Ustrój polityczny Aten i Sparty - analiza porównawcza.

Dzieje państwa spartańskiego sięgają początków I tysiąclecia p.n.e.
Mieszkańcy 5 niedużych osad położonych w dolinie rzeki Euratos połączyli się tworząc jedną Polis-Spartę.
Stosunki społeczne i system sprawowania władzy ukształtował się w Sparcie w okresie podbojów. Obywatelami i członkami polis byli potomkowie mieszkańców 5 osad.
Tylko oni udzielali się sprawowaniu władzy.
Spartanie niechętnie odnosili się do cudzoziemców i nie chcieli zmian, które mogłyby podważyć ustrój i militarny charakter ich państwa.
Organizacja społeczna w Sparcie wyglądała w ten sposób, że każda z rodzin spartańskich otrzymywała w użytkowanie jeden z kilku tysięcy działów ziemi uprawnej, na jakie podzielono żyzne grunty położone w dolinie Mesenii. Indywidualny Spartanin nie mógł ich uwolnić, sprzedać, ani zmienić wysokości daniny, którą określała tradycja.
Spartan było niewielu, helotów o wiele więcej. Heloci-tak nazywano ludność podbitą, która pracowała na działkach jako niewolnicy.
Spartanie byli świadomi niebezpieczeństwa rewolty chłopów. Lęk przed nią determinował całe życie społeczne, przygotowującej się nieustannie na wypadek wojny domowej.
Na czele państwa stało dwóch królów, z czasem ich funkcje zostały ograniczone do roli religijnej i wojskowej, na rzecz rady starszych – geruzji - składającej się z 28 starców.
Ciałem zbiorowym było także zgromadzenie ludowe, które teoretycznie podejmowało najważniejsze decyzje, lecz o wszystkim decydowało 5 urzędników-eforów. Zagarnęli całą władzę administracyjną, kontrolę nad organami władzy, kierownictwo nad polityką zagraniczną i sądownictwo. Mogli nawet postawić w stan oskarżenia królów.
Rola ogółu, tzw. równych w państwie spartańskim była skromna.
Istniało zgromadzenie ludowe - apella, zwoływane było jednak tylko przez eforów i nie miało żadnej inicjatywy. Rola jego ograniczała się do zatwierdzania wniosków przedstawionych przez urzędników. Sposób głosowania za pomocą krzyku dawał przewodniczącemu zawsze możliwość wygodnej jego interpretacji.
Całe życie Spartan przebiegało na modłę wojskową, nie dającą wiele możliwości ujawniania własnego zdania.
Obywatele, wolni od trosk ekonomicznych, poświęcali całą swoją uwagę na zdobycie i utrzymanie sprawności bojowej. Niechętnie angażowano się w kampanie wojskowe, które wymagały wysłania daleko dużych oddziałów zbrojnych, aby nie sprowokować powstania. Specjalny system wychowania czynił ze Spartan świetnych żołnierzy. Tryb życia Spartan stał się sławny za sprawą dyscypliny, której najbardziej wyrazistym przykładem był sposób szkolenia spartańskiej ciężkozbrojnej piechoty, bez wątpienia najpotężniejszej militarnej siły epoki.
Kobiety spartańskie były znane w całym greckim świecie z powodu ich względnie dużej wolności.
Inni Grecy uważali za rzecz skandaliczną to, że spartańskie dziewczęta oddają się ćwiczeniom fizycznym razem z chłopcami. Kobiety w Sparcie nie musiały wykonywać prac domowych, którymi zajmowali się heloci. Dbały o swoją formę fizyczną, aby rodzić zdrowe dzieci i wychować je w duchu tradycyjnych spartańskich wartości.
Sparta miała niewiele kolonii, a problem przeludnienia rozwiązywała za pomocą selekcji niemowląt płci męskiej. Słabe i chore noworodki ceremonialnie skazywano na śmierć przez porzucenie.
