł protest przeciwko cłu generalnemu (w jego następstwie nastąpiło pośrednio zmniejszenie zysków w handlu pruskim). Już 1765 roku Fryderyk II zaprotestował przeciwko wprowadzeniu cła generalnego i wymusił zniesienie tego obciążenia, niewygodnego dla pruskiej infiltracji gospodarczej.
Niebawem po tzw. sprawie dysydentów, czyli zaprowadzenia pod kuratelą Rosji i Prus równouprawnienia dla innowierców w 1767 r. Mocarstwa (Rosja i Prusy) postanowiły zaingerować ( także zainspirowane podszeptami opozycji szlacheckiej, a także postępowaniem Czartoryskich, będących teraz w opozycji do Katarzyny II) w podstawy ustrojowe Rzeczpospolitej. Delegacja sejmowa wydzieliła tzw. prawa kardynalne, zaliczając do nich : wolną elekcję, liberum veto, prawo wypowiadania posłuszeństwa królowi, wyłączne uprawnienia szlachty do posiadania dóbr i piastowania urzędów, władzę szlachcica nad chłopem ( ograniczoną jednak przez odebranie szlachcie prawa karania poddanych śmiercią), a także unię z Litwą i przywileje Prus Królewskich. Tak oto po raz pierwszy uzależniono formalnie możliwość zmiany podstaw ustroju od stanowiska Rosji.
Konfederacja Barska.
Bezwzględny dyktat dyplomatyczny Rosji i Prus spowodował zawiązanie się tzw. konfederacji barskiej. Jeszcze przed zakończeniem obrad sejmowych 29 lutego 1767 r. w Barze na Podolu doszło do spisku pod hasłem utrzymania przywilejów katolicyzmu i szlachty a także niezależności państwa. Nieliczna grupa szlachty podolskiej uzyskała niebawem wsparcie od sąsiednich województw. Jednakże marszałek związku wojskowego Kazimierz Pułaski miał do dyspozycji zaledwie 5 tys. słabo uzbrojonej jazdy i nie mógł skutecznie przeciwstawić się wojskom rosyjskim i królewskim. 20 czerwca padł Bar a uczestnicy sprzysiężenia musieli schronić się za granicą turecką w Mołdawii. Ruch barski stal się jednakże zarzewiem kilkuletniej walki na ziemiach Rzeczypospolitej (1768 - 1772), które doprowadziły w końcu do upadku Repnina i rewizji zasadniczej polityki Rosji wobec Polski. Gdy Katarzyna II uznała, że wobec toczonej jednocześnie wojny z Turcją, która odciągała stale znaczne siły rosyjskie, nie mogła utrzymać Rzeczpospolitej w pełnej zależności od siebie, zaczęła ulegać podszeptom Fryderyka II jawnie już dążącego do rozbioru Rzeczpospolitej.
I rozbiór Polski.
Bezpośrednim i wygodnym uzasadnieniem dokonania rozbioru stał się zamach i porwanie 3 listopada 1771 r. króla Stanisława Augusta Poniatowskiego przez spiskowców, związanych z konfederatami barskimi. Wszystkie trzy dwory rozpętały kampanię, jakoby był to dowód na niezdolność Rzeczypospolitej do utrzymania porządku i jedności wewnętrznej oraz, że jej stan anarchii jest zagrożeniem dla trzech sąsiednich państw. Podpisanie traktatów, dotyczących pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej nastąpiło w Petersburgu 5 sierpnia 1772 r. Zaś w dniu 30 września 1773 r. zatwierdził je Sejm Rozbiorowy, zwołany w Warszawie przez zaborców (przy proteście trzech posłów, w tym Tadeusza Rejtana).
2/242
Wyobraź sobie że żyjesz w XVIII w. i jesteś szlachcicem polskim. Czy przyłączyłbyś się do konfederacji barskiej? Uzasadnij swoje stanowisko.

Konfederacja barska (1768-1772) ? zbrojny związek szlachty polskiej utworzony w Barze na Podolu 29 lutego 1768 roku, z zaprzysiężeniem aktu założycielskiego w obronie wiary katolickiej i niepodległości Rzeczypospolitej, skierowany przeciwko królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu i popierającym go wojskom rosyjskim. Przez niektórych historyków uważana jest za pierwsze polskie powstanie narodowe.

Uważam, że przyłączyłabym się do konfederatów, chociaż był to zryw spontaniczny, jego uczestnicy byli praktycznie pozbawieni broni, to stawał w obronie niepodległości. Konfederacja stała się ruchem niezwykle szerokim, legalnym, respektującym prawa i, można powiedzieć, dążącym do egzekucji praw Rzeczypospolitej. W konkretnej sytuacji politycznej, w stanie zagrożenia państwowości polskiej, zorganizowała się nieprzekupna, niezastraszona opozycja. Konfederację barską utworzyli katoliccy magnaci ? Adam (biskup kamieniecki ) i Michał Hieronim Krasińscy, Michał Jan Pac, Joachim Potocki, Józef Sapieha, Józef Pułaski z synami. Przystąpił do niej też Karol Radziwiłł. Celem ich była likwidacja dominacji Rosji i usunięcie jej wojsk z terenów Rzeczypospolitej, obrona przed wpływami innowierców będących w istocie narzędziem w rękach ościennych mocarstw. Pomimo nieprzychylności Rady Senatu, która pierwszego dnia poparła Konfederację. Drugiego dnia już nie (patrz wyżej...) i podjęła uchwałę tzw. ?.kompromisową?. Ściślej dwie: nr 1 ?o wysłaniu do Baru gen. Mokronowskiego na rozmowy z przywództwem Barskiej? i nr 2 ?o zwróceniu się do carycy o pomoc wojskową w celu stłumienia buntu?. Ręce opadają. Według planów Konfederacji, do chwili przystąpienia do walk Turcji, miały trwać tylko przygotowania. Uderzyć zamierzano wraz z Turcją. Tymczasem na szczupłe jeszcze siły ruszyła rosyjska Karna Ekspedycja regularnego, wyćwiczonego wojska wraz z armatami.
I Konfederacja tę walkę przyjęła. Tak zaczęła się trwająca 5 lat wojna partyzancka. Miała swoje sukcesy, wygrane bitwy - i bitwy przegrane, bohaterów, świetnych dowódców. Takim wybitnym wodzem okazał się młodziutki płk. hr. Kazimierz Pułaski, który sztukę wojny partyzanckiej posiadł w stopniu najwyższym. Wciągał w zasadzki nawet duże jednostki rosyjskie- np. będącego jeszcze w stopniu pułkownika słynnego Suworowa - wywijał się z okrążeń i lał wroga jak się dało. Gorzej było z warowniami - nasi nie mieli dostatecznej ilości armat. Ale uzbrojeni byli w wielką wiarę i wolę walki, a sztandary z Matką Boską dodawały im ducha, siły i spokoju.


