Dzieciństwo „Spójrz na niemiecką mapę sztabową z czasu pierwszej wojny: To jest dolina Niewiaży, samo serce Litwy. Kto nią jechał, po obu stronach widział białe dwory. Tu oto Kałnoberże, naprzeciwko Szetejnie, Dom, w którym się urodziłem, wyraźnie widoczny” (Czesław Miłosz, „Rok 1911” z tomu „Kroniki”) Życiorysy Czesława Miłosza zaczynają się nieodmiennie formułą: urodził się 30 czerwca 1911 roku w Szetejniach na Litwie jako syn Aleksandra Miłosza i Weroniki z Kunatów. Wbrew pozorom każda informacja zawarta w tym prostym zdaniu mówi wiele o tym, kim był pierwszy polski poeta-noblista. Urodzony w roku 1911 stał się świadkiem wszystkich ważniejszych wydarzeń XX wieku, począwszy od rewolucji październikowej, przed którą uciekał z rodzicami jako 6-letni chłopiec. Niemal wszystkie prądy myślowe i literackie dwudziestego stulecia stały się przedmiotem refleksji Czesława Miłosza – uważnego obserwatora i komentatora współczesnego sobie świata. Także życie w Szetejniach, białym dworku należącym do rodziny jego matki, wywarło ogromny wpływ nie tylko na twórczość noblisty, ale także na jego postrzeganie świata. Echa dzieciństwa spędzonego w litewskim domu, gdzie mówiło się po polsku, czytało po rosyjsku i francusku i z lekkim sceptycyzmem, ale jednak stosowało do wiedeńskich mód, regularnie powracają nie tylko w autobiograficznej prozie (Dolinie Issy, Rodzinnej Europie), ale także w wielu wierszach. W wypełniających twórczość Miłosza wspomnieniach wracają często także najbliżsi. W tomieKroniki poeta ubolewa, że nie zachował się zeszyt z wierszami jego ojca. Aleksander Miłosz pisał je, gdy jako młody inżynier wyprawił się do tajgi na syberyjskie jelenie, a żona z piastowanym przez nianię dwuletnim Czesławem jechała do niego w odwiedziny koleją transsyberyjską. Podobne podróże zdominowały całe dzieciństwo noblisty. Po wybuchu I wojny światowej Aleksander Miłosz został powołany do armii carskiej jako oficer saperów. Budował mosty i umocnienia w różnych punktach Rosji, a w ślad za nim podążali zawsze żona i syn. Niewiele słów Miłosz poświęca tylko młodszemu bratu, Andrzejowi (1917-2002). Może dlatego, że ten tłumacz, dziennikarz i reżyser filmowy miał szansę sam zostawić po sobie trwały ślad. Lata wileńskie „Ty silna noc. Do ciebie nie dosięga ni płomień ust, ni chmur przejrzysty cień. Słyszę twój głos po ciemnych snu okręgach i świecisz tam, jakby nadchodził dzień.” (Czesław Miłosz, z tomu Trzy zimy) Szkolną i uniwersytecką młodość Czesław Miłosz spędził w Wilnie. W roku 1921 został uczniem Gimnazjum im. Zygmunta Augusta, a w 1929 - studentem Uniwersytetu Stefana Batorego. Przyszły noblista początkowo wybrał wydział humanistyczny, ale wkrótce przeniósł się na prawo. Nie przeszkodziło mu to jednak działać w studenckim Kole Polonistów. Właśnie jako jego członek zadebiutował w 1930 roku na łamach uniwersyteckiego pisma "Alma Mater Vilnensis" wierszami "Kompozycja" i "Podróż". W czasach studenckich, w trakcie podróży do Paryża, Czesław poznał swojego dalekiego krewnego Oskara Miłosza. Jego symbolistyczna poezja przez lata mocno oddziaływała na twórczość polskiego autora. W tym także czasie powstała grupa poetycka Żagary (w gwarze wileńskiej: chrust, suche patyki). Miłosz współtworzył wydawane przez nią pismo i publikował w nim swoje kolejne wiersze, wpisując się w zbuntowaną, katastroficzną poetykę środowiska. W 1933 roku ukazał się książkowy debiut Czesława Miłosza - zbiór Poemat o czasie zastygłym. Młody twórca otrzymał Nagrodę im. Filomatów za debiut literacki, a stypendium Funduszu Kultury Narodowej pozwoliło mu na kolejny wyjazd do Paryża i ponowne spotkanie z Oskarem Miłoszem. Po powrocie, w roku 1935, młody prawnik i poeta podjął