Związek muzyki z plastyką

Twórczość plastyczna jest dla dziecka specyficzną formą poznawania świata. Jest ekspresją i transformacją doświadczanej rzeczywistości oraz formą wyrażania przez dziecko swojej osobowości. Ale i na odwrót - sztuka może stanowić także okazję do kształtowania osobowości i postaw dziecka.

Zadanie to znakomicie spełnia, w warunkach wychowania przedszkolnego, integracja treści plastycznych i muzycznych. Obie dziedziny: plastyka i muzyka są dla dziecka terenem zdobywania nowych wiadomości, doświadczania nowych przeżyć i wrażeń, służą wyzwalaniu twórczej postawy, i to nie tylko w zakresie plastyki czy muzyki, ale we wszystkich formach działalności dziecka, w jego stosunkach ze światem zewnętrznym. Czy twórczość plastyczna dzieci może być ciekawsza, gdy inspiracją do niej staje się muzyka?
Literatura wymienia różne formy integracji, łączące słuchanie muzyki z jej plastyczną interpretacją (M. Przychodzińska):
Malowanie piosenek, których dzieci słuchają, (przy czym uwaga dzieci musi być skierowana zarówno na słowa, jak i na muzykę - jej tempo, rytm, typ melodii, grę barw, głos i akompaniament, a przede wszystkim na określoną przez te czynniki emocjonalną jakość utworu, która powinna znaleźć odbicie w rysunkach dzieci.

Malowanie "treści" zawartej w słuchanym utworze instrumentalnym bez słów. Treść nie jest tu podana jednoznacznie. Wynika z tytułu utworu, nastroju, tempa, typu melodyki, harmonii, barwy i sposobu wykonania. Dla dzieci utwór jest najłatwiej zrozumiały, jeśli określają go: rytm, tempo i dynamika. Dzięki tym elementom muzyka najwyraźniej kojarzy się dzieciom ze zjawiskami występującymi w świecie zewnętrznym i z ludzkimi uczuciami.

Malowanie tematu, który niejako narzuca się wyobraźni dziecka po wysłuchaniu utworu, gdy nieznany jest jego tytuł. W tych zajęciach dzieci kojarzą sobie utwór z różnymi sytuacjami charakteryzującymi się podobnym typem ruchu i dynamiki, a więc przebiegu.
W wymienionych zajęciach integracyjnych występuje dowolna interpretacja tematyczna, tj. kojarzenie ze słuchanym utworem różnych treści, ale też trafne określanie zasadniczego charakteru utworu, świadczące o słyszeniu całej formy, elementów muzyki, wśród których szczególne znaczenie mają dla dzieci rytm, dynamika, tempo i barwa.
Skojarzeń dzieci dotyczących interpretacji utworu nie należy oceniać w kategoriach: prawidłowe - nieprawidłowe, choć tylko niektóre odpowiadają tytułom nadanym przez kompozytora. Nie chodzi przecież o odgadywanie tytułu, ale o odczucie charakteru ruchu i melodii.