Kolejny ambasador Katarzyny (Repnin wyleciał za brak skuteczności ...) najmuje dwu szubrawców, Stanisława Strawińskiego i Jana Kuźmę, którzy wraz z 26 ?ochotnikami? 3 listopada 1771 r. niby porywają króla, niby się potem gubią w lesie i tylko jakoś nie gubi się Kuźma: umieszcza króla na noc w znajomym młynie i śle gońca do Zamku. Rano ?ocalony? król jest w domu i opowiada o okropnościach porwania. Zaś niby złapany Strawiński zeznaje, że to kazał mu sam

Pułaski i wydzielił 26 ludzi z oddziału Walentego Łukowskiego, a ten Pułaskiemu w ogóle nie podlegał. Wreszcie król stwierdza, że miał być zabity!

I o to szło. Padło pożądane hasło, którego nie mógł przyjąć nikt w ówczesnej Europie - ani ludzie zwykli, ani żołnierze, ani hierarchowie, ani głowy koronowane: ?PUŁASKI KRÓLOBÓJCA - POLACY KRÓLOBÓJCY!?. Znamy to, znamy: ?POLACY RASIŚCI!?, ?POLACY ANTYSEMICI?, ?POLACY WSPÓŁTWÓRCY HOLOCAUSTU?. Cel ten sam: kompromitacja narodu.

Cios był bezbłędny. Katarzyna odwołuje się do solidarności głów koronowanych, ?głowy? cofają poparcie dla Konfederacji, 30 listopada Austria wydaje nakaz aresztowania Pułaskiego. A prasa światowa rozpisuje się o okrucieństwach, jakie Pułaski planował w stosunku do króla, wypisuje banialuki o święceniu noża w Częstochowie, co jest już dosłowną kalką obyczajowości rosyjskiej. Pułaski i Konfederacja uważają to wszystko za absurd i walczą dalej. Ale sprawa jest już przegrana.

?Czarne orły? dopięły swego. Nikt już Polski bronić nie będzie. Spokojnie podpisują w lutym 1772 r. w Petersburgu - na razie tajny - układ rozbiorowy.

Upadają kolejne twierdze. Tylko Jasna Góra trwa niezłomnie. Jednak 19 maja ?Generalność? decyduje o udaniu się na emigrację. Pułaski widząc, że wplątanie go w intrygę z ?królobójstwem? może utrudnić warunki kapitulacji Częstochowy, która nieuchronnie nastąpi, pisze do załogi piękny list pożegnalny, opuszcza twierdzę potajemnie i udaje się na emigrację.
5 sierpnia 1772 r. następuje oficjalne ogłoszenie I Rozbioru Polski. Częstochowa kapituluje dopiero w 2 tygodnie później - 18 sierpnia. Ponad 5tys. Konfederatów idzie etapami na Sybir.

Zad 4/243
Jakie terytoria utraciła Polska na skutek I rozbioru?

W rzeczywistości rozbiór był zwykłym aktem przemocy, dokonanym nie dlatego, że Polska znalazła się w stanie anarchii , ale że usiłowała zmodernizować swoją organizację państwową. W wyniku rozbioru Prusy uzyskiwały Warmię, województwo Pomorskie, malborskie i chełmińskie (ale bez Gdańska i Torunia)6, oraz tereny nadnoteckie, dawało to razem 36 tys. km i 580 tys. mieszkańców. Austria zajęła południową część województwa krakowskiego i sandomierskiego oraz województwo ruskie, 83 tys. km i 2 mln 650 tys. ludzi. Natomiast Rosja zajęła ziemie na wschód od Dźwiny i Dniepru, a więc resztkami Inflant i wschodnimi częściami Białorusi, 92 tys. km i 1 mln 300 tys. mieszkańców.

Zad 1/250
Jakie decyzje oprócz uchwalenia Konstytucji 3 maja podjął Sejm Wielki?

Sejm Wielki, zwany również Czteroletnim był to sejm zwyczajny obradujący w Warszawie od 6 X 1788 do 29 V 1792 roku. Został zwołany przez Stanisława Augusta Poniatowskiego, za zgodą Katarzyny II, dla uchwalenia sojuszu wojskowego z Rosją i podjęcia uchwał w sprawie udziału polskiego korpusu posiłkowego w wojnie rosyjsko-tureckiej, przeciągnął swe obrady na okres czterech lat.
Obrady rozpoczęto od zawiązania konfederacji pod przewodnictwem marszałków Stanisława Małachowskiego z Korony i Kazimierza Nestora Sapiehy z Litwy. W 1788 roku pod wpływem złożonej przez H. Buchholtza propozycji sojuszu polsko-pruskiego, sejm zażądał od Rosji wycofania wojsk z terytoriów Rzeczpospolite
2. Reformy Sejmu Czteroletniego (1788-1792)
a) reforma wojskowa- zwiększenie ilości wojsk (100 tys. armia) zrealizowano 57 tys.
b) reforma skarbowa- szlachta będzie płacić podatki od dochodów w wysokości 10%, duchowieństwo 20%, a z dóbr królewskich 50%
c) prawo o miastach 18 kwiecień 1791 (poprzedzony tzw. ?Czarną Procesją? na czele, której stanął Jan Dekret- prezydent miasta Warszawy)
mieszczanie mogli wysyłać swoich przedstawicieli na sejm jako plenipotentów, z głosem jedynie w sprawach miasta,
? dostali prawo do nietykalności osobistej
? mogli nabywać majątki ziemskie,
? nie mogli być więzieni bez wyroku sądowego,
? mogli obejmować urzędy, otrzymywać stopnie oficerskie i godności duchowe,
? mieli prawo do nobilitacji, czyli przyjęcia do grona szlachty,
? nie otrzymywali pełni praw tak jak szlachta
? mieszczanie w miastach królewskich uzyskali prawo nabywania dóbr ziemskich i piastowania urzędów,
? przedstawiciele mieszczan mogli również zasiadać w sejmie, aby współdecydować o sprawach miast

d) Konstytucja 3 maja 1791r.
- Polska monarchią dziedziczną
- zniesiono liberum veto i wolną elekcję
- trójpodział władzy
- władza ustawodawcza w rękach sejmu, który miał 2 izby, w izbie poselskiej 204 posłów, a w senacie 132 senatorów
- władzę wykonawczą sprawował król i straż praw (prymas 5 ministrów); dotyczyły:
* polityki zagranicznej, finansów, wojska, KEN?u, policji
- władza sądownicza w rękach sąsiadów ziemskich, miejskich i Trybunału Koronnego
- chłopi pod opieką prawa
- zlikwidowano podział Rzeczypospolitej i wprowadzono wspólny rząd, skarb i wojsko.

