Polskie Państo Podziemne - jego funkcjonowanie.

Polskie Państwo Podziemne- przedstaw jego funkcjonowanie


Państwo Podziemne jest to państwo posiadające swoje konstytucyjne organa: administrację, sądownictwo, siły zbrojne, parlament działające w warunkach okupacji, zajęcia terytorium państwa przez okupanta lub okupantów.
Polskie Państwo Podziemne głównie kojarzone jest z II wojną światową, ale funkcjonowało już wcześniej. A było to podczas powstania styczniowego w latach 1863-1864. Powodami powstania Polskiego Państwa Podziemnego w okresie II wojny światowej było uderzenie wojsk III Rzeszy Niemieckiej 1 września 1939r. Oraz wkroczenie 17 września bez wypowiedzenia wojny, armii Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich(ZSRR). Jednak głównym powodem było podpisanie 28 sierpnia 1939r. tajnego traktatu w Moskwie, przez ministrów spraw zagranicznych Niemiec i ZSRR, na mocy, którego Polskę wykreślono z mapy Europy. Polska znalazła się pod okupacją niemiecką i sowiecką. Władze polskie zostały zmuszone do emigracji. Przeciw wojskom niemieckim i wojskom ZSRR powstała tzw. kampania wrześniowa, która rozpoczęła II wojnę światową 1939-1945. Mimo formalnego przystąpienia do wojny Anglii i Francji, zachodni sojusznicy Polski nie włączyli się czynnie w toczące się walki.
Gdy walki obronne nie dawały spodziewanych rezultatów, zaczęły się tworzyć tajne konspiracje. Pierwsze organizacje antyokupacyjne podziemia polskiego powstały jeszcze w czasie trwania kampanii wrześniowej. Miały one charakter wojskowy i zorganizowane były prze oficerów walczącej jeszcze, ale już pokonanej i rozbitej armii polskiej. Głównym ich zadaniem miało być kontynuowanie walki przeciwko Niemcom we współdziałaniu z zachodnimi sojusznikami Polski-Francją i Anglią. Równolegle do konspiracji wojskowej rozwinęła się także konspiracja polityczna. Najważniejszymi siłami demokracji polskiej były ruchy robotnicze, chłopskie i burżuazyjne. Ruch robotniczy w Polsce reprezentowany był przez dwa kierunki polityczne: socjalistyczny i komunistyczny(Polska Partia Socjalistyczna i Komunistyczna Partia Polski). PPS w końcu września 1939r. po formalnym rozwiązaniu utworzyło organizację pod nazwą WRN(Wolność, Równość, Niepodległość), rezygnując z głoszenia haseł socjalistycznych. W początkowym okresie okupacji patie te nie odegrały większej roli w podziemiu polskim. W październiku wzniosło swą działalność Stronnictwo Narodowe oraz spokrewniony z nim ONR(Obóz Narodowo- Radykalny). W strukturze państwa podziemnego największą rolę odgrywał „pion wojskowy”.27 września 1939 roku w Warszawie gen. Michał Karaszewicz- Tokarzewski w oparciu o pełnomocnictwo od Naczelnego Wodza założył Służbę Zwycięstwu Polski (SZP). W Paryżu w listopadzie 1939 roku Komitet Ministrów ds. Kraju przygotował własną koncepcje ruchu oporu i powołał Związek Walki Zbrojnej(ZWZ), którego Komendantem Głównym został gen. Kazimierz Sosnkowski. W związku z zasadnicza zmianą sytuacji (klęska Francji) gen. Sosnkowski mianował Komendantem Głównym ZWZ gen. Stefana Roweckiego-„Grota”. 14 lutego 1942 roku rozkazem Naczelnego Wodza (gen. Sikorowskiego) przemianowano ZWZ w Armię Krajową stanowiącą integralną cześć Polskich Sił Zbrojnych. Początkowo głównym zadaniem AK było przygotowanie powstania powszechnego na wypadek klęski militarnej Niemiec na froncie zachodnim: z tego wynikała koncepcja prowadzenia tzw. ograniczonej walki bieżącej (dywersja, sabotaż, wywiad, kontrwywiad, propaganda, działania partyzanckie).



