Polscy laureaci Nagrody Nobla. Zaprezentuj różne koncepcje twórczości.

Wyróżnienie jakim jest Nagroda Nobla wiąże się ściśle z działalnością szwedzkiego geniusza i wynalazcy w wielu dziedzinach -Alfreda Nobla. Pragnął zrobić cos dla idei pokoju – w swoim testamencie stworzył fundacje Nagrody Nobla. Oto co zapisał w nim fundator : „Z cala częścią majątku należy postąpić, jak następuje : ma on stanowić fundusz, od którego odsetki corocznie będą rozdzielane w formie nagród osobom, które w ub.r. uczyniły najwięcej dla dobra ludzkości”. I tak w dziedzinie literatury ma przypaść : „twórcy najwybitniejszego dzieła literackiego o tendencji idealistycznej”. Nagrodę tą przyznaje Akademia Szwedzka w rocznice śmierci Alfreda Nobla czyli 10 grudnia. Wśród kryteriów najważniejsze są – uniwersalna, ogólnoludzka wymowa dzieła, obecności idei wzniosłej, ważnej dla ludzkości, artyzm dzieła, talent i wszechstronność autora – jego postawa moralna, która w swoich utworach propaguje.

Pierwszym polskim laureatem literackiej Nagrody Nobla jest Henryk Sienkiewicz. Urodzony w 1846 roku w Woli Okrzejskiej na Podlasiu, swój debiut rozpoczyna w latach 70. nowelą „Humoreski z teki Worszyłły”, powieścią „Na marne” i opowiadaniami wolnymi od tendencji publicystycznych – m.in. „Hania”, „Stary sługa”. Wiele utworów pisarza powstało dzięki 3-letniej podroży po Ameryce, są to m.in. „Listy z podroży do Ameryki” ,nowele – „Sachem”, „Orso”, „Wspomnienia z Maripozy”, „Latarnik”, „Za chlebem”. Jednak Henryk Sienkiewicz dal się poznać jako duchowy przywódca narodu pisząc trylogie – 3 bardzo znane powieści historyczne „ku pokrzepieniu serc”, budzące nadzieje po latach zaborów, umacniające uczucia patriotyczne i niosące wiarę w wartość ludzkiego bohaterstwa. Utwory „Ogniem i mieczem, „Potop” i „Pan Wołodyjowski” powstawały w latach 1882-1888. Pierwszy z nich opowiada o wojnach polsko-kozackich z polowy XII w. Ogarnia wydarzenia tj. porażki oddziałów polskich po Korsuniem, Żółtymi Wodami, upadek Baru i tylko 1 zwycięstwie polskim : pod Beresteczkiem, a czytelnik ma wrażenie jakby były to lata triumfu polskiego oręża. Akcja „Potopu” rozgrywa się w czasie wojen szwedzkich w rożnych miejscach Rzeczypospolitej. Centralnym wydarzeniem historycznym w powieści jest obrona Jasnej Góry w 1655r., ale obrazami tej wojny bezspornie można było ‘krzepić” serca Polaków Ostatnia czesc trylogii pt. „Pan Wołodyjowski” z czasów Michała Korybuta ,kończy się zwycięstwem Sobieskiego nad Turkami pod Chocimiem. Sienkiewicz dzięki trylogii nie tylko dawał czytelnikom polskim artystyczna lekcje patriotyzmu, ale także chciał rozpropagować wiedze o historii XII w., ukazać piękne ideały bohaterów z tamtego okresu, które miały być wzorami postępowania dla ludzi XIX w. ale także dla nas współczesnych w chwili zwątpienia. W latach 90. XIX stulecia pisarz wyjeżdża do Afryki, co owocuje powstaniem nowych utworów : „Listów z Afryki” oraz powieści przygodowej dla dzieci i młodzieży pt. „W pustyni i w puszczy”. W tym samym czasie ukazują się 2 powieści jemu współczesne „Bez dogmatu” i „Rodzina Połanieckich”, które nie przynoszą większego uznania, dlatego pisarz postanawia wrócić do tematyki historycznej. Tak powstało „Quo vadis” – powieść z czasów Nerona opowiadająca o miłości zamożnego patrycjusza- Winicjusza do chrześcijańskiej dziewczyny- Ligii. Mówi także o prześladowaniu chrześcijan przez cesarza. Pisarz znakomicie przedstawił w książce ogólnoludzką historie, plastyczność obrazu i wymowę filozoficzna. Za swoje najbardziej udane dzieło twórca uważał jednak inna powieść – „Krzyżacy” – opublikowana w 1900r. przedstawiony został konflikt polski i Zakonu Krzyżackiego, zakończony bitwa pod Grunwaldem. W 1905 r. Henryk Sienkiewicz został uhonorowany literacka Nagroda Nobla za : „wybitne osiągnięcia w dziedzinie eposu i rzadko spotykany geniusz który wcielił w siebie ducha narodu”. Laureat w swoim odczycie powiedział: „jednakże zaszczyt ten, cenny dla wszystkich, o ileż jeszcze cenniejszym musi być dla Polski!... Głoszono ją umarłą, a oto jeden z tysiącznych powodów, ze ona żyje!... głoszono ja niezdolną do myślenia i pracy, a oto dowód ze działa!... głoszono ja pobitą, a oto nowy dowód, że umie zwyciężać!...”. Pisarz zmarł w Vevey w Szwajcarii w 1916 roku.