2/250
Jak doszło do drugiego rozbioru Rzeczypospolitej?

Bezpośrednią przyczyną II rozbioru Polski była przegrana wojna polsko-rosyjska 1792, toczona w obronie Konstytucji 3 Maja. Król ugiął się przed żądaniami Katarzyny II i w lipcu 1792 przystąpił do konfederacji targowickiej. Przywódcy patriotycznego stronnictwa reform musieli opuścić kraj. 23 I 1793 Prusy i Rosja podpisały konwencję w sprawie II rozbioru Polski, który został zatwierdzony przez zdominowany przez targowiczan sejm grodzieński (1793). W wyniku II rozbioru Prusy zajęły: województwo poznańskie, kaliskie, gnieźnieńskie, sieradzkie, łęczyckie, inowrocławskie, brzesko-kujawskie, płockie, ziemię dobrzyńską, część województw rawskiego i mazowieckiego oraz Toruń i Gdańsk, razem 58 tys. km2 i ponad 1 mln mieszkańców. Zabór rosyjski objął ziemie ukraińskie i białoruskie na wschód od linii Druja-Pińsk-Zbrucz, razem 280 tys. km2 i 3 mln mieszkańców. Austria nie brała udziału.

Konfederacja targowicka ? konfederacja generalna koronna zawiązana wiosną 1792 w Targowicy przez przywódców magnackiego obozu republikantów w celu przywrócenia starego ustroju Rzeczypospolitej, pod hasłami obrony zagrożonej wolności przeciwko reformom konstytucji 3 maja, wprowadzającym monarchię konstytucyjną. Jej zawiązanie posłużyło Rosji jako pretekst do interwencji zbrojnej w Rzeczypospolitej.
Po uchwaleniu przez Sejm Czteroletni 3 maja 1791 nowej konstytucji ustrojowej, część wpływowej magnaterii nie zamierzała poddać się prawom ustanowionym przez tę konstytucję i 14 maja 1792 zawiązała w niewielkim miasteczku Targowicy na kresach konfederację w celu jej obalenia. W rzeczywistości spisek został zawiązany 27 kwietnia 1792 w Petersburgu, pod patronatem carycy Katarzyny II, która od 1768 r. występowała jako gwarantka ustroju Rzeczypospolitej. Sam tekst aktu konfederacji zredagował generał rosyjski Wasilij Stiepanowicz Popow, szef kancelarii księcia Grigorija Potiomkina.

1/256
Jak doszło do trzeciego rozbioru i upadku Rzeczypospolitej? Jakie ziemie zagarnęli poszczególni zaborcy w wyniku rozbiorów?

Powstanie Kościuszkowskie (1794) insurekcja kościuszkowska
Przyczyny powstania:
? II rozbiór Polski
? rządy Targowiczan
? upadek gospodarczy i polityczny, bieda, bezrobocie
? bezpośrednią przyczyną był rozkaz ambasadora carskiego o redukcji wojska.
Przybieg:
? dowódca Antoni Madaliński nie chciał dopuścić do redukcji swojej kawalerii i wypowiedział posłuszeństwo, ruszył spod Ostrołęki w kierunku Krakowa;
wydarzenie to przyspieszyło wybuch powstania
? ogłoszenie aktu powstania przez Tadeusza Kościuszkę w Krakowie (24 marca 1794).
Tadeusz Kościuszko wsławił się w wojnie o niepodległość USA, przy oblężeniu Saratogi oraz w wojnie polsko-rosyjskiej w 1792 odznaczył się w bitwie pod Dubienką, za co otrzymał order Virtuti Militari.
? Kościuszko został naczelnikiem powstania, a jego celem stało się odzyskanie pełnej suwerenności
? obok armii regularnej Kościuszko duże nadzieje wiązał z poruszeniem mas chłopskich i mieszczan, słabiej uzbrojonych (nawet jedynie w kosy), ale samą liczebnością działającą na nieprzyjaciela;
właśnie w zwycięskiej bitwie pod Racławicami (4 kwietnia 1794) wykorzystał Kościuszko oddziały kosynierów (tu wsławił się Bartosz Głowacki);
zwycięstwo to miało ogromne znaczenie moralne i wpłynęło na przebieg powstania
? również w stolicy wybuchło powstanie (insurekcja warszawska 17 kwietnia), przywódcą został Jan Kiliński;
wojsko z pomocą ludu wygnało z Warszawy rosyjski garnizon, a Stanisław August stał się zakładnikiem ludu
? powstanie objęło także Litwę, 23 kwietnia oswobodzono Wilno (płk. Jakub Jasiński) i osądzono sprzedawczyków i targowiczan
? tymczasem Kościuszko widząc niezadowolenie chłopów, których zapał do walki ustawał, ponieważ wcale nie poprawiło się ich położenie, w dniu 7 maja 1794 r. wydał uniwersał zwany połanieckim, regulujący sprawę chłopską,
na mocy uniwersału chłopi:
*/ otrzymali wolność osobistą
*/ zmniejszono pańszczyznę
*/ gospodarstwa chłopów-powstańców miały być na czas powstania zwolnione z pańszczyzny
*/ uniwersał likwidował władzę sądowniczą panów nad chłopami.
SZLACHTA NIE STOSOWAŁA SIĘ DO JEGO USTANOWIEŃ.
? tymczasem sytuacja powstania uległa pogorszeniu wskutek interwencji pruskiej;
klęska pod Szczekocinami (6 czerwca), zwycięstwo rosyjsko - pruskie;
klęska pod Chełmem gen. Zajączka;
zajęcie przez Prusy Krakowa
? również na Litwie, mimo początkowych sukcesów, powstańcy musieli oddać Wilno
? klęska pod Maciejowicami (10 października 1794), Kościuszko ranny dostał się do niewoli; klęska ta stała się przełomowym momentem powstania, załamała wolę powstańców
? nowym naczelnikiem został Tomasz Wawrzecki, który nie miał autorytetu Kościuszki
? wojska nieprzyjaciela wtargnęły do stolicy urządzając rzeź ludności, stolica poddała się, podczas odwrotu armia powstańcza uległa rozkładowi
? powstanie upadło.
Znaczenie powstania:
? przekonano się o wielkiej sile jaką stanowią chłopi;
? wszystkie warstwy społeczne wykazały duże poczucie patriotyzmu;
? powstanie miało charakter niepodległościowy i społeczny;
? Powstanie Kościuszkowskie uratowało rewolucję francuską, ponieważ skłoniło Prusy do wycofania się z wojny na zachodzie i zawarcie pokoju z rewolucyjną Francją.
III rozbiór Polski ? ostatni z trzech rozbiorów Polski, jakie miały miejsce pod koniec
Niecały rok po upadku insurekcji kościuszkowskiej, 24 października 1795, monarchowie Rosji, Prus i Austrii uzgodnili wzajemnie traktat, zgodnie z którym przeprowadzili ostatni, pełny, III rozbiór Rzeczypospolitej.
Trzeci rozbiór był rezultatem m.in. kryzysu wewnętrznego i ekspansywnych działań mocarstw ościennych, bezpośrednio jednak wynikiem nieudanego powstania kościuszkowskiego i przegranej wojny Polski z Rosją i Prusami.
Rosji przypadły wszystkie ziemie na wschód od Niemna i Bugu (120 tys. km?). Na zabranych terenach utworzono gubernie: wołyńską ze stolicą w Izasławiu, grodzieńską, mińską oraz litewską z siedzibą w Wilnie. Otrzymała największy powierzchniowo obszar.

