Wybrani Polscy laureaci Literackiej Nagrody Nobla

Co to jest Literacka Nagroda NoblaLiteracka Nagroda Nobla przyznawana jest przez Szwedzką Akademię od roku 1901. Kandydatury zgłaszane są na wiele sposobów. Mogą tego dokonać poprzedni laureaci, członkowie podobnych akademii w innych państwach, profesorowie literatury i historii literatury z uczelni akademickich, przewodniczący związków pisarzy, PEN-klubów z całego świata oraz sami członkowie Szwedzkiej Akademii. Przyjmowanie kandydatur odbywa się do końca stycznia, jest ich wówczas zazwyczaj około 500. Pierwsza selekcja powoduje zawężenie tego grona do 150 20 nazwisk. W marcu na tej liście pozostaje już tylko od 0 do 20 pisarzy, a przed wakacjami musi zawierać 5 do 8 nazwisk. Laureat nagrody wybierany jest we wrześniu, a jego nazwisko ogłoszone zostaje w październiku zawsze w czwartek.

Wśród kryteriów najważniejsze są uniwersalna, ogólnoludzka wymowa dzieła, obecność idei wzniosłej, ważnej dla ludzkości, artyzm dzieła, talent i wszechstronność autora jego postawa moralna, którą w swoich utworach propaguje.

W historii nagrody tylko raz została ona przyznana pośmiertnie, siedem razy nie została przyznana w ogóle (lata 1914, 1918, 1945 oraz 1940 43), a czterokrotnie przyznano ją podwójnie (dwóm osobom jednego roku).

Wśród laureatów Literackiej Nagrody Nobla znajduje się czwórka Polaków. Są nimi Henryk Sienkiewicz, Władysław Reymont, Czesław Miłosz i Wisława Szymborska.

Jako pierwszy (w roku 1905) otrzymał tę nagrodę HENRYK SIENKIEWICZ.
Jest jednym z najwybitniejszych polskich powieściopisarzy i nowelistów, uważany jest nawet za jednego z najpoczytniejszych pisarzy w skali światowej. Urodził się 5 maja 1846 w Woli Okrzejskiej (Podlasie), a zmarł 15 listopada 1916 w Vevey (Szwajcaria). Jego dzieła cechuje plastyka opisu, bogactwo i piękno języka, zajmująca akcja, obfitująca często w momenty sensacyjne, a także wyrazistość i barwność postaci. Do najcelniejszych osiągnięć Sienkiewicza należy cykl powieści historycznych poświęconych siedemnastowiecznej Polsce Trylogia(Ogniem i Mieczem, Potoporaz Pan Wołodyjowski), rozległa panorama czasów Władysława Jagiełły Krzyżacyoraz powieść z czasów Nerona Quo Vadis(za którą otrzymał Nobla). Znane są również jego liczne nowele, m.in. Szkice węglem, Bartek zwycięzca, Latarnik, Janko Muzykant, Za Chlebemoraz Listy z podróży do Ameryki. Sienkiewicz pozostawił po sobie również powieści współczesne, m.in.: Bez dogmatu, Rodzina Połanieckichoraz powieść dla młodzieży W pustyni i w puszczy.

Literackiego Nobla przyznano Sienkiewiczowi w 1905 roku za dzieło Quo Vadis. Jako uzasadnienie podaje się, że otrzymał nagrodę za "wybitne osiągnięcia w dziedzinie eposu" i - jak podkreślił jeden z jurorów - "rzadko spotykany geniusz, który wcielił w siebie ducha narodu". W swoim odczycie noblowskim laureat powiedział, że choć Polska uważana jest za martwą i pogrzebaną, to jednak dzięki jego nagrodzie dała ona świadectwo swej sile przetrwania i woli zwycięstwa.

Powieść Quo Vadiszostała napisana w roku 1896 i niemal natychmiast stała się bestsellerem swoich czasów i roku 1905, w którym została nagrodzona. Powstało ponad 200 tłumaczeń, ogromne ilości wydań a także wiele adaptacji filmowych i teatralnych. Jak każde dzieło, książka ma również swoich przeciwników, którzy uważają, że daleko jej do sienkiewiczowskiej Trylogii. Jednak mimo wszystko, to właśnie za Quo Vadisotrzymał Sienkiewicz Literacką Nagrodę Nobla. W 1917 roku, Konstanty Wojciechowski powiedział, że: Quo Vadisjest niepospolitym dziełem sztuki, ale równocześnie hymnem wyśpiewanym na cześć bohaterstwa ducha, miłości ludzi, miłości jako prawa i najwyższego przykazania.Ewa Szonert dodała, iż powieść Sienkiewicza ukazuje wreszcie w przepięknej formie prawdę o tym, że okrucieństwo i zbrodnie, zło i nienawiść nie mogą zapanować nad światem, jeśli przedstawi się im potęga szlachetności, miłości i dobra.Do powyższych dochodzi jeszcze temat dzieła, który bliski jest nie tylko jednemu narodowi i jego historii lecz niemal wszystkim chrześcijanom. Sienkiewicz podjął temat prześladowania pierwszych chrześcijan w starożytnym Rzymie. Ukazał również zderzenie dwóch epok kończącego się już antyku i wstępującego chrześcijaństwa. Poprzez sięgnięcie aż do czasów Nerona, Sienkiewicz pragnął stworzyć uniwersalne dzieło epopeję chrześcijańską.