Kolejnym laureatem literackiej Nagrody Nobla jest Władysław Stanisław Reymont. Urodził się w 1867 roku w Kobielach Wielkich. Swoja karierę rozpoczął na początku lat 90. XIX w. nowelą „Wigilia Bożego Narodzenia” oraz reportażem „Pielgrzymka do Jasnej Góry”. Następnie wykorzystuje własne doświadczenia z pracy aktorskiej do napisania powieści „Komediantka” oraz „Fermenty” poruszających sprawy u schyłku XIX wieku – buntu młodych kobiet, które chcąc osiągnąć sławę artystyczna ostatecznie marnują się bądź godzą z szara rzeczywistością. Kolejna powieścią która z czasem przyniosła sławę Reymontowi jest „Ziemia obiecana” w której pisarz przedstawił szeroka panoramę miasta Łodzi w okresie rewolucji przemysłowej i dzikiego kapitalizmu.
W latach 1902-1909 powstaje światowej sławy powieść Reymonta pt. „Chłopi”. Nikt w literaturze polskiej nie przedstawił prawdziwiej życia wiejskiego, wpisanego w cykliczność pór roku i porządek ludowych świąt oraz obrzędów. Fabułę dzieła można uporządkować ujmując ją w 3 warstwach. Pierwsza warstwa to dzieje społeczności wiejskiej i głównych bohaterów. Rzecz dzieje się we wsi Lipce, bez konkretnego czasu historycznego. Głównym bohaterem zbiorowym w powieści jest społeczność lipecka, postacie jednostkowe, których losy obserwujemy to : Maciej Boryna i jego syn Antek, Hanka - żona Antka oraz najpiękniejsza panna we wsi – Jagna. Ważne role odgrywają także: Wójt, Ksiądz, Młynarz, Dominikowa oraz biedota wiejska – parobek Kuba i żebraczka Agata. Obserwujemy ich dzieje na przestrzeni czterech por roku – jesieni, zimy, wiosny i lata. Osią fabularną jest konflikt Macieja i Antka Borynów. Ta rodzinna nienawiść powodują – Jagna (której obaj pożądają) oraz ziemia (do której Antek jako syn ma prawo). Ciąg fabularny to rok obyczajowo-obrzedowo-liturgiczny, który składa się z powtarzalnych wróżb i przesądów – to one organizują życie wsi. Przykładem wydarzeń tej warstwy są : Boże Narodzenie, Wielkanoc, odpust. Warstwa fabuły to rytm por roku – kolejnych etapów prac rolniczych związanych z odpowiednia pora. Rytm przyrody i pracy w polu są ściśle powiązane. Wykopki czy żniwa to niezmienne wydarzenia regulujące życie na wsi. Warstwy fabularne nakładają się na siebie i tworzą spoista całość – nierozerwalny związek działań człowieka, jego obyczajów i przyrody. W „Chłopach” można wyróżnić 3 narratorów: stylizatora młodopolskiego, wsiowego gadule i realistycznego obserwatora. Poza tym w epopei występują elementy impresjonizmu i symbolizmu. Można mówić również o mitologizacji, czyli zabiegu, który upodabnia świat powieści, bohaterów i wydarzenia do mitu – trwałej, wciąż istniejącej w swaiadomosci opowieści zawierającej archetypowe zdarzenia i uczucia: zazdrość, zdrada, miłość, konflikt o kobietę. Dzięki tym zabiegom „Chłopi” trafiają do odbiorcy jako dzieło wiecznie żywe. W 1924 roku po długich dyskusjach Szwedzkiej Akademii miedzy kandydaturami Stefana Żeromskiego i Władysława Stanisława Reymonta wybrano autora „Chłopów”.