Austria jako główny inicjator trzeciego rozbioru a także w ramach rekompensaty za straty w wojnie z rewolucyjną Francją zajęła Lubelszczyznę. Zaanektowała także resztę Małopolski z Krakowem, część Podlasia i Mazowsza. Otrzymała tereny najliczniej zaludnione.

Prusom przypadła najmniejsza zdobycz. Musiały zadowolić się częścią Podlasia, Mazowsza z Warszawą i Żmudzi, za to były to tereny o rozwiniętej infrastrukturze.

Rzeczpospolita przestała istnieć.

1/261
Stanisław August Poniatowski, jako mecenas sztuki.
To dzięki niemu Polacy przetrwali zabory, bo gdyby nie wzmocnienie ( ba, odbudowanie ) kultury polskiej, edukacji i nauki Polacy zostaliby zupełnie zrusyfikowani/zgermanizowani. Poniatowski przysłużył się Polakom tworząc intelektualną elitę, pokazując, iż Polska ma poziom - iż nie żyją w niej tylko głupcy, którym zależy zaledwie na piciu wina i balowaniu. Wzmocnił gospodarkę, unowocześniając wieś, rozwinął manufaktury, nie mówiąc już o wspaniałej konstytucji, jaką zaprzysięgł. Była ona wyrazem tego, iż król jest mądry i wie czego chce, rozbiory natomiast były winą konfederatów, bezmyślnej szlachty, która pokrzyżowała mu plany. Król udowodnił, iż był człowiekiem światłym i wrażliwym, cieniącym intelekt i uczciwość - nie widzę powodu, dla jakiego ludzie mieliby uważać go za zdrajcę lub głupca. Nie było jeszcze żadnego króla, który znalazłby się w takiej sytuacji. A była to sytuacja tragiczna, to nielogiczne, by Polska walczyła ówcześnie z takimi mocarstwami jak Rosja, Austria i Prusy ! Taka wojna mogłaby doszczętnie zniszczyć Polskę, a zapewne i tak była by przegrana. Król nie miał wyjścia, decyzje o rozbiorach zapadły wcześniej, a on był tylko niewinną osobą posadzoną na tronie przez bezwzględną Katarzynę II. Mimo to wziął się w garść i poczynił w naszym kraju dobrodziejstwa. Powinniśmy wszyscy być mu wdzięczni - mogliśmy skończyć gorzej, mogliśmy nie przetrwać zaborów, jako niepiśmienne i tępe społeczeństwo.

W nauce i kulturze rozkwitała epoka Oświecenia. Do najwybitniejszych jego przedstawicieli należeli: biskup Ignacy Krasicki, ksiądz Stanisław Staszic, Hugo Kołłątaj, Stanisław Konarski. Sam król był wielkim mecenasem nauki, sztuki i literatury, organizował obiady czwartkowe, na które zapraszał uczonych, pisarzy, poetów. Nad królewskimi zbiorami sztuki pieczę sprawował malarz Marcello Bacciarelli. Częstymi gośćmi króla byli: poeta i historyk Adam Naruszewicz, poeta Stanisław Trembecki, satyryk i komediopisarz Franciszek Zabłocki, twórca teatru narodowego Wojciech Bogusławski i inni.