Archiwa Szwedzkiej Akademii Literatury wykazują, że Nobel dla Sienkiewicza za Quo Vadisbył wywołany nie tylko samą powieścią - w uzasadnieniu znalazły się słowa: za wybitne zasługi jako pisarza epickiego oraz za dumę narodową, dzięki której świat dowiedział się, że Polska jest nadal narodem należącym do wspólnoty państw chrześcijańskich.

Na przyznanie Sienkiewiczowi nagrody wpłynęła też ogromna popularność książki na świecie, ponieważ już wtedy, gdy odbierał nagrodę nakłady Quo Vadisbyły prawie milionowe.

Na uroczystości wręczenia nagrody, Karl Wirsen powiedział: Pan Henryk Sienkiewicz jest wiernym synem i wyrazicielem dążeń swego narodu, a jego dzieła cechuje służba ojczyźnie, wierze i cnocie.

Sienkiewicz otrzymał 138 tysięcy koron szwedzkich, z czego natychmiast 5 tysięcy przeznaczył dla Szweda, który podejmie trud propagowania literatury polskiej.
Po wręczeniu nagrody odbył się obiad na cześć Sienkiewicza, na którym były dwa wystąpienia po łacinie jedno Alfreda Jensena (człowieka, który otrzymał stypendium od Sienkiewicza wyżej wymienione 5 tys. koron), a drugie ambasadorów Rosji i Prus, którzy złożyli hołd Sienkiewiczowi jako pisarzowi.
Fragment z przemówienia Henryka Sienkiewicza: Wszystkie narody świata idą w zawody o tę nagrodę, którą otrzymałem. Myślę, że wysoki aeropak, który tę nagrodę przyznaje i dostojny monarcha, który ją wręcza, wieńczą nie tylko poetę, ale zarazem i naród, którego synem jest ów poeta.

W 1924r. Literacką Nagrodę Nobla otrzymuje kolejny Polak WŁADYSŁAW REYMONT.
Urodził się 7 maja 1867 w Kobielach Wielkich (gubernia piotrkowska), a zmarł 5 grudnia 1925 w Warszawie. Był pisarzem i nowelistą. W swej twórczości starannie łączył tradycje realistycznej prozy epickiej z elementami naturalizmu. Powieści Komediantkai Fermentyto wyrazisty obraz prowincjonalnych środowisk aktorskich i urzędniczych, w Ziemi obiecanejukazał naturalistyczną panoramę społeczności przemysłowej Łodzi. Napisał również trylogię historyczną Rok 1794oraz wielką powieść epicką Chłopi(za którą otrzymał Nobla), a także wiele opowiadań i reportaży.

W 1924 roku Władysław Reymont wyróżniony został literacką Nagrodą Nobla za wybitny epos narodowy, powieść "Chłopi". Jak napisał jeden ze złośliwych publicystów amerykańskich: "było dwóch głównych kandydatów do nagrody - Stefan Żeromski i Władysław Reymont, ponieważ jednak większość Polaków wolała Żeromskiego, jurorzy wybrali Reymonta". Z powodu ciężkiej choroby laureat nie mógł przybyć na uroczystość. Zmarł w roku następnym w wieku 58 lat, do czego w znacznym stopniu przyczynił się jego alkoholizm.

Tę wielką epopeję chłopską znamy i z lektury, i z filmu. Wydawana była w latach 1904 1909, ekranizowana w 1922 i 1973, a w 1924, otrzymał za nią Reymont Nagrodę Nobla. Do tego wyróżnienia przyczyniły się niewątpliwie takie cechy, jak: uniwersalizm problemu, umiejętność charakteryzowania zbiorowości (w tym wypadku chłopstwa), która przecież jest klasą nie tylko polskiego społeczeństwa. Reymont dokonał świetnej prezentacji mentalności chłopa i funkcjonowania wsi z końca XIX wieku. Ukazał również prawa rządzące zbiorowością ludzką, grupą i społeczeństwem. Chłopi lipieccy i rodzina Borynów stają się miniaturą ludzkości, państwa, poddanego swoim prawom, grupą ludzi, którą rządzą odwieczne namiętności, i która to ludzkość uzależniona jest od cyklu natury. Problem egzystencji człowieka w świecie przyrody i przeniesienie losów ludzkich w sferę mitu także decydują o uniwersalnej wymowie epopei chłopskiej czy epopei pracy. W powieści znajdziemy elementy symbolizmu, naturalizmu, impresjonizmu splatające się w wielkie dzieło polskiej epiki.