Czesław Miłosz twórca rozpoczynający swa działalność w 20-leciu międzywojennym, a ukończywszy ją w czasach współczesnych urodził się w 1911r. w Szetejniach na Kresach. Debiut poetycki Miłosza nastąpił w 1930r., kiedy na lamach pisma „Alma Mater Vilnensis” opublikowano jego wiersze „Kompozycja” i „Podróż”. Rok później został jednym z założycieli grupy literackiej „Żagary” i zaczął prezentować katastroficzny pogląd na rzeczywistość i przekonanie o nieuchronności zbliżającego się kataklizmu. Jego dwa pierwsze tomiki poetyckie, które ukazały się w okresie 20-lecia międzywojennego to „Poemat o czasie zastygłym” i „Trzy zimy”. W wierszach pojawiają się 3 główne motywy- motyw katastrofizmu czyli wizji upadku świata, klasycyzmu czyli skłonnościom ku klasycznym formom i tematom i proroctwa czyli przewidywania przyszłości. W latach wojny Miłosz działał w Warszawie pod pseudonimem Jan Syruć. Mottem jego twórczości było „Poeta ma być obiektywnym świadkiem epoki”. Po roku 1945 pracował w polskiej ambasadzie w USA, a pochodzące z tych lat tomiki to : „Świat.Poema naiwne”, czyli próba stworzenia sztucznego świata jako ochrony przed koszmarem realnego oraz „Ocalenie”- wiersze zawierające wiarę w ocalającą moc słowa poetyckiego i niosące uniwersalne, proste treści. Przykładem utworu z tego tomiku jest „Campo di Fiori”.
Pierwszym obrazkiem rodzajowym jest widok na plac Campo di Fiori w Rzymie w targowy dzień, gdy sprzedawane są „kosze oliwek i cytryn”, owoce morza, winogrona i brzoskwinie. Druga scena przedstawia ten sam plac, ale w 1600 roku, kiedy na stosie inkwizycyjnym spalono Giordano Bruna. Wtedy w mieście toczy się normalne życie, egzekucja to tylko widowisko. Ostatnia wizja podmiotu lirycznego pokazuje plac pod murami warszawskiego getta. Tutaj przy dźwiękach skocznej melodii kreci się karuzela i choć po drugiej stronie słychać strzały i krzyki mordowanych nikt się tym nie przejmuje. Na losy zarówno Giordano Bruna jak i warszawskich Żydów ludzie patrzą obojętnie, co wynika z ich egoizmu. Najchętniej mijają „męczeńskie stosy”, a człowiek umiera w samotności. Taka niemoralna sytuacja rodzi bunt poety przeciwko obojętności człowieka na cierpienie innych:
"I ci ginący samotni
Już zapomniani dla świata,
Język ich stał się nam obcy
Jak język dawnej planety.
Aż wszystko po wielu latach
Na nowym Campo di Fiori
Bunt wznieci słowo poety".
W 1951r. poeta m.in. ze względu na komunistyczne represje emigrował do Paryża, gdzie powstał tom esejów „Zniewolony umysł” – studium psychologiczno-moralne o systemie zniewolenia intelektualnego w krajach bloku sowieckiego na przykładzie polskich pisarzy. W Paryżu powstaje też powieść „Dolina Issy” z czasów dzieciństwa pisarza na Wileńszczyźnie. W roku1961 Czesław Miłosz wyjeżdża na stałe do Stanów Zjednoczonych, gdzie w utworach koncentruje się na problemach metafizycznych. Tam powstaje zbiór esejów o tematyce amerykańskiej „Widzenia nad Zatoką San Francisco” oraz tom poezji „Miasto bez imienia”, w którym poeta odchodzi od kalsyczno-romantycznej wersyfikacji na rzecz wiersza biblijnego. Od 1979-1980 r. pisarz publikuje „Księgę psalmów” oraz „Księgę Hioba” w tłumaczeniu z hebrajskiego. W 1980r. Czesław Miłosz otrzymuje literacka Nagrodę Nobla za całokształt twórczości, wtedy to właśnie po wielu latach przerwy, jego utwory pojawiają się w Polsce oficjalnie. Sam poeta odwiedza kraj rok później i otrzymuje tytuł doktora honoris causa. Twórczość poety po otrzymaniu Nobla nie maleje, wydaje on aż do śmierci w 2004 roku ponad 20 książek. Jedna z nich jest tomik „Piesek przydrożny” wydany w 1997r. na który składają się nie tylko nowe wiersze o tematyce metafizycznej, ale także obrazki, aforyzmy, wspomnienia, myśli poświęcone nurtującym pisarza fascynacjom, obsesjom i niepokojom. Bardzo szczególnymi wierszami jest opatrzony tomik „To” z 2000 roku, mówiący o twórczości poetyckiej wzoszacej się na wyżyny ale i o cierpieniu ciała i nieuchronności śmierci. Poeta nie chciał aby tomik „To” nie został odebrano jako książka jednego tonu. Na całym świecie wciąż zwiększa się liczba zwolenników twórczości Miłosza dzięki nowym przekładom zmarłego w 2004 roku geniusza.