Odwiedził wtedy Francję i Anglię, gdzie nawiązał blizsze znajomości z Charles?em Williamsem. Odbył Stanisław jeszcze kilka krótszych podróży podczas których poznawał dzieła wybitnych artystów i wybitne osobistości ówczesnej Europy. Spotkał się z królem Francji, Ludwikiem XV i jego małżonką Marią Leszczyńską, słuchał wywodów Diderota i d?Alamberta, poznał Monteskiusza oraz panią Geoffrin, znanaz organizowania spotkań elity intelektualnej i artystycznej osiemnastowiecznego Paryża. Tak doskonale zaznajomiony ze sztuką i osobami z nią powiązanymi po elekcji w 1764 roku w warunkach konfliktu zbrojnego Stanisław wstąpił na tron i przybrał drugie imię. Od tej pory nazywany był: Stanisław August Poniatowski. Jego główną cechą było umiłowanie do sztuki, stąd też jego mecenat miał szeroki zasięg i dotyczył wielu dziedzin życia. Król starał się ożywić polską kulturę, czego wyrazem jest stworzenie systemu stypendiów zagranicznych i róznego rodzaju pomoc dla młodych, uzdolnionych artystów. Po osobistej ocenie pracy i talentu osoby Stanisław za pośrednictwem zagranicznych pełnomocników umieszczał ją w akademiach sztuk pięknych Francji, Włoch, Anglii i Niemiec, mając nadzieję, że w przyszłości osoba ta nawiążę współpracę z dworem królewskim i tworzyć będzie nową polska elitę intelektualną
i artystyczną. Nie zawsze jednak szło po myśli króla. I tak na przykład stypendystka Anna Rajecka niedługo po przybyciu do Paryża wyszła za mąż i rozstała się z krajem na zawsze. Inni, jak Kamsetzer korzystali bardzo dużo z królewskich pieniędzy i prosili o więcej, by móc dalej się kształcić i podróżować. Wśród stypendystów znalazł się także Tadeusz Kościuszko wraz z kolegą Józefem Orłowskim. Oboje jednak po niedługich studiach postanowili poświęcić się inzynierii wojskowej.
Młodzi artyści traktowali dwór królewski jako okazję do sprawdzenia swojego talentu i przydatności artystycznej, a także jako źródło utrzymania.
W 1765 roku została otwarta tzw. Szkoła Rycerska, inaczej Korpus Kadetów. Stanisław August bardzo często wizytował zajęcia kadetów, prowadził rozmowy.
Bardzo często bywał w szkole i bratał się ze społecznością kadecką nosząc mundur korpusy. Miał na celu utworzenie silnej armii oddanej królowi. Jednak kiedy u któregokolwiek z młodych kadetów zauważał zdolności artystyczne bez wahania poświęcał jego karierę.
Pochlebna opinia o królu za granica pozwoliła mu na sprowadzenie najlepszych artystów do Polski, którzy prowadzili wykłady w Szkole Rycerskiej
jak i również tworzyli. I tak nad całością prac artystycznych czuwał sprowadzony
z Włoch Marceli Baciarelli. Spośród innych cudzoziemskich arystów warto wspomnieć również o Bernardzie Bellotto ? tzw. Cannaletto, który jest autorem wielu rysunków widoków ówczesnej Warszawy.
Królewskie stypendia zagraniczne i inne formy pomocy młodym talentom rozszerzała powstała na Zamku Malarnia Królewska. Początkowo miała tam powstać Akademia Sztuk Pięknych, jednak brak odpowiednich funduszy ukróciły ambicje króla. Malarnię prowadził właśnie Marcelli Bacciarelli, a każdy kto się w niej znajdował miał przydzielonme obowiązki.
Wiedzę artystyczną Stanisław Poniatowski ujawniał podczas spotkań
z malarzami ? udzielał wskazówek, poprawiał, wskazywał błędy. Swoje zamówienia na obrazy opisywał bardzo precyzyjnie i profesjonalnie. Takie wymagania odnajdujemy m.in. w liście do Schmidta, który otrzymał polecenie zamówienia obrazu: ?Chciałbym równocześnie, by M. Bachalier, malarz zwierząt, dostarczył
mi dwóch obrazów wysokości 2 stóp 5 i1/2 cali, szerokości jednej stopy i 10 i ? cali każdy(...) aby z tych obrazów jeden miał światło z lewej ku prawej, drugi zaś
z prawej do lewej?. Należałoby również zaznaczyć, że Poniatowski preferował malarstwo historyczne, mające na celu przekazanie kolejnym pokoleniom historii Polski.
Jeszcze w roku 1764 Stanisław zakupił od Kaspra Lubomirskiego Zamek Ujazdowski wraz z Łazienką ? małym pawilonem kąpielowym, połozonym
w tak zwanym Zwierzyńcu. Jedną z ciekawostek dotyczącym tych budowli jest fakt, iż przeróbki architektoniczne kosztowały króla więcej niż sam ich zakup,
a i końcowy efekt nie zadowolił go i Zamek przekazał wojsku z przeznaczeniem
na Koszary. Łazienkę przebudowywał i rozbudował i w ten oto sposób współczesni warszawiacy pozyskali piękne miejsce na niedzielne spacery.
Jedną z innych form działalności kulturalnej Stanisława Augusta Poniatowskiego była organizacja spotkań polskich literatów, tzw. Obiadów czwartkowych, na których bywali także Mickiewicz i Słowacki. Spotkania te zaczęto organizować około roku 1770, należy je skojarzyć z powstaniem w tymm samym czasie czasopisma ?Zabawy Przyjemne i Pożyteczne?, który był uznawany za organ prasowy obiadów. Faktem ciekawym, dobrym argumentem dla feministek
o poniżaniu płci pięknej jest fakt, że na obiadach czwarkowych nigdy nie pojawiały się kobiety. Wynikało to jednej nie z różnicy płci czy też mniejszego talentu kobiet. Decydowały o tym tematy poruszane na spotkaniach, mężczyzni chcieli uniknąć pustych salonowych rozmów. Ale decydowała o tym swobodna atmosfera spotkań, czasami frywolne wierszyki przepisywano i podkładano na stole pod serwetami
przy miejscach poszczególnych biesiadników. Wierszyki te mogły istotnie zgorszyć kobietę. Z czego składał się obiad czwartkowy? Antoni Magier podaje, że ?obiad czwartkowy składał się zwykle z następujących potraw: barszcz z uszkami, wędliny, marynaty, kiszki, kiełbasy, paszteciki, wszystko wykwintnie i wybornie dla smaku
i dla oka, na koniec podawano różne mięsiwa, a mianowicie ulubioną przez króla pieczeń baranią?. Na spotkaniu zawsze bywał osobisty lekarz króla, doktor Beckler.
Po godzinie szóstej po południu krol żegnał literatów i opuszczał salę.
W trakcie epoki stanisławowskiej rozwinął się także teatr ? był wtedy dostępny dla szerszej publiczności, z polskimi aktorami i polskim repertuarem ? jednym słowem był to teatr narodowy. Istniały już teatry szkolne i wielkopańskie, żaden z nich jednak nie był ogólnodostępny. W szkołach zaczęto wystawiać sztuki, głównie francuskie, takich dramaturgów jak Molier czy też Corneille. Tworząc teatr król musiał sprowadzać na ziemię polską kolejnych cudzoziemców. I tak pierwszym kierownikiem i organizatorem sceny narodowej stał się Karol Tomatis. Pierwszym Polakiem związanym z teatrem narodowym stał się Karol Czempiński, kupiec warszawski, który oddał pożyteczne usługi w czasie organizacji polskiej sceny. Udał się do Paryże i sprowadził do Polski grupkę aktorów francuskich. Pierwsze przedstawienie miało miejsce w ?operalni? saskiej, która została kilka lat później zburzona. Pierwsza premiera komedii polskiej (komedii Bielawskiego) miała miejsce 19 listopada 1765 roku, w dniu imienin Elżbiety. , toteż hucznie obchodzono imieniny trzech Elżbiet: Elżbiety Branickiej, Elżbiety, marszałkowej Lubomirskiej
i Izabeli (Elżbiety) Czartoryskiej. Poniatowski czynnie wspierał teatr, który
się rozwijał. Najbardziej znanym kierownikiem teatru narodowego stal się Wojciech Bogusławski. W 1779 roku na scenie zmarła aktorka Skurczyńska. W owym czasie w Polsce panowała zła opinia o trupach aktorskich. Dlatego więc kiedy załatwiono już formalności duchowni odmówili pochowania aktorki w poświęconej ziemii. Dopiero interwencja króla pozwoliła na pogrzeb w obrządku katolickim, w miejscu wybranym przez rodzinę.
Mecenat królewski w mniejszym stopniu obejmował aktorów niż malarzy, rzeżbiarzy, a nawet literatów, ale pewna grupa młodzieży została wysłana na nauki do choreografów paryskich dla polskiego baletu.
W okresie stanisławowskim muzyka nie osiągnęła wysokiego poziomu
na skalę międzynarodową, ale często wykonywana była w polskim teatrze.
Pod tym względem przoduje opera polska. Pierwsza taką operą była opera wystawiona w lipcu 1778 roku pt. ?Nędza uszczęśliwiona?, do której muzykę napisał Maciej Kamieński, a libretto Wojciech Bogusławski na podstawie utworu Bohomolca. Na scenie polskiej pojawiły się takżę opery takich twórców jak: Józef Elsner, Jan Stefani, Jan Dawid Holland. Stanisław August bardzo przyczynił się
do upowszechnienia muzyki poważnej udostępniając na koncerty Zamek i latem Łazienki. Grała wtedy orkiestra królewska pod dyrekcją Joachima Albertiniego
i Jana Stefaniego. Dla większej publiczności udostępniano Pałac Radziwiłłowski
i Teatr Narodowy. Król interesował się życiem muzycznym kraju, dbał o właściwy poziom koncertów i oper, wizytował próby, a często także wysyłał na wizytację szambelana Woynę
Książka została napisana jasnym, zrozumiałym językiem. Poleciłabym
ją szczególnie osobom zainteresowanym historią sztuki i kulturą polską.