swoją pierwszą pracę zawodową - w rozgłośni wileńskiej Polskiego Radia. Kontynuował także twórczość literacką - jego katastroficzny tomik Trzy zimy (1936) znakomicie oddał panujące nastroje i zebrał doskonałe recenzje. W roku 1937 poeta podróżował po Włoszech, a po powrocie, wciąż jako pracownik Polskiego Radia, przeniósł się do Warszawy. Lata okupacji „Gdzież jest, poeto, o c a l e n i e? Czy coś ocalić może ziemię? Cóż dał tak zwany świt pokoju? Ruinom trochę dał powojów, Nadziejom gorycz, sercom skrytość, A wątpię, czy obudził litość”. (Czesław Miłosz, Traktat moralny, z tomu Światło dzienne) Po wybuchu wojny Czesław Miłosz zgłosił się na ochotnika do obsługi wojskowej radiostacji i wyruszył na front. Nie dotarł tam jednak. Po wkroczeniu Armii Czerwonej przedarł się z grupą uciekinierów do Rumunii. Nie udał się stamtąd jednak na Zachód, ale wrócił do Wilna. Po zajęciu miasta przez czerwonoarmistów przedostał się do Warszawy. Przyjaciele wystarali się dla niego o pracę woźnego w Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego. W stolicy Czesław Miłosz aktywnie uczestniczył w podziemnym życiu literackim. Jego tomik Wierszewydany pod pseudonimem Jan Syruć był pierwszą podziemną publikacją poetycką okupowanej Warszawy. Przygotował także antologię krążących w odpisach wierszy i piosenek patriotycznychPieśń niepodległa. W styczniu 1944 roku Miłosz ożenił się z Janiną Dłuską-Cękalską, przyszłą matką jego dwóch synów. Po upadku Powstania Warszawskiego przez pewien czas przebywał w Goszycach pod Krakowem u Anny i Jerzego Turowiczów, którzy później mieli mu pomóc w początkach emigranckiego życia w Paryżu. Wkrótce Miłosz przeniósł się do Krakowa. Tu w 1945 roku wydał jeden z najbardziej znaczących tomików poezji polskiej XX wieku - złożone częściowo z wierszy pisanych jeszcze w czasie okupacji Ocalenie. Był to ostatni, aż do roku 1989, roku opublikowany w Polsce tom wierszy Czesława Miłosza. Kolejne ukazywały się w drugim obiegu. Emigracja „Gałczyński pragnął padać na kolana. Głębokiej prawdy pełne jego dzieje: Tej, że poeta bez ludzkiej wspólnoty Jest jak szum wiatru w suchych trawach grudnia”. (Czesław Miłosz, Traktat poetycki) Początkowo lewicujący Miłosz nie był wrogo nastawiony do nowej władzy. W latach 1945-1951 pracował jako attaché kulturalny PRL w Nowym Jorku i Waszyngtonie, a potem w Paryżu. Rzadkie wizyty w Polsce coraz bardziej zniechęcały go jednak do władzy politycznej i środowiska "oficjalnych" twórców skupionego w Związku Literatów Polskich. Popadł w konflikt z władzą, która czasowo wstrzymała mu paszport. W roku 1951 poprosił władze Francji o azyl polityczny. Otrzymał go. Przeprowadził się do Maisons Laffitte, siedziby Instytutu Literackiego kierowanego przez Jerzego Giedroycia. W redagowanej przez niego "Kulturze" opublikował artykuł "Nie", w którym wyjaśnił, dlaczego wybrał los emigranta. Gest Giedroycia wobec byłego przedstawiciela reżimu odbił się na emigracji szerokim echem. Skandalicznym nazwał go mieszkający również w Maisons-Laffitte Józef Czapski, jeden z założycieli "Kultury". Wkrótce jednak sam został wydawcą poezji i prozy Czesława Miłosza. Poetę potępiło oczywiście także polskie środowisko literackie. Związek Literatów Polskich uznał go za zdrajcę, a cenzura zakazała nie tylko publikacji jego utworów, ale nawet wymieniania nazwiska. Przyszły noblista mieszkał we Francji do roku 1960. W Bibliotece "Kultury" publikował kolejne znaczące książki, m.in. tom esejów o postawie wobec władzy komunistycznej Zniewolony umysł i powieść o podobnej tematyce Zdobycie władzy. W roku 1955 powstała oparta na wspomnieniach z dzieciństwa w Szetejniach Dolina Issy. W roku 1960 Czesław Miłosz na zaproszenie