Jedyna współcześnie żyjąca laureatka literackiej Nagrody Nobla - Wisława Szymborska, urodziła się w 1923r. w Bninie koło Poznania. Zadebiutowała w 1930 roku wierszem „Szukam słowa” opublikowanym w piśmie „Walka” oraz dwoma tomikami „Dlatego żyjemy” oraz „Pytania zadawane sobie”, był to krótki przejaw socjalistycznej poezji zaangażowanej. Toteż właściwym, „drugim”, jej książkowym debiutem jest dopiero trzecia książka, „Wołanie do Yeti” - która od razu stała się jednym z najważniejszych czynników zmartwychwstania poezji polskiej po październiku 1956 i od której zaczyna się w istocie kształtowanie tego obrazu poezji Szymborskiej, jaki stanowi dziś nieodłączny składnik pejzażu całej naszej literatury. W wydanym w 1962 roku tomik „Sól” pojawia się nowy temat: natura wobec kultury, biologia wobec sztuki. W tomie „Sto pociech„ wyrazisty staje się kontekst współczesności: osobliwości i mitów XX-wieczniej kultury, ale także temat historii, miłości i intymnego wyznania oraz wreszcie upływu czasu. Szczególnie interesujący w tym tomie jest wiersz „Radość pisania”. Ukazana jest tu siła i ogromne możliwości poety, jakimi może wykazać się w swoich pracach. Pisarka opisuje jak autor może tworzyć własny świat i zarządzać nim wedle swojego uznania,
„bo bez jego woli nawet liść nie spadnie”.


Żadne zdarzenie nie ma racji bytu bez jej zgody choć istnieje możliwość popełnienia błędów czego poetka jest w pełni świadoma:
"... Nad białą kartkę czają się do skoku litery,
Które mogą ułożyć się źle…”.
To Ona tworzy wyimaginowany świat i dyktuje warunki.
"... pełne wstrzymanych w locie kul..."
Autorka wspomina nawet o „zemście ręki śmiertelnej”. Można zrozumieć to tak, że człowiek może porachować się ze światem, ukazać swoje złości i wyrazy niezadowolenia. Jest to jednak bezpieczne i bezbolesne. Mamy okazje wylać swoje żale, stworzyć historię ku pokrzepieniu duszy i z tego czerpać radość, spełnienie, pocieszenie. Autor jest wolny i nie musi dostosowywać się do żadnych praw. To właśnie można nazwać radością pisania, która czyni twórcę szczęśliwym. W poezji Szymborskiej właśnie człowiek i jego współżycie z światem są głównymi wątkami wierszy, tematami przewodnimi. ”Wszelki wypadek” jest zbiorem utrwalającym opinię o Szymborskiej jako autorce poezji filozofującej. Oto na jej liście pytań pojawiają się kolejne: Czym jest konieczność, a czym przypadek, co kieruje ludzkim losem, jaki mamy wpływ na bieg rzeczy? W kolejnym tomiku, zatytułowanym „Ludzie na moście” mamy doczynienia z silną refleksją elegijną: sumowaniem rozczarowań, bilansem nie zrealizowanych nadziei, ale nie osiąga ona tonacji tragicznej, gdyż na pierwszy plan wysuwa się tonacja moralna. Nareszcie w 1996 roku wspaniała poetka Wisława Szymborska otrzymuje Nagrodę Nobla za całokształt twórczości. Sześć lat po przyznaniu tej nagrody, poetka pragnie wypowiedzieć się na temat sensu życia w tomiku „Chwila”. Czytając go możemy wraz z autorką nie tylko zatrzymać czas, ale także „oswoić śmierć” oglądając stare fotografie, wspominając dawne chwile lub doświadczając drobnych przyjemności, radości, ale także trosk i bólu. Pomaga nam w tym również zachwyt nad światem i zdumienie jego rozmaitością. Zasługą poezji pisarki jest fakt, że „wielki temat” wcale nie wydaje się wielki, lecz bliski jakby wyjęty z własnych, zwykłych przemyśleń odbiorcy nagle sformułowany tak jasno i trafnie.

Każdy z Polaków powinien posiadać odpowiednio dużą wiedze na temat noblistów- rodaków. Literaccy laureaci pozostawili po sobie spuściznę z której czerpać będzie wiele pokoleń, dlatego nasza wiedza jest tak ważna. Henryk Sienkiewicz, Władysław Stanisław Reymont, Czesław Miłosz i Wisława Szymborska to nazwiska wielkich geniuszy swojej dziedziny, których nazwisk na pewno nie zapomnimy.