W październiku 1942 roku jednostki sabotażowo- dywersyjne AK- Związek Odwetu i „Wachlarz”- połączono w Kierownictwo Dywersji(Kedyw). Do oddziałów Kedywu zaczęły coraz częściej trafiać grupy harcerzy z Szarych Szeregów, które organizowały własne jednostki dywersyjne. Szczególną sławę zdobyła brawurowa akcja pod Arsenałem w Warszawie 26 marca 1943 roku, gdy oddział Tadeusza Zośki-Zawadzkiego pod dowództwem Stanisława Orszy-Broniewskiego, komendanta chorągwi warszawskiej, odbił 25 więźniów z grup szturmowych Szarych Szeregów. Od początku 1943 do połowy 1944 roku zlikwidowano ponad 2 tys. Agentów gestapo, odbito kilkuset więźniów w Warszawie i innych miastach. Wykolejono ponad 700 transportów z dostawami sprzętu wojennego. W 1944 roku plan powstania powszechnego zastąpiono planem „Burza”. Zakładał on wejście oddziałów Armii Krajowej, znajdujących się już w polu, i tych jeszcze w podziemiu, we współdziałanie taktyczne z armią sowiecką. „Burza” miała być uruchamiana stopniowo, a nie jednocześnie jak powstanie powszechne. Działania zbrojne w akcji „Burza”, które rozpoczęły się wiosną 1944 roku na Wołyniu, przeradzały się w lokalne powstania wybuchające w miarę przesuwania się frontu niemiecko-sowieckiego.

W czasie osłabienia militarnego Anglii, polskie podziemie ograniczało się do tzw. walki cywilnej. Obejmowała ona szeroką skalę form i metod. Do najważniejszych jej przejawów należy zaliczyć: podtrzymywanie w społeczeństwie powszechnej atmosfery wrogości wobec okupanta, wydawanie i rozpowszechnianie tajnej niepodległościowej prasy polskiej, organizowanie tajnego szkolnictwa narodowego w jak największym zakresie, opieka nad więzionymi przez okupanta współobywatelami oraz nad ich rodzinami, udzielanie pomocy zamkniętej w gettach i skazanej na eksterminację fizyczną ludności żydowskiej oraz akcja tzw. małego sabotażu.

W lipcu 1941 roku znacznie zmienił się stosunek rządu emigracyjnego wobec ZSRR. Spowodowane to było najazdem Niemiec na ZSRR i udziałem Związku Radzieckiego w sojuszu państw antyhitlerowskich. Prowadzenie dotychczasowej polityki rządu przeciw ZSRR stało się bezsensowne. Dlatego 30 lipca 1941 roku rząd gen. Sikorskiego zawarł układ sojuszniczy ze Związkiem Radzieckim, w którym oba rządy podjęły jednocześnie postanowienie o wspólnej walce zbrojnej z Niemcami hitlerowskimi na froncie wschodnim. Z tego powodu na terenie ZSRR rozpoczęto formowanie armii polskiej, dowodzonej przez gen. Władysława Andersa. Wojna niemiecko-radziecka dała także Polakom możliwość podjęcia przez całe podziemie polskie aktywnej walki zbrojnej z niemieckim zapleczem.

Po agresji Niemiec hitlerowskich na ZSRR nastąpił rozwój partii socjalistycznych, które poczęły się łączyć: prawica socjalistyczna w jednolitą organizację krajową pod nazwą Polscy Socjaliści (PS), a lewica socjalistyczna w WRN. Powstało wiele organizacji antyfaszystowskich: Związek Walki Wyzwoleńczej (ZWW), Front Walki za Naszą i Waszą Wolność (FWzNiWW), Polska Ludowa (PL) i inne. Większość z nich dążyło do jedności narodowej w walce przeciwko okupantowi o Polskę niepodległa i demokratyczną. W styczniu 1942 roku nowopowstała Polska Partia Robotnicza (PPR) miała za zadanie połączyć większość organizacji antyfaszystowskich. Równolegle do działalności politycznej PPR rozwijała się również działalność wojskowa, zmierzająca do aktywnych działań partyzanckich oraz dywersji. Dla realizacji tych zadań Komitet Centralny PPR utworzył własną organizację zbrojną pod nazwą Gwardia Ludowa (GL), do której każdy chętny Polak mógł wstąpić.



