Jak powstaje film?

Wiele filmów powstaje z zupełnie prostych pomysłów, lecz zanim wejdzie na ekrany przechodzi przez długi, żmudny i skomplikowany proces twórczy z udziałem scenarzystów, producentów, reżyserów, aktorów, pracowników technicznych i dystrybutorów. Dlatego właśnie produkcja filmu jest tak kosztowna – setki wykwalifikowanych pracowników zatrudnia się na okres kilku miesięcy czy nawet lat. Pozornie prosta sekwencja kręcona w studio z udziałem jednego czy dwóch aktorów wymaga nieraz współpracy 50 lub nawet większej liczby pracowników technicznych i personelu pomocniczego.

Etap wstępny

Pierwszy wstępny etap produkcji filmu obejmuje zdobycie środków finansowych, opracowanie scenariusza, dobór obsady aktorskiej i innych członków ekipy oraz sprawy związane z dystrybucją, wykonaniem scenografii i lokalizacji planu zdjęciowego.
Cały proces nadzoruje producent, który troszczy się o zebranie wszystkich środków potrzebnych do kręcenia filmu. Producent wybiera zazwyczaj reżysera, który sprawuje kontrolę artystyczną nad całością produkcji.
Scenariusz stanowi nie tyle zarys fabuły i dialogów, ale jest też podstawa do planowania wszelkich zamierzeń i wydatków związanych z filmem. Scenarzysta musi przekształcić go w tak zwany scenariusz reżyserski, który będąc jakby szkicem poszczególnych ujęć, określa wymagania odnośnie scenografii i innych elementów niezbędnych do realizacji scenariusza. Nieraz konieczne jest zatrudnienie kaskaderów i opracowanie kosztownych efektów specjalnych i to także powinno być uwzględnione w budżecie filmu. Koszty produkcji wzrastają podczas prac w plenerze, gdy całej ekipie trzeba zapewnić zakwaterowanie i wyżywienie na czas zdjęć.
Wybór obsady – dobór odpowiedni aktorów do poszczególnych ról – jest niezwykle ważnym etapem produkcji filmu. O sukcesie wielu filmów rozstrzygają decyzje podjęte na tym właśnie etapie. Czasem scenariusz pisany jest z myślą o konkretnym aktorze. Duże znaczenie ma też wybór planu zdjęciowego. Zadanie to powierza się osobie, która poszukuje odpowiedniej – zarówno pod względem architektonicznym, jak i krajobrazowym – scenerii często w odległych, egzotycznych miejscach. Największą wybudowaną scenografią w historii kina była rekonstrukcja starożytnego Rzymu stworzona pod Madrytem na potrzeby powstałego w 1964 roku filmu „Upadek imperium rzymskiego”. Ponad tysiąc osób pracowało przez siedem miesięcy wznosząc 27 budowli i ponad 600 kolumn naturalnej wielkości. Niestety, film niespotkał się z zainteresowaniem, a jego producent Samuel Bronston poniósł ogromne straty finansowe. W okresie świetności Hollywoodu większość wytwórni filmowych posiadała swoje własne kompleksy studyjne, dziś wytwórnie zazwyczaj wynajmują studio wraz z wyposażeniem.

Początek zdjęć

Podjęcie decyzji odnośnie miejsca akcji i rozdział zadań dla poszczególnych osób kończy pierwszy etap prac. Z tą chwilą zaczyna się właściwa produkcja filmu. Kluczową rolę w każdej ekipie filmowej odgrywają rzecz jasna reżyser, nadzorujący wszystkie ujęcia, operator, kamerzyści (tzw. szwenkierzy) i oczywiście aktorzy. Nawet w czasie zdjęć wykonywanych w plenerze trzeba dobrać odpowiednie oświetlenie. Aby uzyskać żądany efekt, odpowiednie natężenie i rozkład światła, stosuje się specjalne urządzenia. Poszczególne sceny rzadko filmowane są w takiej kolejności, w jakiej pojawiają się w ukończonym filmie. Wszystkie sceny rozgrywające się w danej scenerii czy w danym miejscu filmuje się bezpośrednio po sobie. Niezwykle istotne jest, aby ujęcia filmowane w różnym czasie wówczas, gdy na ekranie pojawiają się jedno po drugim, były zgodne co do szczegółów.
Sceny z udziałem kaskaderów