Historycy literatury i kultury ostatnich dziesięcioleci niebezpodstawnie więc wyznaczają początek polskiego oświecenia na lata trzydzieste lub czterdzieste XVIII wieku, skoro tak wiele prekursorskich dokonań zapowiadało i przygotowywało nadejście zupełnie nowej, w porównaniu z poprzednią, epoki. Dodatkowym argumentem przemawiającym za taką periodyzacją początku oświecenia w Polsce jest dokonanie się zmian w poglądzie na świat. Do czwartego mniej więcej dziesięciolecia XVIII wieku podstawy światopoglądowe wyznaczała scholastyka, ale już w latach następnych zastąpiła ją filozofia wczesnego oświecenia niemieckiego. Ta przemiana światopoglądowa dokonała się głównie za przyczyną pijarów i jezuitów, którzy również zajmując się edukacją podążali śladami ?zakonu nauczycielskiego?. Zaś konsekwencją przekształceń w oświacie stało się pojawienie w latach sześćdziesiątych XVIII stulecia, za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, dojrzałego już wówczas pokolenia, którego duchowe oblicze i działania na forum publicznym określiła ideologia francuskiego oświecenia, z którą zetknęli się po raz pierwszy w postępowych polskich szkołach.
Jak zauważa autor podręcznika poświęconego literaturze oświecenia, Mieczysław Klimowicz: ?kilkudziesięcioletnie opóźnienie w stosunku do przodujących krajów Europy i zupełny rozkład państwowości sprawiły, że rozwój kultury nie mógł odbywać się samorzutnie, musiał natomiast powstać ośrodek dyspozycyjny, który miałby całościowy program reformy kraju i zapewnione szanse realizacji.? Nie dziwi zatem, że po wstąpieniu na tron Stanisław August i jego dwór pracowali nad przekształceniem społeczeństwa ?sarmackiego?. Wraz z założeniem Szkoły Rycerskiej w dziedzinie umacniania świeckiego charakteru i unowocześniania edukacji udało się osiągnąć nawet więcej niż dzięki reformom zainicjowanym przez Konarskiego.
Gruntowne reformy systemu kształcenia wprowadzone zostały w Rzeczypospolitej w rok po jej pierwszym rozbiorze, w 1773 roku. Ustanowiono wówczas Komisję Edukacji Narodowej, pierwsze w Europie ministerstwo oświaty. W wyniku jej działalności, przy wykorzystaniu zachodnich osiągnięć naukowych, zorganizowano dobrze przemyślany system szkolny, dla którego zreformowane uniwersytety krakowski i wileński miały kształcić nauczycieli. Napisanie nowych podręczników powierzono odrębnemu towarzystwu krajowemu. Założono również organizacje, których celem stało się popularyzowanie nauki, literatury i innych dziedzin sztuki (w Warszawie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, odpowiednik dzisiejszej Akademii Nauk, powstało w 1800 roku, zaś w Krakowie ? w 1815). Podobną działalność prowadzono w stołecznych salonach niektórych arystokratów.
W latach siedemdziesiątych najbardziej znaczącym ośrodkiem kultury stał się dwór królewski, który miał swą siedzibę na Zamku i w pałacu znajdującym się w Parku Łazienkowskim. Członkowie elity intelektualnej spotykali się podczas obiadów czwartkowych wydawanych przez władcę dla przedyskutowania najważniejszych spraw państwowych oraz w celu zapoznania się z dziełami literackimi. Organem prasowym tych spotkań było czasopismo ?Zabawy Przyjemne i Pożyteczne?, które popularyzowało idee oświecenia i przyspieszyło rozpowszechnianie zasad klasycyzmu literackiego. Król zresztą nie tylko doceniał rolę sztuki w procesie wychowywania nowego społeczeństwa, ale jako szczodry mecenas podejmował wiele inicjatyw oraz wspierał wielu artystów i uczonych.
Niemal zaraz po wstąpieniu na tron Stanisław August założył w stolicy pierwszy teatr publiczny w Polsce oraz pod auspicjami króla zaczęło ukazywać się czasopismo społeczno-polityczne ?Monitor? (1765). O bujnym rozwoju w dobie stanisławowskiej szeroko pojętej kultury świadczy także stan ówczesnego edytorstwa i dystrybucji. W ciągu XVIII wieku w sumie trzynaście drukarń-wydawnictw wypuszczało na rynek księgarski edycje książek w nakładach 500-1000 egzemplarzy. Istniała prenumerata i stosowano reklamę. W otwieranych przy bibliotekach kawiarniach udostępniano do lektury zagraniczne nowości książkowe i prasowe oraz ? za opłatą ? wypożyczano je.
Jedno centrum kulturalne skupione wokół osoby króla i jego dworu nie byłoby zapewne w stanie, mimo licznych wysiłków, przyczynić się do skutecznego propagowania ideałów oświecenia. Inny ośrodek, który funkcjonował od lat siedemdziesiątych na dworze księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego i jego żony Izabeli najpierw w Powązkach pod Warszawą, a potem w Puławach, także lansował nowe zjawiska w literaturze i sztuce. Czartoryscy pomagali w rozpowszechnianiu jednak nie tyle klasycyzmu, co innych prądów kultury oświecenia: rokoka i sentymentalizmu.
Przedstawione powyżej fakty z historii kultury polskiej udowadniają, że w latach sześćdziesiątych, siedemdziesiątych i osiemdziesiątych w Rzeczypospolitej na trwale zakorzeniły się ideały oświecenia. Przykładów podobnego rozwoju życia umysłowego i kulturalnego, jaki zaznaczył się w ówczesnej Polsce, próżno szukać nawet w krajach leżących na zachód od jej granic, nie mówiąc już o innych obszarach Europy Wschodniej i Środkowej. Dość przypomnieć, że pierwszy dziennik węgierskojęzyczny zaczął ukazywać się w roku 1780, z kolei świeckie przedstawienie teatral
Dziedzina Przedstawiciele Osiągnięcia
Teatr Teatr publiczny w 1765
Teatr Wojciech Bogusławski kierował Teatr Narodowy 1779
Szkolnictwo Poniatowski Szkoła Rycerska 1765
Szkolnictwo Poniatowski Komisja Edukacji Narodowej 1773
Szkolnictwo Hugo Kołłątaj Reforma Akademii Krakowskiej
Szkolnictwo Poniatowski Mecenat sztuki
Szkolnictwo Adam Naruszewicz Opracowanie ? Historii narodu polskiego?
Szkolnictwo Zakładano biblioteki
Szkolnictwo Józef i Andrzej Załuskich Biblioteka Publiczna Rzeczypospolitej (200 tys. Tomów)
Nauki ścisłe Jan i Jędrzej Śniadeccy Matematyka/astronomia
Nauki ścisłe Marcin Poczbutt-Odlanicki Obserwatorium astronomiczne 1753
Nauki ścisłe Krzysztof Kluk Dykcjonarz roślinny, Rzeczy kopalnych osobliwe zdatniejszych szukanie.
Karol Perthees Mapa Rzeczypospolitej
Malarstwo Marcello Bacciarelli, Bernardo Bellotto czyli Canaletto, Andre Le Brun/ Przebudowa pałacu Łazienkowskiego I komnat Zamku Królewskiego. (głownie Jakub Fontanna i Dominik Merlini)
Antonio Corazzi Gmach Banku Polskiego, Komisji Rządowej do Spraw Wewnętrznych czy Pałac Ministra Skarbu
Chrystian Piotr Aigner Pałac Namiestnikowski