Działalność PPR spotkała się z gwałtownym sprzeciwem części obozu londyńskiego, który w dalszym ciągu uważał ZSRR za wroga Polski. Stosunki polsko-radzieckie uległy pogorszeniu, gdy armia gen. Andersa została wyprowadzona z ZSRR. Źródłem nowych konfliktów stała się zwłaszcza sprawa ziem i granic wschodnich, co zostało wykorzystane przez obóz londyński. Rozpoczął on akcję zmniejszania roli PPR i GL w podziemiu polskim. W tym celu wykorzystali sytuacje ogólnego przygnębienia społeczeństwa polskiego, spowodowaną masowym terrorem stosowanym przez okupanta. Sadzili, iż jest to skutkiem antyokupacyjnego sabotażu, uprawianego przez podziemie polskie. Jednak szybko ich przypuszczenia okazały się nieprawdziwe i pod koniec 1942 roku do walki przeciwko oddziałom niemieckim wystąpiły oddziały GL, partyzantka radziecka, Bataliony Chłopskie (BCh)i AK. Odzewem na to była hitlerowska akcja polityczna, osnuta na tle prowokacji katyńskiej, zmierzająca do rozbicia koalicji antyhitlerowskiej i rozpętania walk bratobójczych w podziemiu polskim.

Wiosną i latem 1943 roku Armia Radziecka ostatecznie przejęła inicjatywę strategiczną na froncie wschodnim, dlatego w społeczeństwie polskim powoli wzrastały sympatie do ZSRR. Wzrosły także wpływy PPR jedynej partii w podziemiu polskim opowiadającej się otwarcie za sojuszem ze Związkiem Radzieckim. Zwycięstwa ZSRR miały istotny wpływ na rozpowszechnienie się ruchu partyzanckiego w Polsce.

W 1943 roku rozpoczął się proces powstania ludowej państwowości polskiej. PPR postanowiła utworzyć demokratyczny front narodowy, jednoczący w pierwszym rzędzie masy ludowe i siły demokratyczne kraju pod jej politycznym kierownictwem. W tym celu opublikowano Manifest, zapowiadający powołanie Krajowej Rady Narodowej (KRN). Podstawą układu politycznego w KRN stał się sojusz komunistów, lewicowych socjalistów i radykalnych ludowców.

Pomimo zajęcia i okupowanie terytorium Polski w kraju działało państwo podziemne posiadające swoje organa: administrację- Delegatura Rządu RP na Kraj, sądownictwo, siły zbrojne- ZWZ i AK, parlament.

Niezależnie od najwyższej formy oporu, jakim była walka zbrojna, naród polski podjął także szereg innych działań skierowanych przeciwko okupantowi i jego polityce. Walka Polski Podziemnej z okupantem objęła wszystkie dziedziny życia społecznego i zyskała miano walki cywilnej. Celem tej walki było utrzymanie w społeczeństwie ducha walki, utrudnienie grabieży kraju z dóbr kulturalnych i materialnych oraz utrzymanie w świecie opinii, że wojna na ziemiach polskich trwa i żaden prawy Polak nie pogodzi się nigdy z utratą niepodległości. Dlatego tez od początku okupacji rozpowszechniał się bojkot najeźdźcy. Bojkot ten szybko przerodził się w swoisty kodeks postępowania Polaków w warunkach okupacji. Wprowadzał on zakaz używania w urzędach i na ulicy języka niemieckiego, bojkotowanie wydawanej przez okupanta w języku polskim prasy, nieuczestniczenie w imprezach organizowanych przez Niemców, nieutrzymywanie żadnych kontaktów z Niemcami itd. Istotną rolę w walce cywilnej odgrywała prasa konspiracyjna. Wydawały ją wszystkie organizacje podziemne. Ogółem wychodziło w Polsce ponad 1800 pism konspiracyjnych, a nakłady niektórych z nich sięgały 50 tys. egzemplarzy. Pisma te wyrażały opinię grup społecznych, organizacji, środowisk, redaktorów. Zasadniczy wpływ na kształtowanie masowych poglądów społecznych miała prasa głównych podziemnych ośrodków myśli politycznej. Delegatura Rządu na Kraj wydawała pismo:Rzeczpospolita Polska”. Organami prasowymi socjalistów były: WRN- „Robotnik w walce”, PS- „Barykada Wolności”, RPPS- „Robotnik”.
Do centralnych organów ruchu ludowego należały: „Przez Walkę do Zwycięstwa”, „Polska Ludowa”. Duże znaczenie w życiu politycznym Podziemnej Polski miały też konspiracyjne wydawnictwa ugrupowań lewicowych. To właśnie one przyczyniły się do rozpowszechnienia haseł walki zbrojnej z okupantem i popularyzacji programu szerokich reform społeczno-politycznych po zakończeniu wojny. Główną rolę w tym zakresie odgrywały centralne organy PPR-„Trybuna Wolności” i ZWM-„Walka Młodych”. Prasa podziemna reprezentowała, więc szeroki wachlarz poglądów, od lewicy po prawicę. W związku z tym prezentowane były w niej różne koncepcje walki o niepodległość i różne wizje powojennej Polski. Główna tematyka konspiracyjnych wydawnictw koncentrowała się wokół podtrzymania nastrojów patriotycznych i mobilizowania społeczeństwa do walki z okupantem.

