Średniowieczna i renesansowa koncepcja Boga, świata i człowieka na podstawie „Legendy o świętym Aleksym”, „Hymnu do Boga” i „Psałterza Dawidowego” i sonetów M. Sępa Szarzyńskiego.

1. BÓG
- w średniowieczu na podstawie „Legendy o Świętym Aleksym”
~ wartość najwyższa
~ znajduje się w centrum wartości i zainteresowań człowieka
~ jest wymagający, domaga się bezwzględnie od człowieka: postów, ascezy, umartwiania ciała, odrzucenia dóbr materialnych
~ jest surowy, konsekwentny, jest Sędzią sprawiedliwym który za dobro wynagradza a za zło każe
~ jest najwyższym władcą którego należy się bać
~ jest potężny i nieosiągalny, człowiek może się tylko przed Nim ukorzyć i prosić o miłosierdzie
~ człowieka i Boga dzieli dystans, człowiek podchodzi do Stwórcy jak do surowego, ale sprawiedliwego ojca

Bóg wynagradza człowiekowi życie zgodne z przykazaniami i pełne umartwień. Św. Aleksy wg „Legendy...” żył przez 16 lat w najgorszych warunkach, jako żebrak, upokarzany przez służbę w rodzinnym dworze. Dzięki temu poświęceniu i gorącym modlitwom został nagrodzony po śmierci ( cud z listem, hołd ludzi, ale przede wszystkim życie wieczne).

W „Bogurodzicy” – średniowiecznym hymnie, jest wręcz prośba do Boga by pozwolił żyć pobożnie, by można było uzyskać „po żywocie rajski przebyt”.

- w renesansie na podstawie „Psałterza Dawidowego” - „Psalmu 130”
~„ Bóg niezmierzony ”, mający „ łaskawe uszy ”, „Pan ... dobrotliwy ”, „ Pan litościwy ”, otoczony szacunkiem ludzi, „ Pan pełen dobroci ”, pełen zmiłowania, pragnący pomagać ludziom nawet wtedy gdy tego nie oczekują „ U tego pomoc nieczekana ”, pełen miłosierdzia
~ jest łaskawy ( łaskawie wysłuchuje skarg i próśb)
~ miłosierny, dobrotliwy, litościwy
~ jest troskliwy i rozpieszcza Swoje dzieci, obsypując je łaskami

Z tych określeń wyłania się obraz Boga jako czułego, troskliwego Ojca, który rozpieszcza Swoje dzieci i obsypuje je łaskami. Nie jest to już nieosiągalny, budzący trwogę straszny Sędzia, jak w Starym Testamencie.

- w renesansie na podstawie „Hymnu do Boga”
~ Bóg został wykreowany na Architekta, Inżyniera, Artystę i Kreatora, a przede wszystkim Stwórcę
~ jest przyjacielem człowieka, poeta odnosi się do Niego z ufnością
~ dystans między Bogiem a człowiekiem zniknął, ich kontakty oparte są na zaufaniu i miłości
~ wszystko co stworzył Bóg jest dobre i jest emanacją wielkości i dobroci Bożej
~ jest dobry i hojny
~ stworzył świat dla człowieka
~ potrafi i chce równocześnie zadbać o Swoje dzieła
„ Z Twoich rąk wszelkie źwierzę patrza swej żywności
A Ty każdego żywisz z Twej szczodrobliwości ”
~ opiekuje się całym światem ( wszystkimi ludźmi → brak drabiny bytów )
~ jest dobrym i bardzo łaskawym opiekunem

- w renesansie na podstawie sonetów M. Sępa – Szarzyńskiego
~ Bóg jest nadzieją dla człowieka, jego sojusznikiem w walce a z szatanem
~ niewidoczny: cel miłości człowieka jest niewidoczny
~ dzieli Go od człowieka dystans, nie ma już tej ufności i bliskości jaka spotkaliśmy w twórczości Kochanowskiego
~ Bóg to pokój, piękno, prawo, szczęście, Wiekuista Mądrość

2. ŚWIAT
- w średniowieczu na podstawie „Legendy o Świętym Aleksym”
~ jest nietrwały, wartości ziemskie są przemijające „vanitas”
~ wartości ziemskie kusza człowieka, odrywają go od myśli o życiu wiecznym
~ nie jest przyjazny człowiekowi, poprzez świat działa szatan, to on kusi
~ człowiek powinien zrezygnować z wartości ziemskich i uroków życia