W najbardziej widowiskowych scenach wykorzystuje się często doskonale przeszkolonych kaskaderów, zarówno kobiety, jak i mężczyzn. Pomimo, że dzięki odpowiednim ustawieniom kamery możliwe jest sfilmowanie ujęcia tak, że sprawia wrażenie znacznie bardziej niebezpiecznego niż to ma miejsce w rzeczywistości, a przy wykorzystaniu efektów specjalnych podrabia się zranienia i inscenizuje „realistyczne” sceny śmierci, niektóre sceny są zbyt ryzykowne dla aktorów. Jednak nawet kaskaderom należy zapewnić maksymalne bezpieczeństwo, toteż przed końcowym ujęciem odbywają się niezliczone próby. Kaskaderzy dysponują szeroką gamą odzieży i sprzętu ochronnego. Do najbardziej ekscytujących i niebezpiecznych należą sceny z ogniem. Zazwyczaj są one filmowane w kilku krótkich ujęciach, aby obsługa techniczna mogła szybko ugasić płonące ubranie kaskadera. W czasie tych scen kaskaderzy zakładają kostium ognioodporny – nasączony żelem ochronnym, azbestowy kombinezon i specjalny kaptur, na który nakłada się maskę imitującą kształt twarzy. Czasem do ciała kaskadera mocuje się małe pojemniki ze sprężonym powietrzem, aby umożliwić mu oddychanie.

Efekty specjalne

W najnowocześniejszych produkcjach filmowych wykorzystuje się wypróbowane i sprawdzone techniki. Padający śnieg symulują płatki plastiku, suchy gips, a nawet wybielone płatki kukurydziane. Aby wytworzyć dym, mgłę lub parę, podgrzewa się olej mineralny. Następnie obsługa techniczna ręcznie pompuje wytworzone kłęby dymu w odpowiednie miejsce. Sceny trafienia postaci z broni palnej kręci się, nabijając ubranie aktora małymi, bezdymnymi ładunkami wybuchowymi, przypominającymi petardy. Detonuje się je za pomocą urządzeń elektrycznych, którymi steruje obsługa techniczna. Strzały z broni palnej można też symulować, wykorzystując karabin maszynowy na sprężone powietrze, którego ładunek stanowią miękkie żelatynowe kulki wypełnione sztuczną krwią. Wybuchają one w wyniku wstrząsu przy zetknięciu z ciałem. Efekty specjalne filmuje się czasem niezależnie w kilku sekwencjach, które następnie łączy się w całość. W przeszłości efekt ten uzyskiwano za pomocą urządzenia składającego się z dwóch do czterech projektorów i bardzo skomplikowanej kamery, która filmując ujęcia utrwalone przez każdy z projektorów zestawiała obraz tak, że powstawała jedna sekwencja.


Ostatnie stadium

W ostatnim stadium przygotowań przed wejściem filmu na ekrany kin do pracy przystępuje montażysta. Jego zadaniem jest połączenie poszczególnych ujęć w odpowiedni sposób. Współpracując ściśle z reżyserem, ustala on kolejność ujęć i decyduje o tym, jak długo mają trwać poszczególne sekwencje. Ma to istotne znaczenie dla tempa akcji i ogólnej atmosfery ukończenia działa.
Również na tym etapie następuje montaż ścieżki dźwiękowej. Musi ona być zsynchronizowana z obrazem na ekranie, w przeciwnym bowiem razie ruchy ust aktorów nie będą odpowiadały wypowiadanym słowom. Podczas zdjęć operator filmuje tak zwany klaps na początku każdej sceny. Klaps to rodzaj dwudzielnej tabliczki na której umieszczone są informacje pozwalające określić tytuł filmu i numer sceny oraz ujęcia. Trzaśnięcie dwóch klapek daje odgłos krótkiego klaśnięcia, które gdy ścieżka dźwiękowa odtwarzana jest powoli przypomina dźwięk „grr”. Ścieżka dźwiękowa jest równie ważna jak sama fabuła filmu. Dialogi stanowią często zaledwie trzecią część ścieżki dźwiękowej, resztę wypełnia muzyka i efekty dźwiękowe.
Znaczna część ścieżki dźwiękowej uzupełniana jest całe tygodnie po zakończeniu zdjęć, mikrofony bowiem często wychwytują dźwięki nie mające związku z tym co dzieje się na ekranie, a oryginalne efekty dźwiękowe nie zawsze brzmią naturalnie. Po dodaniu czołówki z tytułem i listą osób zaangażowanych w produkcję, film jest gotowy do ostatniej fazy produkcji – dystrybucji.

