Wpływ człowieka na ekosystem na podstawie biegu Wisły z uwzględnieniem co najmniej sześciu okręgów przemysłowych

Wpływ człowieka na ekosystem na podstawie biegu Wisły z uwzględnieniem co najmniej sześciu okręgów przemysłowych.



Ekosystem jest to układ geologiczny obejmujący zespół organizmów występujących na określonej powierzchni i w określonym czasie oraz jego nieożywione otoczenie. Między poszczególnymi organizmami oraz organizmami a nieożywioną częścią ekosystemu istnieje stała wymiana materii połączona z przemianą energii. Żywe organizmy (biocenoza) i ich nieożywione środowisko (biotop) wzajemnie na siebie oddziałują i są ze sobą ściśle powiązane (np. zależnościami pokarmowymi). Obecność jednej rośliny wpływa na obecność innych roślin i zwierząt oraz wywołuje zmiany w środowisku nieożywionym (czynniki abiotyczne).
Określony czynnik środowiska nieożywionego, np. temperatura czy wilgotność, warunkuje występowanie na danej powierzchni określonych roślin i zwierząt. Ekosystem nie jest więc sumą osobników, ale jest swoistą, funkcjonalną całością, otwartym układem (układ ekologiczny) zdolnym do samoregulacji.
Ekosystem nie jest odizolowany od innych układów; zmiany w jednym ekosystemie wpływają na stan innych ekosystemów. Dzięki zależnościom pokarmowym w ekosystemie odbywa się stałe krążenie materii i przepływ energii.
Urodziłam się na przełomie XX i XXI wieku. Czasy te charakteryzują się wyjątkowo wysokim poziomem rozwoju cywilizacji. Często zadaję sobie pytanie: jaki jest wpływ człowieka na ekosystem?
Nieustający rozwój cywilizacji powoduje coraz większy wpływ na otoczenie człowieka, prowadzi to do zagospodarowania coraz to nowych i większych terenów na naszej planecie. Sprawia to, że wymierają słabsze gatunki roślin i zwierząt. Jednocześnie przez postęp cywilizacyjny stale niszczone jest środowisko naturalne. Jest wiele czynników, które mają negatywny wpływ na środowisko, jednakże najgroźniejszym jest rozwój przemysłu.
Woda jest niezbędna w przemyśle, rolnictwie, leśnictwie i gospodarce komunalnej. Zanieczyszczanie rzek i jezior jest spowodowane nadmiernym wypuszczaniem ścieków komunalnych i przemysłowych. Jeżeli ścieki nie są oczyszczane w oczyszczalniach, powoduje to duże zanieczyszczenie wód substancjami lotnymi (np.: dwutlenek węgla, dwutlenek siarki), stałymi (np.: miedź, cynk, ołów), ciekłymi (np.: oleje, smary, detergenty).
Nagromadzenie w wodach azotanów i fosforanów pochodzących z pól uprawnych i ścieków powoduje zakwity rzek i jezior, czyli gwałtowny rozwój glonów, które zmieniają kolor wody na zielony, przez co woda staje się uboższa w tlen. Zanieczyszczenia do rzek i jezior dostają się też z powietrza, np.: opadające pyły i substancje radioaktywne.
Najbardziej zanieczyszczone rzeki w Polsce to: Odra, Wisła, Nysa Łużycka, Barycz i Brynica a także wody Morza Bałtyckiego są zagrożone zanieczyszczeniem. Obecnie obserwuje się zachwianie biologiczne i chemiczne w Zatoce Puckiej, Zatoce Gdańskiej i Zalewie Szczecińskim. Gdzie powstały pustynie tlenowe czyli obszary, na których nie występuje tlen, wywołują one zatrucia ryb, np.: dorszy, węgorzy i szprota.
Ludzie starają się zapobiec obumieraniu akwenów wodnych poprzez budowanie coraz to nowocześniejszych oczyszczalni ścieków w celu oczyszczania rzek, jezior i mórz przed odpadami przemysłowymi. Ścieki oczyszcza się w sposób:
- mechaniczny – cedzenie przez filtry piaskowe, zbieranie zanieczyszczeń pływających po powierzchni wody, oddzielnie w specjalnych odstojnikach zanieczyszczeń osadzających się na dnie;
- chemiczny – używając środków chemicznych neutralizuje się żrące roztwory chemiczne, zabija jaja pasożytów;
- biologiczny – przy użyciu mikroorganizmów, które rozkładają szkodliwe substancje.
Przy ocenianiu czystości wody bierze się pod uwagę jej barwę, przejrzystość, zapach, pH i obecność mikroorganizmów.
Wisła jest najdłuższą rzeką w Polsce. Na przykładzie biegu tej rzeki postaram się opisać wpływ człowieka na jej ekosystem, opisując kolejno kilka okręgów przemysłowych, przez które przepływa.
