"Pan Tadeusz" na tle konwencji gatunku.

Epopeja – utwór liryczny, pisany wierszem lub prozą, ukazujący wszechstronnie i szczegółowo życie narodu w przełomowym momencie historycznym; charakterystyczne jest wprowadzenie bogatego tła obyczajowego, realizm, wielowątkowość akcji, pozwalająca określić wiele środowisk i odzwierciedlić życie społeczne.

Mickiewicz pisząc „Pana Tadeusza” korzystał z antycznego wzoru epopei, ale jednocześnie dokonał jego przetworzenia. Jego utwór zawiera pewne podobieństwo do epopei antycznej, ale też wprowadza nowe cechy.

1. Utwór jest obszerny, zazwyczaj wierszowany,
2. Ukazanie legendarnych lub historycznych dziejów bohaterów w przełomowych dla nich mementach historycznych; momentem przełomowym jest kampania napoleońska w 1812 r., ale także decyzja Tadeusza, Zosi o zniesieniu pańszczyzny,
3. Nawiązanie do mitów, podań i baśni
4. Paralelizm między światem ludzi i światem bogów, wola i decyzje bogów stanowią główną motywację dla czynów bohaterów – w „Panu Tadeuszu” brak paralelizmu, występuje jedynie motyw Matki Boskiej,
5. Narrator wszechwiedzący, obiektywny, zachowujący dystans wobec wydarzeń ale ujawniający swoją obecność w bezpośrednich wypowiedziach do odbiorcy; narrator w „Panu Tadeuszu” ujawnia się w inwokacji i na końcu utworu, jest nieobiektywny – pobłażliwie traktuje zarówno przemijające szlacheckie panowanie jak i nową kosmopolicką kulturę,
6. Inwokacja jako szczególnie wyraziste miejsce ujawniania się bohaterów; w „Panu Tadeuszu” bohater nie ujawnia się występuje odwołanie się do ojczyzny,
7. Połączenie w narracji i opisach patosu a drobiazgowością; w „Panu Tadeuszu” patetyczna mowa o ukochanej ojczyźnie i Matce Bożej oraz drobiazgowy opis krajobrazu,
8. Duża rola opisów, szczególnie w scenach batalistycznych; w epopei antycznej opisy przedmiotów spełniały wyłącznie funkcję retardacyjną, natomiast w „Panu Tadeuszu” dominują opisy przyrody, które mogą pełnić wiele funkcji,
9. Stałe epitety i rozbudowane porównania homeryckie,
10. Styl wysoki, podniosły, jednorodność stylistyczna; w „panu Tadeuszu” brak jest jedności stylistycznej – wymieszanie stylu wysokiego z językiem potocznym.

SIELANKA
 Zosia jako pasterka – lekka i beztroska dziecina
 Idyllyczność życia w Soplicowie
 Ślub jako pokaz ludowości

KOMEDIA
 Błaha intryga miłosna
 Komizm sytuacji, komizm postaci
 Opowieść o Domeyce i Doweyce
 Spór Asesora z Rejentem

SATYRA
 Satyra na konserwatyzm o wychowaniu
 Satyra na przywiązanie szlachty do tradycji

POWIEŚĆ POETYCKA
Tajemnicza postać – ks. Robak ukrywa swoje prawdziwe pochodzenie
Nieszczęśliwa miłość – Jacek Soplica i Ewa Horeszkówna
Motyw cierpienia – Jacek Soplica ma wyrzuty sumienia z powodu zabójstwa


GAWĘDA
 Gawęda to swobodny tok w opowiadaniu, bezpośrednie zwroty do czytelnika, narracja w 1 osobie, dygresje, zakłócona chronologia
 Nauka sędziego o grzeczności – bezpośrednie zwroty do słuchaczy
 Opowieść o Domeyce i Doweyce – urozmaica treść, jest przerywnikiem
 Opowieść o zamku, przytoczona przez Gerwazego – brak obiektywizmu na określony cel

BAŚŃ
 Częste stosowanie epitetu „złoty”
 Opis matecznika – nieokreślone miejsce, dawne czasy, ukryte moce
 Opis przyrody – opis puszczy
 Przedstawienie postaci: Maciek – kreowany na czarnoksiężnika, Zosia – niewinna dzieweczka, Jacek Soplica - przeklęty rycerz
 Opis bitwy, która nie wstrząsa drastycznością zabijania
 Optymistyczny ton utworu
 Personifikacja zjawisk przyrody

POEMAT HEROIKOMICZNY
 Opis bitwy – powaga sytuacji zostaje zakłócona np. porównaniem bohaterów do płazów
 Cały impet zajazdu uderza w zwierzęta gospodarskie – opis rzezi kurcząt, gęsi i bydła
 Błahy konflikt a wielka bitwa
 Parodia w opisie bitwy – czyny niezwykłe są wręcz nierealne

POWIEŚĆ AWANTURNICZO-HISTORYCZNA WALTERA SCOTTA
 Odpowiednia sceneria – zamek
 Motyw pięknej nieznajomej – Zosi
 Motyw zdrady, zakończony małżeństwem – Zosia i Tadeusz
 Walka pomiędzy rodami
 Tło to wydarzenia historyczne
 Szczęśliwe zakończenie – wszystko zostaje wyjaśnione