Artyzm "Pana Tadeusza" jako epopei narodowej.

Epopeja narodowa (epos) jest to utwór epicki o wyjątkowych walorach artystycznych, wielowątkowej fabule, w który oprócz bohaterów jednostkowych, występują bohaterowie zbiorowi; Utwór ten ma kompozycje epizodyczną, tzn. Że każda jego część (księga) może stanowić zamkniętą całostkę fabularną; główny bohater utworu stanowi wzorzec do naśladowania. Czas akcji utworu osadzony jest w przełomowym dla narodu momencie dziejowym.

W tej rozprawce postaram się po kolei, logicznie przedstawić rozważania dotyczące zagadnienia: Dlaczego dzieło Adama Mickiewicza „Pan Tadeusz” nosi miano epopei narodowej?

Nietrudno udowodnić że „Pan Tadeusz” jest wyjątkowym dziełem i chlubą dla polskiego narodu, o czym świadczą walory artystyczne utworu. Zbudowany jest z dwunastu ksiąg napisanych trzynastogłoskowym wierszem. Wiersz jest specyficzny, tak zwany- stychiczny. Znaczy to, że jest bez podziału na strofy. Przyglądając się rymom zauważymy, że są oparte na wyrazach wielosylabowych i rymują się na półtorej sylaby. Można więc stwierdzić, że są to rymy żeńskie.
Aby upiększyć i uplastycznić opis, A. Mickiewicz zastosował dużą ilość epitetów, czyli przymiotników, imiesłowów przymiotnikowych oraz rzeczowników, będących określeniem rzeczownika. Przykładem mogą być te wersy:

„Śród takich pół, przed laty, nad brzegiem ruczaju,
Na pagórku niewielkim, we brzozowym gaju,
Stał dwór szlachecki, z drzewa, lecz podmurowany;
Świeciły się zdaleka pobielane ściany...”

W dużej mierze treść "Pana Tadeusza" to opisy przyrody, ale nie są to zwykłe opisy. Mickiewicz maluje przed nami obraz ojczyzny, każde drzewo, potok, staw zwierzę jest obdarzone cechami niczym z baśni. Okazuje się, że nawet przyroda ma cechy istoty żywej:


,,Dwa stawy pochyliły ku sobie oblicza,
Jako para kochanków; prawy staw miał wody,
Gładkie i czyste jako dziewicze jagody;
Lewy, ciemniejszy nieco, jako twarz młodziana
Smagława, i już męskim puchem osypana”

Mickiewicz być może poprzez opisy natury chce wyeksponować ludzkie uczucia, zachowania. Porównanie stawów do pary kochanków jest szalenie głębokie i skłania ku refleksjom. Prawy staw odgrywa rolę kobiety, która jest delikatna, czysta, natomiast drugi staw to mężczyzna.
Kolejnym argumentem na to, że „Pan Tadeusz” posiada wartości artystycznie jest fakt, że nawiązuje do wspaniałych dzieł Homera. Podobnie jak starożytne eposy, utwór rozpoczyna się od inwokacji, z tą różnicą, że poeta nie prosi muz o natchnienie, lecz źródłem natchnienia dla niego mają być wspomnienia o dalekiej, tak bardzo umiłowanej ojczyźnie. Drugim przykładem porównania homeryckiego możemy zobaczyć w spowiedzi Jacka Soplicy. Zarówno u Homera jak i u Mickiewicza opis jest obiektywny, wyjątkiem tym jest spowiedź, w którym opis jest w formie subiektywnej. podniosły styl oraz „opisy w opisie” cechują tym bardziej wybrany fragment. Jacek Soplica podczas spowiedzi opowiada o swoim życiu czyli jest to opis jego życia w ogólnym opisie szlachty polskiej .
Może to bardzo dziwne ale do wartości artystycznych tego utworu zaliczyłbym humor. W „Panu Tadeuszu” Adam Mickiewicz posłużył się trzema rodzajami komizmu: komizmem postaci, sytuacji i słownym.
Postacią komiczną w utworze jest Hrabia, człowiek młody, marzycielski i romantyczny. Można nawet zaryzykować stwierdzeniem, iż przesadnie wrażliwy na piękno natury. O faktach tych świadczą słowa autora:

„... Hrabia lubił widoki niezwykłe i nowe,
Zwał je romansowymi; mawiał, że ma głowę
Romansową; w istocie był wielkim dziwakiem.
Nie raz, pędząc za lisem albo szarakiem,
Nagle stawał i w niebo poglądał żałośnie ...”

Jego sposób mówienia i ubierania się, hołdujący modzie francuskiej bądź angielskiej, w środowisku sarmackim prezentował się śmiesznie, a nawet sztucznie.
Inną postacią na której wspomnienie uśmiechamy się jest Telimena – kobieta już nie zbyt młoda lecz ślepo podążająca za modą i usilnie szukająca męża. Owa „przygasła gwiazdka salonowa” lubiąca kokietować mężczyzn, często snuła intrygi miłosne, które do kobiety w jej wieku już nie pasowały. Śmieszni wydają się nam również Asesor i Rejent w swej zawiści i swarliwości. Bawi nas ich powaga i zażartość nie adekwatnie do problemu a raczej błahostki o jaką toczyli spór. Dyskutowali oni mocno gestykulując na temat który z chartów jest lepszy.
Według mnie komiczna jest także służalczość i przesadna wierność swym panom jaką zaobserwować możemy u Gerwazego i Protazego.
Zauważyć możemy również fantastyczny komizm sytuacyjny jakim może być spotkanie Tadeusza z Telimeną w „Świątyni dumania”. Gdy próbuje podejść do kobiety ona zrywa się i wykonuje dziwaczne ruchy.