M. Przychodzińska proponuje natomiast, wśród zajęć przeznaczonych dla starszych dzieci (10-14-letnich), także takie, które można realizować w przedszkolu.
Malowanie nastroju słuchanego utworu, ale nie tylko przez przedstawienie plastyczne przypisywanej mu treści, lecz także przez przeniesienie pewnych środków wyrażania muzycznego na wyrażanie plastyczne. Np. słuchanie utworów kontrastowych: o niskich dźwiękach i wolnym tempie oraz utworów wykonywanych w górnym rejestrze tonów, lekko, w szybkim tempie, a następnie wybór środków, narzędzi do pracy plastycznej: piórko i tusz, patyk i farba itp. i "rysowanie" nastroju w formie bądź obrazka przedstawiającego, bądź abstrakcyjnego układu plam, kresek, linii. Dzieci obrazują w tym przypadku zmieniające się nastroje utworu przez wybór koloru i faktury.
Plastyczna interpretacja różnych rodzajów metrum i rytmu muzycznego.
Przenoszenie dynamiki muzycznej na formy plastyczne. Dzieci oddają to poprzez ton i walor rysunku.
Układ linii melodycznej w piosence czy fragmencie utworu instrumentalnego, a linia i jej układy w obrazie.
Tempo utworu muzycznego wyrażane bezpośrednio pod wpływem aktualnego wrażenia rzucaniem plam barwnych na papier. Jest to najczęściej ekspresja typu abstrakcyjnego.
Barwa muzyczna powstała z użycia rejestru (wysokiego lub niskiego) wyrażona walorem jasnym lub ciemnym. Dzieci w sposób naturalny kojarzą sobie dźwięki wysokie z barwami jasnymi, a dźwięki niskie z ciemnymi.
Relacje dźwięków wysokich i niskich, ich układy w utworze muzycznym a kształty przestrzenne w utworach plastycznych.
Zarejestrowanie przy pomocy ornamentu fakturalnego wybraną techniką plastyczną "kolorystycznego” przebiegu utworu muzycznego, to znaczy zauważenie barw różnych instrumentów występujących fragmentami solo na tle zespołu lub barw zespołowo brzmiących instrumentów.
Plastyczne wyrażanie formy utworu muzycznego (np. ABA, ronda, wariacje, itp.).
Łączenie twórczych działań plastycznych dziecka przez integrację z muzyką jest ciekawą formą pracy. Wiek przedszkolny to okres ścisłego związku między działalnością twórczą a zabawą, w którym dziecko wypowiada się w nieustannie zmieniających się formach ekspresji. Chętnie rysuje, śpiewa, ale jednocześnie odczuwa potrzebę ruchu, powodowane chęcią przechodzenia z jednego działania w drugie. Malując lub rysując wyraża swoje własne stany uczuciowe. Poprzez takie zajęcia możemy nie tylko poznać te uczucia, ale także mieć na nie wpływ. Zajęcia ekspresyjne, twórcze ujawniają i rozładowują wewnętrzne napięcia oraz uzewnętrzniają przeżycia dzieci, stając się cennym czynnikiem terapeutycznym w łagodzeniu dziecięcych lęków i zahamowań.
Warunki decydujące o powodzeniu zajęć plastyczno- muzycznych to:
- umiejętne pozostawienie dzieciom swobody działań,
- wytworzenie odpowiedniego klimatu potrzebnego do odbierania i wyrażania przeżyć artystycznych,
- umiejętne pobudzanie dzieci do twórczości, do samodzielnych poszukiwań,
- dobór odpowiedniej muzyki,
- dyskretne uczestniczenie w twórczej pracy plastycznej dzieci,
- dobór odpowiednich technik plastycznych,
- zapewnienie dzieciom satysfakcji z działań i akceptacja efektów,
- obserwacja zachowania się dzieci podczas zajęć: ich zaangażowania oraz radości tworzenia lub trudności i zahamowań.
Realizacja zajęć wg opracowanych scenariuszy lub wykorzystanie ich jako inspiracji do własnych pomysłów i poszukiwań pozwala na wyzwolenie twórczej aktywności dzieci, jest elementem rozwijającym i kształtującym sferę uczuć, procesy poznawcze, myślenie. Kształtuje otwartość wobec świata zewnętrznego i świata własnych uczuć.
Nie należy jednak stosować zajęć plastyczno-muzycznych jako jedynej formy przybliżania dzieciom muzyki tzw. absolutnej. By mogły one odkryć właściwe piękno, by kiedyś jako dorośli już odbiorcy nie byli uzależnieni od skojarzeń literackich czy wizualnych, kierując tym samym uwagę na treści zawarte w samej muzyce - musimy dostarczać im wielorakich bodźców i stwarzać różnorodne sytuacje kontaktu z muzyką. Także te najprostsze: podczas relaksu poobiedniego, czy wyciszenia po intensywnych zajęciach - jako elementy muzykoterapii.