Wszyscy chłopcy, którym udawało się uniknąć śmierci, z chwilą ukończenia 7 lat przechodzili pod opiekę państwa i rozpoczynali edukację w zakresie sprawności fizycznej i wojskowej dyscypliny. Po dojściu do wieku dojrzałego musieli oni nadal żyć w koszarach, dopiero po 30-tym roku życia Spartanin mógł stale mieszkać w domu, ale i tak większość czasu spędzał z resztą oddziału bojowego. Nie wolno im było zajmować się ani handlem, ani rzemiosłem, a środków utrzymania dostarczał im znój helotów.
W wyniku takiego ustroju powstała kultura, która niewiele czasu poświęcała sztuce i kultywowaniu piękna, a także nie wykazywała zbyt silnego poczucia solidarności z resztą Hellady.
Mieszkańcy obszarów mniej żyznych lub położonych bliżej granic, nazywani metojkami (mieszkający wokół Sparty), choć wolni nie mieli żadnych praw politycznych.
Spartanie byli niezwykle przywiązani do idei przestrzegania prawa. Było ono dla nich przewodnikiem wskazującym właściwe zachowanie się w sprawach wielkich i małych.
Sparta nigdy nie posiadała spisanych praw. Spartanie przekazywali swój system z pokolenia na pokolenie razem z bardzo szczególnymi obyczajami, które wiązały się z równie nietypowymi pryncypiami ustroju gospodarczego.
Sparta była rywalką Aten, zarazem tłem dla jej blasku.
Według współczesnych norm wrażliwości brzydota Sparty dorównywała pięknu Grecji.
Grecja była krainą górzystą z mnóstwem małych wysepek. Rozwijało się żeglarstwo i handel, a Ateny szczyciły się najlepszą flotą wojenną.
Sparta w odróżnieniu od innych miast leżała w głębi lądu na równinie Lakonii. Nie miała rodzimej floty i oddana była bez reszty idei militaryzmu, co pozwoliło stawić czoła wszystkim najbliższym sąsiadom.
Ustrój Sparty stworzony w zamierzchłych czasach, określa się jako despotyczną formę oligarchii, gdyż rzeczywista władza leżała głównie w rękach arystokracji.
Więcej swobody i wolności obywatelskiej przejawiała demokracja w Atenach.
Tam podstawową instytucją życia publicznego było zgromadzenie wszystkich obywateli.
Grecja powstała w XX w.p.n.e. Zajmowała południowy wschód Europy i półwysep Bałkański. Otaczały ją morza: Egejskie, Jońskie, Śródziemne.
Ludność zajmowała się rybołówstwem, sadownictwem, uprawą winorośli, ceramiką, żeglugą, rzemiosłem i pasterstwem.
Zgromadzenie Ludowe-wszyscy obywatele Ateńscy, decydowali o wszystkich prawach państwowych.
Pełnili funkcję ustawodawczą, czyli obywatele decydowali o swoim kraju np. uchwalanie prawa, wypowiadanie wojny, budowy świątyni, zawieranie pokoju jak również sądzili i skazywali.
Na Zgromadzenie Ludowe przybywali: chłopi, rzemieślnicy i arystokracja.
Zbierali się pod gołym niebem na wzgórzu Pnyks. Każdy miał prawo zabrania głosu i zaproponowania uchwały.
Panował ustrój demokratyczny, w państwie decyduje wola większości.
Obowiązywała zasada, że nie można było głosować od razu. Wniosek musiał być bowiem szczegółowo przedyskutowany i porównywany z istniejącymi już przepisami. Taka zasada chroniła państwo przed uchwałami podejmowanymi pod naciskiem chwili.
Rada Pięciuset dzieliła się na dziesięć zespołów, które pełniły stałą służbę przez jedną z dziesięciu części roku. Przewodniczący grupy wylosowany na 1 dzień sprawował pieczę nad kluczami do świątyń, gdzie znajdowały się dokumenty. Rada ponadto kontrolowała poczynania urzędników. Coroczna wymiana urzędników gwarantowała bezpieczeństwo demokracji. Nie mogli zasmakować z władzy i musieli myśleć o państwie, a nie o dobrach osobistych płynących z racji urzędu.
Miało to też złą stronę: dobry i uczciwy urzędnik musiał odejść po roku ustępując miejsca kłamcy.
