"Konrad Wallenrod" Adama Mickiewicza - referat/opracowanie/notatka

„KONRAD WALLENROD” – powieść historyczna o losach mistrza krzyżackiego na tle dziejów litewsko-krzyżackich o problematyce moralnej i narodowej

Powieść poetycka – literacki gatunek synkretyczny, łączący w sobie elementy dramatu, epiki i liryki. Pisana jest wierszem, występuje w niej narrator. Charakterystyczna dla niej jest fragmentaryczność fabuły, achronologiczność (inwersja czasowa fabuły), służące budowie tajemniczego nastroju. W wielu przypadkach akcja powieści dzieje się w średniowieczu, często na tle motywów orientalnych. Typowym bohaterem jest indywidualista targany sprzecznymi namiętnościami.

Bohater utworu – występuje w kostiumie XIVwiecznego rycerza, został stworzony z różnych postaci historycznych jednocześnie, m.in. Waltera von Stadiona, Litwina Alfa i Konrada Wallenroda, przy czym nazwisko każdego z nich pojawia się w utworze, w różnych wątkach. Porzuca dom rodzinny i kochającą go żonę, poświęca całe swoje życie i honor walce z wrogiem ojczyzny. Ukazuje w swoich działaniach moralnie naganne metody postępowania, gdyż dopuszcza się zdrady. Miał on jednak świadomość, że nie ma innej metody, którą można by pokonać wroga. Powoduje to konflikt wewnętrzny bohatera i jego klęskę.

Utwór został wydany w 1828 roku (oczywiście po uprzednim przejściu cenzury), podczas gdy Adam Mickiewicz przebywał na wygnaniu w Petersburgu. Udało mu się bardzo zręcznie przedstawić obowiązek poświęcenia i ofiary jednostki wobec ojczyzny, między innymi w obliczu tyranii poprzez zastosowanie tzw. chwytu maski (czyli zmylenia czytelnika czy cenzora) w tym wypadku pod postacią metafory historycznej. Przekazał potężny ładunek uczuć patriotycznych i wydobył główną treść problemu zupełnie bez odnoszenia jej do współczesności. Sam Mickiewicz podkreślał, że „Konrad Wallenrod jest w istocie opowieścią o każdym czasie, że nie ów XIV wiek jest przedmiotem jego analizy, ale rola i siła historii w życiu człowieka.”

Głównym wątkiem utworu jest duchowy dramat bohatera. Znajduje się w rozdarciu pomiędzy wyborem dobra ojczyzny lub przebywania w domu rodzinnym. Jest zagubiony pośród swojego własnego sumienia. W dobrej wierze pozyskuje zaufanie i wpada w łaski wroga, wykorzystuje go. Po dokonaniu zaplanowanej zemsty nie potrafi jej zaaprobować, tłumaczy się, że „zwycięstwo według planu nie jest zwycięstwem osobistym”, gdyż ucierpiało na tym jego sumienie. („Dziś schylony wiekiem , zdrady mię nudzą, niezdolny do bitwy, już dosyć zemsty – i Niemcy są ludzie”)

Jako kolejny, znacznie jednak połączony z poprzednim wątek uznajemy przedstawiony w utworze mechanizm propagandy. Wskazuje on pewną drogę postępowania, opartą na fałszu i chytrości. Różni się jednak ona od makiawelizmu - "dwulicowego" działania nie traktuje jako moralnie neutralnego, wręcz przeciwnie: przeżywa dramat, że zmuszony jest podeptać rycerskie wartości, poświęca się dla ojczyzny i cierpi z powodu takiej konieczności. Gdyby tylko mógł, wybrałby inną drogę.

Ważną postacią w utworze jest Halban – stary pieśniarz, przyjaciel Wallenroda, który pobudza go do działania i przypomina o obowiązkach. Głosi program poezji tyrtejskiej. Jego postać zbliża naszą uwagę ku roli ludu, ludowej poezji jako sposobu budzenia uczuć patriotycznych i życiowych prawd przez nich przekazywanych. („W tobie lud składa broń swego rycerza, swych myśli przędzę i swych uczuć kwiaty”)
Wątek romantyczny zawarty w „Konradzie Wallenrodzie” często budził spory lub śmiechy pośród czytelników. Został napisany patetycznym, przesadzonym językiem, przepełnionym uczuciami, niepasującym do dzielnego rycerza. Z drugiej strony , bohater nabiera przynajmniej cech żywego człowieka, nie jest tylko maszyną służącą do walki z wrogiem. Pokazuje, iż Wallenrod nie tylko ma rozum i sumienie, ale również serce. Jego wybranką jest Aldona, bohaterka dramatu rodzinnego i narodowego. Została opuszczona przez męża dla dobra ojczyzny, po czym zamknęła się w klasztornej wieży i żyła jako pustelnica. Po pewnym czasie ukochany proponuje jej wspólną ucieczkę, jednak ona odrzuca ją z przerażeniem. Boi się rozczarowań i nie zamierza zrywać przysięgi, którą złożyła wstępując do wieży. („Kiedym tu weszła, przysięgłam na progu nie zstąpić z wieży, chyba do mogiły”.)

Pod względem artystycznym poematowi zarzucano zawiłości kompozycji i wady układu (m.in. nierówną długość pieśni), jednak według większości krytyków owe zarzuty są zupełnie niesłuszne. Na tym właśnie polegał artyzm utworu. Został napisany w modelu Scottowskiej powieści poetyckiej, czyli w sześciu pieśniach, przy czym wplecione w nie zostały inne gatunki, m.in. hymn, pieśń, ballada. W wierszu dominuje jedenastozgłoskowiec, aczkolwiek przeplatanie innych rozmiarów wierszowych zawsze czemuś służyło - odrębnej tonacji czy zaznaczania w ten sposób istotnych fragmentów utworu. Dużym osiągnięciem jest zawarta w utworze „Pieśń Wajdeloty” napisana heksametrem. Losy bohaterów, owszem, są zdecydowanie zagmatwane, jednak wspomaga to budowanie tajemniczości i grozy bohatera, ponieważ jego prawdziwą biografię poznajemy dopiero na końcu. Poemat został napisany patetycznym językiem, naszpikowany metaforami, jednak jest prosty w zrozumieniu.

Mickiewicza bardzo inspirowała twórczość innych pisarzy romantycznych, toteż w „Konradzie Wallenrodzie” możemy odnaleźć wiele nawiązań do ich dzieł i myśli. Atmosfera tajemniczości i grozy była wspólna dla Mickiewicza i Byrona. Zauważamy również analogię pomiędzy Wallenrodem a bajronicznym Korsarzem, a także między Halbanem a minstrelem z utworu W. Scotta, z którym łączy go również wyżej wspomniany system sześciu pieśni. Mottem utworu jest myśl Niccolo Machiavelliego - „Macie bowiem wiedzieć, że są dwa sposoby walczenia… trzeba być lisem i lwem.”

Drugie motto utworu: „Co ma ożyć w pieśni, zaginąć powinno w rzeczywistości.” (A.Schiller)
Ważne cytaty: „Szczęścia w domu nie zaznał, bo go nie było w ojczyźnie”.
„Płomień rozgryzie malowane dzieje, skarby mieczowi spustoszą złodzieje,Pieśń ujdzie cało…”