Secesja i malarze polscy przełomu XIX i XX wieku.

W końcu XIX stulecia młodzi twórcy z różnych krajów Europy uznali, że nadszedł czas na stworzenie nowego stylu, nowych wspólnych zasad, wedle których można by zaprojektować budowlę i sprzęt, jak też skomponować obraz. Tak powstał styl nazywany secesją. Łacińskie słowo secessio oznacza "oddzielenie", "odłączenie". Chodziło o odseparowanie się od sztuki, którą zastali młodzi artyści, przede wszystkim sztuki naśladującej dawne style, np. klasycyzm. Określano ją wówczas mianem akademizmu - w sztukach plastycznych - i eklektyzmu - w architekturze. Styl secesyjny trwał mniej więcej od 1995 do 1905 roku i rozprzestrzenił się szybko na wszystkie kraje Europy, również Polskę. Głównym środkiem wyrazu artystycznego była linia - giętka, elastyczna, tworząca swobodne, często asymetryczne układy kompozycyjne. W malarstwie i grafice układała się ona w płynny, miękki kontur, który szczelnie obwodził postacie i tworzył zamknięte pola, następnie wypełniane kolorem położnym płasko i bez modelunku światłocieniowego. W architekturze i wytworach rzemiosła artystycznego giętka linia i stylizowana, roślinna ornamentyka pojawiły się na fasadach budowli i ścianach ich wnętrz, na balustradach o poręczach schodów, w ozdobach książek, na plakatach, tkaninach, naczyniach i meblach. Na przełomie tych stuleci również pozostająca pod zaborami Polska mogła się chlubić artystami, którzy śledzili główne prądy sztuki europejskiej tego czasu i nawiązywali do nich, tworząc jednak dzieła oryginalne, własne, częstokroć znakomite. Dotyczyło to przede wszystkim malarstwa. Głównym ośrodkiem nowej sztuki był Kraków. Miasto to należało do zaboru austriackiego, gdzie swobody obywatelskie były znacznie większe niż w rosyjskim i pruskim, szersze też były możliwości kontaktu z zachodnią Europą, jej kulturą oraz sztuką. Stąd w twórczości artystów możemy łatwo odnaleźć echa symbolizmu, secesji, a także innych, nowych zjawisk artystycznych, ogólnie określanych mianem modernizmu. Obrazy naszych artystów różniły się jednak znacznie od obrazów ich zachodnioeuropejskich kolegów. Zniewolenie narodu przez zaborców, wciąż żywe w sercach i umysłach Polaków pragnienie wolności - to wszystko nie mogło nie znaleźć wyrazu w sztuce. W istocie w wielu polskich dziełach modernistycznych myśl patriotyczna znajdowała żywy i mocny oddźwięk, często stanowiła ona główny powód tworzenia obrazów. Wśród wielu malarzy polskich tego czasu najbardziej znaczącymi byli: Stanisław Wyspiański, Jacek Malczewski oraz Witold Wojtkiewicz. Jacek Malczewski (1854-1929) podobnie jak Wyspiański był wychowankiem krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych i uczniem Jana Matejki. W młodości malował obrazy realistyczne o tematyce patriotycznej, inspirowane między innymi twórczością Juliusza Słowackiego. Stworzył wówczas serię dzieł ukazujących w ciemnej, brunatno-brązowej tonacji los powstańców 1863 roku zesłanych przez władze carskie na Syberię. W późniejszych latach Malczewski, choć nadal pozostał wierny tematyce narodowej, całkowicie zmienił sposób malowania: rozjaśnił paletę, operował żywą, kontrastową gamą barwną, a przede wszystkim - zamiast mówić bezpośrednio, jak w cyklu syberyjskim - zaczął posługiwać się językiem symboli. Stworzył odrębny, fantastyczny świat, w którym realnie istniejącym postaciom towarzyszą postaci wyimaginowane, baśniowe, na przykład zapożyczone z greckiej mitologii chimery i fauny. Malarzem tej epoki był również Witold Wojtkiewicz (1879-1909), w którego obrazach ekspresyjna forma splata się bardzo ściśle z symbolicznymi treściami. Wojtkiewicz najchętniej malował dzieci, dziecięce zabawy i bajki. Nie są to jednak obrazy dla dzieci. Za pośrednictwem malarskich opowieści ze świata małych bohaterów artysta przekazywał treści niepokojące, często niejasne, będące efektem zamyślenia nad życiem, ludźmi i ich wspólnym losem.