„... Pędzi w las, podskakuje, przykuca, upada
I nie mogąc już powstać, kręci po darni,
Widać z jej ruchów, w jakiejś strasznej jest męczarni ...”

Obserwujący ją Tadeusz podejrzewa, że cierpi ona jakąś tajemniczą chorobą psychiczną lub rzadką odmianę padaczki. Okazuje się potem, iż przyczyną dziwacznego zachowania Telimeny stały się mrówki. Poczucie humoru Adama Mickiewicza odkrywamy również w niespodziewanych omdleniach Telimeny, często wprost w ramiona nieprzypadkowego mężczyzny lub w samobójczej próbie Tadeusza, chcącego utopić się w błocie.
Wyobraźmy sobie Sędziego i ks. Robaka popijających wino mszalne podczas gry w karty albo Wojskiego wywijającego packą na muchy pomiędzy twarzami rozmawiających. I tak jak śmieszy nas upadek Asesora w pokrzywy. Uśmiechać się będziemy również dostrzegając komizm słowny „Pana Tadeusza”. Jako przykład przytoczyć mogę wypowiedzi niedouczonego Sędziego na temat stylu, w którym zbudowany został zamek Horeszków kiedy to Hrabia zauważył, że jest to budowla gotycka, Sędzia stwierdził, że budowniczy był Wileńczykiem, a nie Gotem.
Innym dowodem na potwierdzenie moich racji są utarczki słowne pomiędzy Asesorem i Rejentem o Kusego i Sokoła.
Zostawmy walory artystyczne i przejdźmy do Fabuły. Fabuła „Pana Tadeusza” jest wielowątkowa, wątkiem głównym są tragiczne dzieje emisariusza Jacka Soplicy, kryjącego się pod kapturem księdza Robaka. Ściśle z nim powiązany jest awanturniczy wątek sporu o zamek, zakończony najazdem . Pobocznymi wątkami są dzieje Zosi, Tadeusza i ich perypetie miłosne. Historia Telimeny oraz zabawna kłótnia Assesora z Rejentem.
„Pan Tadeusz” ma kompozycje epizodyczną, co znaczy, że jego księgi mogą stanowić oddzielną i zamkniętą całość, w której występuje oddzielna fabuła i akcja.
Szczególną uwagę zwraca się na bohaterów, ponieważ prócz pojedynczych bohaterów występuje bohater zbiorowy. W tym wypadku bohaterem zbiorowym jest polska szlachta. Na przykładzie rodu Horeszków Mickiewicz przedstawoa zachodzący w tym czasie proces uborzenia magnatów.
Następną cechą epopei narodowej jest jej główny bohater, z którego można, a nawet powinno się brać przykład. Utwór ten go ma. Jacek Soplica, w młodości hulaka, zawadiaka, paliwoda z porywczym temperamentem, zamierza zemścić się na ojcu który nie wydał swojej córki za niego za mąż, Stolnika Horeszke. Robi to a następnie przemyślając to co zrobił doży do zrehabilitowania się. Wrócił na Litwę w habicie, nie rozpoznany jako emisariusz. Chciał odpokutować to co zrobił i służy ojczyźnie. Z woli Napoleona, próbuje zorganizować powstanie którego celem ma być usunięcie Moskali z Litwy, by nie stawali oporu Bonapartemu. Rehabilitacja udaje mu się, na łożu śmierci oznajmił, że jest Jackiem Soplicą. Tak oto widzimy go jako wzór do naśladowania, patriotę, poświęcającemu się dla ojczyzny, który służbą dla niej chce zamazać swoją winę z lat młodości.
Ostatnia cechą epopei narodowej która daje jej miano „narodowej” jest: Czas akcji utworu osadzony jest w przełomowym dla narodu momencie dziejowym. Mogę powiedzieć, że ostatnia cecha jest również w pełni spełniona. Akcja utworu rozgrywa się na Litwie w fikcyjnej wsi Soplicowo w roku 1811 i 1812, kiedy to cała polska czekała na wkroczenie wojsk Napoleona. Bonaparte był obecny wszędzie: w myślach, rozmowach, był dla Polaków gwiazdą przewodnią, która miała ich uwolnić od jarzma cesarskiego. Dlatego A. Mickiewicz armię Napoleońską ukazał w blasku legendy i sławy.

Podsumowując, dzieło Adama Mickiewicza „Pan Tadeusz” może nosić miano epopei narodowej, ponieważ spełnia wszystkie jej cechy. Posiada wspaniałe walory artystyczne, wielowątkową fabułę, gdzie występuje bohater zbiorowy, jako szlachta polska. Bohater główny może być wzorcem do naśladowania, a czas akcji utworu jest dla naszego narodu wielkim i bardzo ważnym momentem dziejowym.