Życie Polaków pod zaborami
W następstwie rozbiorów ziemie polskie zostały włączone po państw zaborczych jako ich prowincje. Z zaboru austriackiego utworzono Galicję , z zaboru pruskiego : Prusy Południowe , Zachodnie i Nowowschodnie natomiast zabór rosyjski podzielony został na gubernie i powiaty. Wszędzie wpowadzono własne ustawodawstwo i scentralizowaną biurokrację. Rozbiory odbiły się niekorzystnie także na gospodarce ziem polskich : upadła większość banków, załamał się handel, zlikwidowano wiele manofaktur. Życie Polaków uzależnione było od zaborców. Niezależnie od miejsca zamieszkania najbardziej dotkliwie odczuła to szlachta, której odmawiano praw szlacheckich.
W zaborze rosyjskim rusyfikacja objeła przede wszystkim szkolnictwo w którym wprowadzono naukę w języku rosyjskim. Opór przeciwko rusyfikacji utrudniał brak swobód obywatelskich. W zaborze pruskim germanizacja obieła nazwy miast, ulic i nazwisk a ponadto język niemiecki stał się językiem urzędowym.Odmienna sytuacja panowała w Galicji, gdzie istniała autonomia, która stwarzała Polakom warunki do działalności politycznej. Bez przeszkód mogli obchodzić święta narodowe. Dlatego to tam przyjeżdżali Polacy z pozostałych zaborów.
Polacy nie mogąc pogodzić się z faktem utraty niepodległości organizowli kolejne powstania : Powstanie Listopadowe, które jednak przegrali ale o ich determinacji może świadczyć fakt iż przez 10 miesięcy walczyli z armią, która była uznawana za najsilniejszą w Europie. Karą za powstanie było zniesienie konstytucji z 1815 r. (Księstwo Warszawskie),likwidacja sejmu i rozwiązanie wojska. Polacy nadal myśleli o odzyskaniu niepodległości. Sądzili iż tylko wybuch wielkiego powstania przy masowym udziale chłopów obejmujący wszystkie zabory może się powieść. Dlatego też hasłem do zrywu miało być uwłaszczenie połączone z likwidacją pańszczyzny. Doszło do wybuchu powstań w Krakowie, Lwowie i Wielkopolsce, które wbrew oczekiwaniom nie odniosły sukcesu i zostały szybko stłumione. Po Powstaniu Listopadowym wprowadzono w Królestwie Polskim ostrą cenzurę wzmocniono kątrolę policyjną, dokonywano aresztowań. Chłopi odrabiali pańszczyznę na nie swojim gruncie, byli bardzo ubodzy a mieszczaństwo nie miało wielkiego kapitału.
Powstanie Styczniowe rozpoczeło się w 1863r. i było największym Polskim powstaniem. Fatalne uzbrojenie wymusiło na powstańcach partyzantkę leśną. Łudzono się, że z zagranicy nadejdzie pomoc. Powstanie zakończyło się niepowodzeniem gdyż car wydał dekret o uwłaszczeniu, który był znacznie korzystniejszy niż proponowany przez organizatorów powstania. Złapanych powstańców i sympatyków powstania rozstrzeliwano lub zsyłano na Syberię. Rozpoczęto likwidację resztek odrębności Królestwa Polskiego. Powstanie Styczniowe buło ostatnim zrywem narodowym Polaków w XIX wieku. Mimo klęski wpłynęło korzystnie na umocnienie świadomości narodowej wszystkich warstw społecznych.
W czasie gdy ziemie polskie były pod zaborami wielu Polaków emigrowało za granicę: do zachodniej Europy i do obu Ameryk. Powodem emigracji był wyjazd w poszukiwaniu zarobku, ucieczka przed policją, możliwość swobodnego wyrażania myśli lub szukanie pomocy w odzyskaniu niepodległości ojczyzny.
W XIX wieku Polacy przez inne kraje byli postrzegani jako naród, który całe swoje życie podporządkował tylko spiskowaniu, organizowaniu i przygotowywaniu kolejnych powstań. Ocena zachowań Polaków była bardzo jednostronna.
Większość bowiem prowadziła spokojny tryb życia, ciężko pracując aby utrzymać swoją rodzinę. Na uwagę zasługiwała również ta część Polaków, która pracę uznała za rodzaj walki z zaborcami.
Pomimo ponad 100 lat życia Polaków pod zaborami nie zdołano przełamać poczucia polskości. Rusyfikacja i germanizacja spotkała się ze zdecydowanym oporem, który miał na celu zachowanie polskości przez wychowanie młodego pokolenia Polaków w duchu narodowym. Represje, które dotknęły właściwie wszystkie grupy społeczne również nie przyniosły spodziewanych efektów. Czynnie do walki o odzyskanie niepodległości włączyli się przedstawiciele literatury i sztuki.