uniwersytetu California wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie wcześniej była już jego żona. Otrzymał posadę profesora na Wydziale Języków i Literatur Słowiańskich University of California w Berkeley. Praca na uczelni dawała mu dużo satysfakcji - kontynuował ją przez blisko 20 lat - i pozwalała na własną twórczość. Sam Miłosz za ważne dzieło tego okresu uważał opracowaną i tłumaczoną przez siebie anglojęzyczną antologię polskiej poezji "Postwar Polish Poetry", torującą drogę na zachodzie m.in. wierszom Zbigniewa Herberta. Jednak na obszerne tłumaczenie własnych poezji przyszły noblista czekał jeszcze ponad 10 lat. W roku 1973 wydany został pierwszy anglojęzyczny zbiór jego wierszy "Selected Poems". Od tego czasu popularność Miłosza jako poety rosła, a w roku 1978 zaowocowała Międzynarodową Nagrodą Literacką Neustadt, zwaną Małym Noblem. Nobel „Kiedy dostałem Nagrodę Nobla, to już całkowicie straciłem kontrolę i tylko włosy wydzierałem z głowy, dowiadując się, kim jestem w oczach innych". (Czesław Miłosz, Aleksander Fiut, Autoportret przekorny) Poeta wielokrotnie analizujący uwikłanie człowieka w historię, sam stał się jego przykładem. Szwedzka Akademia przyznała mu Nagrodę Nobla w gorącym 1980 roku, czasie powstania Solidarności i przygotowań do politycznego przełomu w Europie. W uzasadnieniu jury napisano, że Czesław Miłosz dostał nagrodę "za bezkompromisową wnikliwość w ujawnianiu zagrożenia człowieka w świecie pełnym gwałtownych konfliktów". Trudno się dziwić, że do dziś Nobel dla Miłosza bywa interpretowany jako gest wsparcia zachodu Europy dla dążeń na jej wschodzie. Ze szkodą dla samego poety. Nagroda otworzyła Czesławowi Miłoszowi możliwość powrotu do ojczyzny. Najpierw tylko w roli autora. Znak jako pierwszy po 35 latach opublikował w oficjalnym obiegu tom jego poezji Gdzie słońce wschodzi i kędy zapada. Rok później Czesław Miłosz przyjechał do kraju, gdzie przed wprowadzeniem stanu wojennego zdążył się spotkać z Lechem Wałęsą. Później jeszcze kilkakrotnie odwiedzał Polskę, m.in. w znaczącym roku 1989, kiedy odebrał doktorat honoris causaUniwersytetu Jagiellońskiego. W międzyczasie publikował kolejne tomy wierszy i zyskiwał coraz szerszą międzynarodową popularność. Znowu w kraju „Na granicy świata i zaświatów, w Krakowie. Tup tup po wytartych flizach kościołów, Pokolenie za pokoleniem. Tutaj coś zrozumiałem Z obyczaju moich sióstr i braci”. (Czesław Miłosz, "W Krakowie" z tomu Druga przestrzeń) W roku 1986 umarła pierwsza żona poety - Janina. W tym czasie Miłosz od czterech lat dzielił życie między dom w Berkeley w Stanach Zjednoczonych a Cambridge w Wielkiej Brytanii, gdzie wykładał literaturę słowiańską. Bywając w Europie, odwiedzał Polskę. Na stałe przeprowadził się tu w roku 1993, wraz z drugą żoną, Carol. Na zimę wracał jednak do Kalifornii. Na miejsce zamieszkania wybrał Kraków, który - jak mawiał - najbardziej przypominał mu Wilno. Władze miasta odwdzięczyły się nobliście honorowym obywatelstwem Krakowa i podarowaniem mieszkania. Po roku 1989 w Polsce ukazywało się coraz więcej książek Czesława Miłosza. Początkowo były to wydane wcześniej w drugim obiegu utwory prozą i antologie wierszy, potem pierwsze wydania nowych tomów. Ostatnia dekada życia była dla noblisty okresem niezwykle twórczym, a każda nowa książka cieszyła się dużym uznaniem. Nie tylko krytyków, ale także czytelników. W 1998 roku Czesław Miłosz otrzymał za Pieska przydrożnego nagrodę Nike. W roku 1994 został odznaczony Orderem Orła Białego, a w 1996 Polskie Radio przyznało mu Diamentowy Mikrofon. W roku 2002 zmarła Carol. 14 sierpnia 2004 roku odszedł on sam. Został pochowany w Krypcie Zasłużonych kościoła na Skałce w Krakowie.