1/269
Jaką politykę prowadził Bonaparte wobec sprawy polskiej?

Ciężko jest jednoznacznie ocenić politykę Napoleona względem sprawy polskiej. Napoleon umiał posłużyć się polskimi wojskami do osiągnięcia własnych celów nie mających nic wspólnego ze sprawami polskim. Z drugiej strony jednak sprawa polska nabrała w dobie napoleońskiej i dzięki Napoleonowi (choć przecież nie o Polskę walczył) wielkiego, międzynarodowego znaczenia. W 1795 r. byliśmy kompletnymi rozbitkami, bez własnego państwa, po wojnach napoleońskich Polacy wyszli jakby odrodzeni i choć w 1815 r. ponownie stworzono Państwo Polskie zależne od carskiej Rosji, na ziemiach polskich długo widoczny był kult ?Cesarza Francuzów?.
Przebywający na emigracji oficerowie i działacze polityczni doskonale zdawali sobie sprawę, że tylko dzięki Francji są w stanie zrobić cokolwiek w celu odzyskania niepodległości. Prosząc o pozwolenie na formowania polskiej armii u boku Francji, polscy patrioci mieli nadzieję , że legiony staną się zalążkiem odbudowanego wojska polskiego. Ponadto liczyli na to, że ich walka u boku Francuzów skłoni dyplomację francuską do podjęcia sprawy niepodległości Polski podczas negocjacji pokojowych.
Tymczasem sprawy przedstawiały się jednakże niepokojąco. Legiony dzielnie walczyły w latach 1797- 1800 z Austriakami i Rosjanami. Używani byli także do tłumienia powstań miejscowej ludności, która byłą nie zadowolona z łupiestw Francuzów. Zarzuca się Napoleonowi także zagładę legionów i użycie ich na San Domino w imię obrony niewolnictwa
Kiedy w 1801 zapanował pokój, nie dość, że Napoleon nie podjął sprawy niepodległości Polski, to jeszcze wysłał ?kłopotliwe? legiony na San Domingo. Wielu legionistów zginęło w walkach z tubylcami, inni pomarli z powodu chorób. Do kraju powróciło kilkuset. Napoleon jednak nie przejął się tym faktem, tłumaczył, iż nie sadził, że polskie legiony natrafią na taki opór.
Kiedy Napoleon po zwycięstwach w 1806 roku zbliżał się do ziem zaboru pruskiego natychmiast wezwał do siebie Dąbrowskiego i Wybickiego. Cesarz potrzebował żołnierzy i zaplecza. Polscy generałowie wydali odezwę, która wzywała naród do antypruskiego powstania. Kiedy armia francuska wkroczyła do Wielkopolski przywitało ich antypruskie powstanie. Jednak witana entuzjastycznie armia napoleońska, szybko przekształciła się w zdobywców, którzy łupili i niszczyli okolice. Napoleon nie reagował na takie zachowania. Nie jest to ostatni przykład zmiennej polityki Napoleona.
Zastanawiając się nad stosunkiem Napoleona do sprawy polskiej warto uświadomić sobie, że cesarz bardzo słabo znał problematykę naszego kraju. Swą wiedzę czerpał przede wszystkim z dzieła Rulhiere?a ?Historia polskiej anarchii?. Tym samym Polskę i jej problemy widział w znacznej części przez pryzmat osiemnastego stulecia. Ten skąpy zasób informacji uzupełnił bezpośrednimi obserwacjami podczas kampanii 1806-1807 r. Polska jawiła mu się głównie jako ?ziemia deszczów i błota?. Napoleon nie doceniał Polaków i niewiele interesował się ich sprawami, kiedy jednak przyszły gorsze czasy, chętnie prosił ich o pomoc.
Podstawowym zarzutem wysuwanym przez przeciwników Napoleona, były ogromne ofiary - ludzkie i materialne, jakie musieli ponosić Polacy w imię wskrzeszenia Rzeczpospolitej. W szeregach napoleońskich wojsk poległo kilkadziesiąt tysięcy żołnierzy wojsk polskich. Księstwo Warszawskie zobowiązano do spłaty ?długów? na rzecz Francji, do dostaw żywności, do utrzymywania korpusów Wielkiej Armii w latach 1806-1808 i 1812. Duża część dóbr narodowych została rozdzielona pomiędzy francuskich marszałków, generałów, w związku z czym poważnie zmniejszyły się dochody państwa. Narzucona przez Napoleona blokada kontynentalna spowodowała załamanie eksportu polskiego zboża i drewna. W konsekwencji spadła wartość majątków szlacheckich, bankrutowali kupcy. Księstwo Warszawskie ogarnięte zostało kryzysem gospodarczym. Rażący jest fakt, że Polacy walczyli u boku Napoleona do końca, a cesarz nie zdobył się nawet na fakt umorzenia im długów.
Polacy byli tak naprawdę zabawką w reku cesarza. Kiedy polski żołnierz był potrzebny, cesarz łudził Polaków obietnicami odbudowania wolnej i potężnej Polski. Niniejszym traktat, który powołał do życia Księstwo Warszawskie rozczarował Polaków. Najbardziej oburzyła Polaków struktura Księstwa Warszawskiego, która najpierw miało się stać wolnym i potężnym krajem, który pozwoli zachować równowagę polityczna w tej części Europy.