Techniki filmowe

Podczas kręcenia filmu osobą odpowiedzialną za oświetlenie, odpowiednie zestawienie kolorów i kompozycję obrazu jest autor zdjęć, czyli operator kamery. Współpracuje on ściśle z reżyserem filmu, by nadać dziełu swoisty charakter i atmosferę. Wraz z nim decyduje o zastosowaniu określonych technik filmowania, zarówno tych tradycyjnych, wypróbowanych, jak i nowych eksperymentalnych. Autorzy filmów zwykle z góry określają ogólnie sposób obrazowania w konkretnym dziele i najczęściej uzależniają go od charakteru całego filmu bądź pojedynczej sceny. Ujęcia w planie generalnym, często zwanym panoramicznym, zwykle kręcone są w plenerze i mają za zadanie ukazanie widzowi panoramy miejsca, w którym rozgrywa się akcja. Stosowane są najczęściej w obrazach o charakterze epickim, np. filmach wojennych i historycznych, gdzie wiele jest scen zbiorowych kręconych na ogromnych planach. Techniką tą wykonano słynną sekwencję polowania na bizony w filmie „Tańczący z wilkami” oraz walki wojsk carskich z bolszewikami na ulicach Petersburga z „Doktora Żywago”.

Kamera w ruchu

Obecnie istnieje wiele sposobów filmowania kamerą będącą w ruchu. Jednym z najpopularniejszych jest panoramowanie, czyli ujęcie wykonywane kamerą obracającą się dookoła osi statywu, umieszczoną na jego ruchomej części. Obiektyw może w ten sposób śledzić poruszającego się aktora, utrzymując go cały czas w centrum kadru. Operator może również podczas tego samego ujęcia skierować kamerę na inny obiekt, ukazując w ten sposób np. reakcję otoczenia. Ciekawy efekt można uzyskać za pomocą obiektywu ze zmienną ogniskową. Możliwe jest dzięki niemu np. wykonywanie zbliżeń twarzy bez poruszenia kamerą. Zmiana tempa filmowania może w znaczący sposób wpłynąć na charakter sceny. Zwolnione tempo jest np. wykorzystywane w celu podkreślenia dostojeństwa ruchów.
Stop klatka, czyli zatrzymanie ruchu na ekranie, może być wykorzystywane dla skoncentrowania uwagi widzów na konkretnym kadrze. Dla niektórych twórców stop klatka, stała się metafora śmierci.

Rodzaje ujęć

Duże znaczenia dla obrazu ma kąt ustawienia kamery, czyli rodzaj ujęcia. Jeśli zamysłem twórców jest stworzenie obrazu realistycznego, umieszcza się obiektyw na poziomie ludzkich oczu. W ten sposób obraz stwarza wrażenie przyglądania się wydarzeniom z perspektywy zwykłego obserwatora. Zupełnie innych wrażeń dostarcza ujęcie „z lotu ptaka”. Tu widz może spojrzeń na przedstawiony świat z dystansu. Z wysokości ludzie wyglądają jak nic nieznaczące, maleńkie mrówki. Zabieg ten szczególnie upodobali sobie reżyserzy zajmujący się problematyka roli przeznaczenia w życiu ludzkim, np. Alfred Hitchcock i Fritz Lang.
W przeciwieństwie do ujęć „z lotu ptaka” filmowanie „z żabiej perspektywy” podnosi znaczenie obiektu i sprawia, że widz może poczuć się w pewien sposób zdominowany i bezbronny. Niezwykle ważne dla stworzenia odpowiedniej atmosfery jest właściwe oświtlnie postaci bądź całej scenerii.
Źródło światła umieszczone nad aktorem może wywołać efekt romantycznego uniesienia i uduchowienia. Z kolei oświetlenie z dołu sprawia, iż twarz nabiera wyrazu ponurego i tajemniczego. Jeżeli zaś jasne jest tylko tło, a na ekranie widać jedynie ciemny zarys postaci, widz może poczuć się zagrożony.

Kolor

Stosunkowo nową techniką jest połączenie animacji z obrazem filmowym. Jednym z pierwszych filmów tego typu był „Kto wrobił królika Rogera?”. Podczas jego realizacji 200 rysowników wykonało prawie dwa miliony szkiców. Świat rzeczywisty w zdumiewający sposób przeplata się z światem animowanym. Postacie z kreskówek dotykają prawdziwych aktorów i piją kawę z prawdziwych kubków. Ostatnio podobną technikę wykorzystano w superhitach hollywoodzkich - „Maska” i „Kosmiczny mecz”.