Ważne miejsce w walce z najeźdźcom odgrywała też propaganda wizualna. Specjalnie powołane do tego grupy, a nawet pojedynczy konspiratorzy malowali hasła i napisy, rozrzucali ulotki o treści antyniemieckiej, zawieszali polskie flagi. Najbardziej popularnym symbolem walki i oporu Polaków była stylizowana z liter PW kotwica, symbolizująca Polskę Walczącą. Równocześnie zdzierano plakaty i obwieszczenia władz okupacyjnych oraz zamalowywano napisy niemieckie. O nieustępliwości w walce z okupantem w tej dziedzinie świadczy przykład zmiany napisu na pomniku Mikołaja Kopernika w Warszawie. Na początku okupacji hitlerowcy zasłonili na pomniku płytę polską z napisem: ”Mikołajowi Kopernikowi Rodacy” i umieścili na niej niemiecką. 12 lutego 1942 roku Aleksander Dawidowski z Szarych Szeregów zdjął płytę niemiecką, odsłaniając polską. Najbardziej ofensywny charakter w walce propagandowej z hitleryzmem miała dywersja psychologiczna wśród Niemców- tzw. akcja „N”. Celem jej było demoralizowanie żołnierzy oraz administracji niemieckiej. Akcja „N” polegała na wydawaniu różnego rodzaju pism i gazet, wysyłaniu fałszywych druków i zawiadomień urzędowych, rozlepianiu sfingowanych obwieszczeń. Wygląd, styl oraz czcionka były identyczne, jak pism niemieckich.
Walkę cywilną z okupantem prowadziły wszystkie środowiska i grupy społeczne wszelkimi dostępnymi środkami. Podstawową bronią klasy robotniczej był sabotaż, w wyniku którego wydajność w fabrykach była prawie o połowę niższa niż przed wojną, mimo wydłużenia czasu pracy i zwiększenia zatrudnienia. Ludność wiejska prowadziła z kolei szeroką akcję antykontyngentową. Powszechny charakter przyjęło ukrywanie zboża, oddawanie tylko części kontyngentu, nielegalny ubój i dostarczanie żywności, która trafiała na „ czarny rynek” do miast, ułatwiając ich mieszkańcom przetrwanie.