Podstawowym narzędziem walki politycznej było słowo. Należało przekonać słuchaczy do swoich racji, umieć zbijać argumenty innych polityków.
W Atenach wymiar sprawiedliwości należał do ok. 6 tys. wylosowanych obywateli i podzielonych na komplety sędziowskie.
Ponadto stosowano sąd skorupkowy do osądzania urzędników zagrażających ustrojowi państwa.
W Atenach członkowie Rady Pięciuset oraz sędziowie byli opłacani. Wynagrodzenia były niewielkie, na ogół niższe od tego, co mógł w danym czasie zarobić rzemieślnik, ale pozwalały ludziom niezamożnym na czynne uczestniczenie w życiu politycznym.
Realizacja programu demokratycznego dała prawo uczestniczenia w rządach ogromnej liczbie obywateli.
Tylu pełnoprawnych członków nie miało żadne państwo greckie.
Ta masa obywateli ateńskich partycypowała w ustroju, który i dziś uchodzi za szczytowe osiągnięcie ludzkości w ustroju demokratycznym. Słusznie więc, że każdy Ateńczyk ma równe prawa, jednakże oceniając tę demokrację trzeba stwierdzić, że nie była ona w pełni doskonała.
Nie wszyscy mieszkańcy państw ateńskiego byli obywatelami, nie wszyscy choć byli obywatelami, mieli prawa polityczne. Do tej grupy zaliczyć należy kobiety, którym żaden z analizowanych systemów nie przyznał praw politycznych.
Nie miała prawa obywatelstwa grupa przybyszów z różnych miast świata greckiego.
Płacąc pewną daninę i zobowiązując się do służby wojskowej, mogli zajmować się swobodnie handlem, rzemiosłem, bankierstwem, natomiast nie wolno im było posiadać ziemi.
Niewolnicy byli najzupełniej poza nawiasem państwowości ateńskiej jako najbardziej upośledzona kategoria ludności. Na ich barki spychano najcięższe prace, wymagające ogromnego wysiłku fizycznego.
Każdy Ateńczyk po osiągnięciu wieku dojrzałego zapisywany był na listy obywateli, co z reguły odbywało się publicznie. Prawo do znalezienia się na listach miały tylko dzieci pochodzące z małżeństw, w których oboje rodzice byli Ateńczykami.
Bardzo pięknie i pochlebnie o ustroju Aten wypowiedział się Perykles:
„ Nasz ustrój polityczny nie jest naśladownictwem obcych praw, a my sami raczej jesteśmy wzorem dla innych niż inni dla nas.”
Stawia to demokrację w bardzo dobrym świetle, skoro sami mieszkańcy Aten byli z niej dumni oraz cieszyli się wolnością osobistą i wolnością słowa.
Począwszy od Grecji, gdzie na przestrzeni kilkunastu wieków wysoko rozwinęła się kultura, nauka i filozofia, mamy tam dwa przykłady społeczności, które utworzyły charakterystyczne dla swojej kultury i odrębne ustroje społeczno-polityczne.
Były to dwa miasta-państwa, które odegrały w dziejach Grecji role szczególne.
Rywalizacją Sparty i Aten, była nie tylko walka o wpływy polityczne, ale także konfrontacja dwóch różnych modeli sprawowania władzy i życia publicznego.
Biorąc pod uwagę ustrój Sparty i Aten i oceniając pod względem większej swobody ludu i jego możliwości brania aktywnego udziału w rządzeniu państwem, pierwszeństwo trzeba przyznać demokracji. Jednak pomimo tych superlatyw, trzeba wziąć pod uwagę fakt, że obydwa państwa-miasta straciły racje bytu. Doprowadzili do tego ludzie, żyjący w tych systemach, którzy wymienili go na despotyzm i terror narzucany przez jednostkę.
Można przypuszczać, że starożytni myśliciele i twórcy tamtych systemów, choć wykazali się maksymalnie swoimi możliwościami, to jednak nikt nigdy nie zdołał stworzyć idealnego ustroju społeczno-politycznego, do którego nikt nie miałby zarzutów.