Pierwszy duży okręg to Goczałkowice Zdrój, Czechowice – Dziedzice i Oświęcim.
W pobliżu Goczałkowic na zachód od nich, powstał w okresie planu sześcioletniego zbiornik wodny na Wiśle (ok. 170 mln m3) dla potrzeb ludności i przemysłu Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, tzw. Jezioro Goczałkowickie. Wody zalewu pokryły niemal całkowicie tereny wsi Zarzecze. Zastosowano tu po raz pierwszy w Polsce elektryczną barierę, zapobiegającą niepożądanej, ucieczce ryb ze śląskiego „morza” podczas okresowych upustów nadmiaru wody. Brzegi Jeziora stanowią atrakcyjny teren wycieczkowy GOP.
Czechowice – Dziedzice posiadają zakłady przemysłu zapałczanego (zanieczyszczenie siarką), urządzeń elektrotechnicznych, walcownia metali „Dziedzice” (skażenie metalami ciężkimi), rafineria ropy naftowej (skażenie węglowodorami), fabryka materiałów opatrunkowych Polfa (skażenie środkami chemicznymi używanymi do produkcji leków), zakład produkcji tektury (zanieczyszczenia cząstkami mechanicznymi papieru). Należy jeszcze dodać, że w latach 70. XX wieku na terenie rafinerii wybuchł groźny pożar, który trwał ok. tydzień. Przy akcji gaśniczej nastąpiło skażenie terenu, w związku z czym również Wisły.
W Oświęcimiu znajdują się duże zakłady chemiczne, które produkują kauczuki syntetyczne, tworzywa sztuczne.
Te trzy miejsca stanowiące jeden okrąg przemysłowy trwale zmieniają charakter Wisły.
Następnym dużym okręgiem jest Skawina, Kraków, Nowa Huta.
W Skawinie po II wojnie rozpoczęto budowę wielkich zakładów przemysłowych. 1954-62 powstała elektrownia cieplna o mocy 550 MW. W latach 1951-54 wybudowano pierwszą w kraju hutę aluminium, w 1981 r w wyniku protestów społecznych zlikwidowaną (katastrofalna emisja fluoru). Na jej miejscu utworzono zakłady metalowe. Ponadto elektrownie cieplne w procesie technologicznym zużywają ogromne ilości wody, a co za tym idzie oddają ja do środowiska zanieczyszczoną w postaci: pary wodnej wydalanej wprost do atmosfery (efekt cieplarniany) i ścieków odprowadzanych do rzeki.
Tuż za Skawiną znajduje się Kraków, stanowiący trzecią co do wielkości aglomerację w Polsce. Tak duże skupisko ludzi zużywa duże ilości wody w celach bytowych.
W bezpośrednim sąsiedztwie za Krakowem w Nowej Hucie znajduje się największy kombinat metalurgiczny – Huta im. T. Sendzimira. Dla tak dużego zakładu przemysłowego przy ogromnej produkcji stali woda jest niezbędnym czynnikiem technologicznym (jako czynnik chłodzący).
Duże zagęszczenie przemysłu na tak małym odcinku Wisły spowodowało w latach 80-tych ubiegłego stulecia katastrofalne obniżenie poziomu wód. Kraków został zmuszony do znalezienia alternatywnego źródła wody pitnej. Wybudowano akwen wodny na rzece Rabie zwany jeziorem Dobczyckim. Jest to kolejny przykład negatywnego wpływu człowieka na bieg rzeki.
Po przejściu przez Kraków Wisła wpływa w kotlinę Sandomierską, gdzie czeka na nią Tarnobrzeg. W Tarnobrzegu w 1953 r. odkryto złoża siarki (pod względem zasobów III miejsce na świecie). W miejscowościach Machów i Jeziórko (w okolicach Tarnobrzegu) siarka jest wydobywana metodą podziemnego wytopu. Metoda ta z pewnością szkodzi wodom podskórnym, co powoduje skażenie Wisły siarką, ponieważ wody podskórne z reguły przenikają do rzeki głównej. Należy też wspomnieć o dużej fabryce kwasu siarkowego i wytwórni nawozów fosforowych, co nie jest bez znaczenia dla ekosystemu.
Kolejnym ośrodkiem przemysłowym jest Sandomierz. Znajduje się tu huta szkła okiennego, która charakteryzuje się przestarzałą technologią procesu produkcyjnego, a co za tym idzie – małą dbałością o ekologię. Huta emituje do atmosfery wyziewy m. in. ołowiu (niezbędny czynnik przy produkcji szkła).
Puławy są prawdziwą „perełką” ekologiczną. W 1960 r. powstał największy w Polsce kombinat produkujący nawozy azotowe. Umiejscowienie tych zakładów nad Wisłą powoduje kolejne „wzbogacenie” jej wód w szkodliwe substancje.