Druga wojna światowa była najcięższym doświadczeniem polskiego narodu w XX wieku. W środowisku kulturalnym i literackim wszystko radykalnie się zmieniło: od sposobu kształcenia, form życia literackiego, pozycji pisarzy, do zasad wydawania książek. Na obszarze zajętym przez wojska niemieckie, władze okupacyjne natychmiast przystąpiły do niszczenia kultury polskiej i prześladowania jej twórców. Publiczne używanie języka polskiego było zakazane, zamknięto wszystkie szkoły, teatry, kina, palono biblioteki oraz wycofywano wydawnictwa autorów „wrogich Niemcom” (min. A. Mickiewicza, M. Konopnickiej). Znajomość nowych utworów była ograniczona do wąskiego kręgu. Pisma i antologie literackie miały niewielki nakład. Ich wydawanie, rozpowszechnianie i czytanie wiązało się z dużym niebezpieczeństwem. Utwory publikowano przeważnie pod pseudonimami lub anonimowo.
Pojawiło się jednak środowisko młodych twórców, debiutujących w czasie okupacji, nazwane później pokoleniem Kolumbów. Najwybitniejsi przedstawiciele związanie byli z tajną polonistyką Uniwersytetu Warszawskiego. Należeli do niego Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy i Tadeusz Borowski. Ważną rolę odegrało czasopismo „Sztuka i Naród”. Wielu pisarzy znalazło się razem z pierwszą falą uchodźców na emigracji.
Z inicjatywy nauczycieli, rodziców oraz uczniów powstało tajne szkolnictwo. Utworzono podziemne szkoły na wszystkich szczeblach. W szkołach podstawowych uczono dzieci przedmiotów wycofanych przez Niemców. Uruchomiono także gimnazja i licea, organizując nauczanie w mieszkaniach prywatnych. W końcowych latach okupacji w szkołach średnich uczyło się ok. 100 tys. młodzieży. Stworzono także podziemny system szkolnictwa wyższego. W Warszawie działały: Uniwersytet Warszawski i Uniwersytet Ziem Zachodnich, Politechnika Warszawska, Akademia Medyczna, Polskie Konserwatorium Muzyczne. W Krakowie tajną działalność prowadziły: Uniwersytet Jagielloński, Akademia Górniczo- Hutnicza, i Instytut Pedagogiczny Związku Nauczycielstwa Polskiego. Po roku 1941 tajne nauczanie podjęły Uniwersytety we Lwowie i Wilnie. Ogółem wiedzę na poziomie wyższym zdobywało kilka tysięcy studentów.
Polakom pomimo wojny udało się podtrzymać przemysł zbrojeniowy, który produkował materiały wybuchowe, pistolety maszynowe, granaty, miny, butelki samozapalające oraz tysiące sztuk amunicji, zasilając w ten sposób szeregi polskiego wojska.
Polakom udało się również stworzyć tzw. handel podziemny, dzięki czemu unikali oni kolejek za kartkami na żywność.
W podziemiu polskim istniała również ukrywana radiostacja i działało 45 teatrów.

Delegatura Rządu prowadziła działalność opiekuńczą- stypendia i zapomogi, organizowanie posiłków dla potrzebujących, zwłaszcza dla dzieci i młodzieży - częściowo korzystała z pomocy jawnie istniejących organizacji, jak Czerwony Krzyż i Rada Główna Opiekuńcza. Ratowano prześladowanych przez władze okupacyjne, w tym zagrożonych całkowitą zagładą Żydów polskich. Specjalnie powołana konspiracyjna Rada Pomocy Żydom "Żegota" organizowała pomoc żywnościową, finansową, jak i legalizacyjną dla Żydów, zarówno zamkniętych przez Niemców w gettach, jak i ukrywających się w miastach i wsiach

Polskie Państwo Podziemne było fenomenem na skalę światową. Mimo bezwzględnego terroru okupantów- niemieckiego, a w pewnym okresie i sowieckiego- powstały i skutecznie działały wszystkie organy niezbędne do funkcjonowania państwa, organy tak cywilne jak i wojskowe. Była to niepowtarzalna walka o zachowanie ciągłości państwa i życia narodu. Polska jako jedyna w okupowanej części Europy nie straciła ani na chwilę swojej państwowości.
Moim zdaniem Polacy doskonale zorganizowali Państwo Podziemne. Świetnie radzili sobie biorąc udział w akcjach inicjowanych przez równie dobrze zorganizowany ruch oporu. Powstałe w tamtych latach organizacje, podjęte przez ich dowódców decyzje, akcje propagandowe dokonywane przez młodych ludzi, nieustanna troska o edukację polskiej młodzieży i zażarta walka z wrogiem za wszelką cenę miały duże znaczenia dla ogółu społeczeństwa. Polskie Państwo Podziemne, organizując powszechny opór społeczeństwa poprzez realizowanie zadań tzw. Walki Cywilnej, pomagało Polakom zachować godną postawę ludzi nie ulegających zniewoleniu i walczących. Pozostanie ono świadectwem siły zorganizowanego narodu i znakiem niewygasłej nadziei.





Bibliografia:
Kronika XX wieku
„Młodzież Warszawy w walce z okupantem”- Bogdan Hillebrand
„Najnowsza historia Polski 1919-1980”- Andrzej Albert
Encyklopedia popularna- K. Kluszczyński
Historia dla szkół średnich- podręcznik