- w renesansie na podstawie „Psałterza Dawidowego” - „Psalmu 130” i „Hymnu do Boga”
~ świat jest harmonijny i logiczny, przez tą harmonie i logikę stworzenia widzimy jego doskonałość
~ logika i harmonia świata świadczą o mądrości Boga
~ Bóg nadał przyrodzie i Ziemi pewne prawa
~ człowiek widzi w otaczającym go świecie potęgę Boga
~ świat jest w pełni podporządkowany Bogu, rządzi się prawami ładu dokładnie według woli Boga
„Za Jego rozkazaniem w brzegach morze stoi”
„dzień i noc ciemna swoje czasy znają”
~ każdy element machiny wszechświata ma swój cel i sens, ma swoje miejsce
~ jest piękny, daje radość, jest wspaniałym darem Boga dla człowieka

- w renesansie na podstawie sonetów M. Sępa – Szarzyńskiego
~ świat jest nietrwały, przemijający
~ jest pełen grzesznych pokus, które są dla człowieka trudna próbą człowieczeństwa, zesłana przez Boga, aby człowiek mógł sprawdzić siłę swojej wiary
~ działa przez niego szatan
~ człowiekowi jest bardzo trudno uzyskać szczęście wieczne
~ istnieją w nim wartości złudne: złoto, ceptr, sława, uroda, rozkosz i wartości prawdziwe takie jak miłość do Boga, byt przyszły

3. CZŁOWIEK
- w średniowieczu na podstawie „Legendy o Świętym Aleksym”
~ jest anonimowy
~ musi się nastawić na życie wieczne, więc odrzuca wartości ziemskie
~ jedyna ważną dla niego wartością jest Bóg
~ człowiek jawi się jako postać tragiczna, która musi dokonywać nieustających wyborów między dobrem a złem (byty wyższe i byty niższe)
~ szczęście znajdzie tylko w Bogu
~ walczy z pokusami
~ boi się śmierci, jest ona dla niego progiem do wieczności
~ jego zadaniem jest doskonalenie wewnętrzne, doskonalenie duszy

- w renesansie na podstawie „Psałterza Dawidowego” - „Psalmu 130” i „Hymnu do Boga”
~ nie obawia się Boga, miejsce upokorzenia i strachy zajmuje tu miłość, poczucie bezpieczeństwa i radość
~ czuje się bezpieczny na Ziemi, która jest dziełem dobrego Boga
~ nie musi się umartwiać, wystarczy że kocha Boga, i w ten sposób zasługuje już na Jego łaskę
~ wierzy i chce wiedzieć
~ ważne dla niego jest życie wieczne ale również życie ziemskie, chce i na Ziemi być szczęśliwy
~ przyjmuje świat jako dar Stwórcy, cieszy się ze wszystkiego, zachwyca się dziełem boskim, chłonie piękno natury
~ jest fragmentem świata stworzonego
~ czuje się ulubieńcem Boga
~ czuje wdzięczność wobec Stwórcy, wobec Jego dzieła, ale ponieważ Bóg jest Panem wszystkiego, człowiek nigdy nie spłaci wobec Niego długu, bo nie ma nic, czego nie miałby Bóg, może tylko „wdzięcznym Go sercem wyznawać”
~ oddaje się Bogu we władanie, całkiem świadomie i bez obaw:

„Chowaj nas póki raczysz, na tej niskiej ziemi
Jeno zawżdy niech będziem pod skrzydłami Twemi”

~ człowiek jest istota szczęśliwa, pełną spokoju i opanowania, ciesząca się urokami życia
~ wierzy w potęgę rozumu, co pozwala mu być opanowanym
~ jest spadkobierca Boskiej władzy na Ziemi
~ życie ludzkie jest uporządkowaną harmonią

- w renesansie na podstawie sonetów M. Sępa – Szarzyńskiego
~ człowiek jest „wątły, niebaczny, rozdwojony w sobie”
~ jeżeli nie wspomoże go Bóg to nie ma szans
~ jawi się jako postać tragiczna
~ człowiek jest wolny, ale zmuszony do ciągłej walki z szatanem, z pokusami ciała i świata
~ targają nim namiętne uczucia
~ samotnie i ciężko walczy o zbliżenie się do Boga