Nie anulowano traktatów rozbiorowych i nie wskrzeszono imienia Polski. W nazwie nie tylko zabrakło słowa ?Polska?. Królewska spuścizna Piastów i Jagiellonów została w nazwie określona słowem Księstwo zamiast Królestwo. Napoleon nie chciał bowiem narazić się mocarstwom Europy, w szczególności Rosji. Ponadto zakazano prowadzenia samodzielnej polityki zagranicznej. Wszelkie sprawy wewnętrzne kontrolował carski urzędnik.
Polityka Napoleona wobec sprawy polskiej charakteryzowała się wieloma sprzecznościami. Napoleon zachęcał Polaków do wysiłku zbrojnego jesienią 1806 r. i 1812 r., a wyprowadził do Hiszpanii i Francji blisko połowę polskiej armii, czym naraził Księstwo Warszawskie na niebezpieczeństwo w kampanii 1809 r. Widząc w Polakach jedynych, naprawdę wiernych sojuszników (czego symbolicznym potwierdzeniem było zabranie polskich szwoleżerów na wyspę Elbę) równocześnie krępował ich samodzielność polityczną i wojskową, jakby obawiał się, że będą działać wbrew jego interesom.
Z drugiej jednak strona epopeja napoleońska przyniosła niewątpliwe korzyści w sprawie polskiej, które przewyższają ów wyzysk ze strony Napoleona i zniszczenia spowodowane przemarszem wojsk. Legiony Polskie utworzone u boku Napoleona stały się szkołą demokracji i patriotyzmu. Dla następnych pokoleń Legiony były przykładem pierwszej po rozbiorach walki o niepodległość. Powołując do życia Księstwo Warszawskie Napoleon przekreślił rozbiory i wydźwignął sprawę polską na arenie międzynarodowej, o co właśnie od 1795 zabiegali działacze niepodległościowi. Księstwo mimo dominacji Francji było państwem polskim, w dużym stopniu samodzielnym, jego rząd bronił polskich interesów. Napoleon nadał Księstwu postępową konstytucję, zniósł poddaństwo chłopów, ustanowił równość wszystkich wobec prawa. Zaprowadził centralistyczny system rządów, wprowadził kodeks cywilny. Istnienie Księstwa Warszawskiego przyniosło też pozytywne efekty w dziedzinie rozwoju oświaty. Blokada kontynentalna przyniosła wprawdzie ruinę polskiego rolnictwa, ale równocześnie rozpowszechnienie wielu wynalazków technicznych i nowych upraw, które umożliwiły szybki rozwój Królestwa Polskiego czy Wielkiego Księstwa Poznańskiego po 1815 r. Epoka napoleońska, tak obfitująca w działania militarne, wykształciła liczną kadrę znakomitych dowódców wojskowych, którzy odegrali istotną rolę w wojnach napoleońskich, a później stanęli na czele Powstania Listopadowego. To właśnie legenda napoleońska, w której żołnierz polski miał tak istotny udział pomogła w następnych latach umocnić świadomość narodową, skutecznie przeciwdziałać germanizacji i rusyfikacji, wychować nowe pokolenia bojowników o niepodległość. Wojny napoleońskie spowodowały wreszcie głębokie przeobrażenia w mentalności polskiego społeczeństwa. Nigdy bowiem tak wielu Polaków nie opuściło rodzinnych stron, udając się na obczyznę. Poznając wielki świat i życie innych narodów młodzi ludzie zupełnie inaczej zaczęli spoglądać na podstawowe problemy współczesności
Napoleon wiedział doskonale, że Polacy związali się z Francją dlatego, że pragną przy jej pomocy doprowadzić do wyzwolenia ojczyzny. Umiejętnie podsycał tę nadzieję zachęcając do wytrwania przy boku Francuzów nawet w roku 1813. Równocześnie nie patrząc na motywy działania polskich żołnierzy, użył ich do tłumienia powstań narodowych we Włoszech, na San Domingo czy w Hiszpanii.
Dzisiaj spoglądając na epokę napoleońską jesteśmy przekonani, że decyzje Polaków o związaniu swych losów z losem napoleońskiej Francji były słuszne. W tamtych czasach i okolicznościach innej drogi po prostu nie było. Była to jedyna szansa na odzyskanie upragnionej niepodległości. Z Polską zaczęto się liczyć w Europie, więcej osób zdawało sobie ze sprawy tego walecznego ?narodu bez państwa?. Pomimo ogromnych ofiar, kosztów i trudów narodu polskiego, które doprowadziły do, nie do końca wymarzonych celów, Polacy mieli własne państwo z polskimi urzędami i polskim językiem.
Ugruntowało się przekonanie, że Napoleon mógł przywrócić Polskę w przypadku pełnego zwycięstwa. Tworzyło to legendę napoleońską - wychwalanie i wyolbrzymianie sukcesów Napoleona, wiarę w jego dobre intencje. Rozwijała się niemal we wszystkich krajach Europy, a wśród Polaków miała szczególnie wielu zwolenników. Legenda ta miał podwójne oblicze. Była wspomnieniem czynów oręża polskiego, budziła gotowość zbrojną następnych pokoleń, uczyła że nawet całkowita utrata państwa nie przekreśla możliwości wyzwolenia. Lecz miała i następstwa szkodliwe: uzależniała rozwój naszej walki narodowo-wyzwoleńczej od złudnych rachub na pomoc Francji czy innych mocarstw.