Po przebyciu ok. 40 km Wisła napotyka na wielki kombinat energetyczny w Kozienicach. Jest nim elektrownia cieplna o mocy nominalnej 2600 MW, aktualnie moc powiększana jest o 300 MW ze względu na zwiększone potrzeby energetyczne kraju. Elektrownia jest obecnie kolosem energetycznym na skalę europejską. Równolegle z elektrownią powstały inne zakłady pracujące dla jej potrzeb. Przy tak dużej mocy znamionowej są wydzielane zanieczyszczenia w postaci cząstek stałych i pyłów. Obecnie trwają prace nad zastosowaniem elektrofiltrów (w ciągach kominowych), które są w stanie zredukować emisję o 90%.
W dalszym biegu Wisła przyjmuje wody rzeki Pilica. Nad Pilicą w Warce znajdują się zakłady przetwórstwa warzywniczego, co też ma znaczenie w zanieczyszczaniu rzeki.
Następnym ośrodkiem, mającym ogromny wpływ na ekosystem rzeki Wisły jest podwarszawskie uzdrowisko Konstancin – Jeziorna. Umieszczone tu tężnie są źródłem przenikania solanek do gleby, a w efekcie wodami podskórnymi do Wisły. Taki sam problem stwarza kolejne uzdrowisko – Ciechocinek. Należy też wspomnieć o fabryce papieru wybudowanej w II poł XVIII wieku.
Wreszcie dotarliśmy do Warszawy. Warszawa jako duży ośrodek przemysłowy posiada: 4 elektrociepłownie (Siekierki, Żerań, Kawęczyn, Powiśle), Huta Luccini Warszawa, Zakłady Daewoo Motor Poland i jako jedyna stolica europejska nie posiada oczyszczalni ścieków z prawdziwego zdarzenia. Tak duże skupisko ludzi (1 700 tys. mieszkańców, dane z 1996 roku) ma wielki wpływ na zanieczyszczenie naszej rzeki (ścieki komunalne i przemysłowe).
Wielkim trucicielem jest Petrochemia Płocka. W Płocku znajduje się największy kraju kombinat petrochemiczny, wytwarzający paliwa i produkty uboczne (benzyna, oleje napędowe, smary, parafina, asfalty itp.) oraz różne środki chemiczne.
Włocławek położony nad Wisłą znany jest jako ośrodek przemysłu chemicznego (Zakłady Azotowe, Kujawska Fabryka Farb i Lakierów „Nobiles”, Fabryka Lin i Drutu „Drumet” i Zakłady Celulozowo – Papiernicze). Włocławek jako jedyne miasto w biegu Wisły posiada stopień wodny w celu regulacji poziomu wody w rzece. W czasie budowy zapory nie wybudowano przepławów dla ryb; błąd ten naprawiono w latach późniejszych. Na zaporze we Włocławku znajduje się największa elektrownia wodna na Wiśle o mocy nominalnej 160 MW.
I tak do samego Bałtyku Wisła „wzbogacana” jest w kolejne zanieczyszczenia przez:
- Świecie – Kombinat Celulozowo – Papierniczy;
- Grudziądz – Pomorska Odlewnia i Emaliernia, Zakłady Przemysłu Gumowego „Stomil”;
- Tczew – Fabryka Przekładni Automatycznych „ZF-Ecomat” ;
- Gdańsk – przemysł stoczniowy.

Pozytywnym akcentem pod koniec biegu rzeki Wisły są Żuławy Wiślane. Jest to teren depresyjny. W XVI wieku uchodźcy holenderscy Mennonici zaczęli prowadzić gospodarkę rolną w taki sposób, że doprowadzili do uregulowania gospodarki wodnej na tym terenie. Wysoki poziom kultury rolniczej sprawił, że Żuławy Wiślane są przykładem pozytywnego oddziaływania człowieka na ekosystem.
Będąc na wakacjach nad morzem wybrałam się na wycieczkę do ujścia Wisły (przekop Wisły wybudowany w 1896 r.). Moją uwagę zwrócił fatalny stan czystości wody, ogrom jej zanieczyszczenia.
Dlatego obowiązkiem ludzkości powinno być zadbanie o pozytywny wpływ człowieka na ekosystem, prowadzenie gospodarki w sposób jak najmniej destrukcyjny.


BIBLIOGRAFIA:
1. Praca zbiorowa pod red. Krystyny Malik, Marii Raciborskiej: Przewodnik po Polsce, wyd. VI zaktualizowane, Warszawa 1996.
2. Wyd. PPWK plany miast wymienionych w pracy.
3. TV Polonia: cykl programów krajoznawczych pod redakcją W. Nowakowskiego – „Zaproszenie”.
4. B. Klimuszko: Biologia – podręcznik dla II kl. gimnazjum.
5. Halina Hłuszyk, Alina Stankiewicz: Słownik Szkolny EKOLOGIA, wyd. I W-wa 1997.