Powieść Reymonta, pt. Chłopibyła odpowiedzią na powieść francuskiego pisarza Zoli, pt. Ziemia. Reymont nie zgadzał się z Zolą, który widział relacje między ludźmi podobnie do relacji w świecie zwierząt, oparte na bezwzględnej walce o ziemię. Zdaniem względu na kraj i szerokość geograficzną, uwarunkowana jest miłością do ziemi, związkiem z nią i bliskością natury. Dzięki temu, chłop rozumie otaczający go świat i obdarza podstawowe wartości moralne wielkim szacunkiem. Nagroda Nobla przyznana Reymontowi podkreślała uniwersalność problematyki, którą pisarz podjął, odkrycie ścisłego związku człowieka z przyrodą, jako znak wiecznego ładu i wiecznej harmonii świata, W uzasadnieniu podkreślano, że Reymont napisał powieść o potędze życia, o zmaganiu człowieka z przyrodą i o mądrości człowieka, który zgodnie z przykazaniem biblijnym uczynił sobie ziemię poddaną.

W przemówieniu na cześć Reymonta podkreślano też wartość Chłopówjako opowieści o człowieku społecznym, solidarności ludzkiej gromady w obliczu niebezpieczeństw, w pracy oraz przy świętowaniu. Podkreślano też wartości artystyczne powieści.

W 1980 roku Literacką Nagrodę Nobla otrzymuje CZESŁAW MIŁOSZ.
Miłosz to żyjący jeszcze poeta i eseista. Urodził się 30 czerwca 1911 roku w Szetejnach (Litwa). Okres I wojny światowej spędził na nieustannych podróżach po Rosji, towarzysząc razem z matką ojcu, który został zmobilizowany do armii carskiej. W 1921 roku (trzy lata po powrocie na Litwę) rozpoczął naukę w Gimnazjum im. Zygmunta Augusta, a następnie na wydziale prawa Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Zadebiutował w roku 1930 na łamach pisma "Alma Mater Vilnensis", a rok później był współzałożycielem grupy młodych poetów Żagaryprezentującej katastroficzny pogląd na rzeczywistość i przekonanie o nieuchronności zbliżającego się kataklizmu.
W poezji ewoluował od apokaliptycznej (Poemat o czasie zastygłym) i symbolistyczno-estetycznej wizji świata (Trzy zimy), przez ironiczno-tragiczny obraz losów ludzkich w czasach wojny (Ocalenie) ku problematyce historiozoficznej i kulturowej, w której dominującym tematem jest konfrontacja uniwersalnych wartości moralnych i estetycznych z doświadczeniami historycznymi człowieka XX wieku.

Literackiego Nobla otrzymał Miłosz w roku 1980 za całokształt twórczości, dzięki temu wyróżnieniu przerwana została w kraju cisza o tym poecie. Miłosz nie mieszkał w Polsce od 1951 roku, a emigracja pociągnęła za sobą zakaz publikacji jego utworów w PRL. Po roku osiemdziesiątym rzecz uległa zmianie. Dziś poezja Miłosza jest obowiązkowym punktem programu języka polskiego. 0prócz poezji, w dorobku Miłosza znajdziemy również powieści, eseje, prace krytyczne i historycznoliterackie oraz przekłady. O Czesławie Miłoszu mówi się, iż porusza on ogromną skalę ogólnoludzkich problemów. Wśród nich znajdujemy zagadnienie postawy człowieka wobec historii, wobec tradycji kulturowej dziedzictwa przodków. Inny wymiar to moralne, etyczne oblicze jego poezji, problem odpowiedzialności człowieka za moralność świata i wreszcie obrona najbardziej istotnych wartości humanistycznych i protest przeciw nietolerancji, totalizmom, fanatyzmowi. Egzystencja człowieka, najważniejsze w niej uczucia i pytania również znajdujemy w jego twórczości. Są to argumenty motywujące w dużej mierze wybór Komisji Akademii Szwedzkiej z 1980 roku.

Na przemówieniu w Sztokholmie, w czasie uroczystości wręczania nagrody, Miłosz nawiązał do książki Cudowna podróżSelmy Lagerlf. Powiedział: Czuję się jak bohater Cudownej podróży, który lecąc nad ziemią ogarnia ją z góry, a zarazem dostrzega każdy szczegół. Tak oto widzę misję poety, który jest jak ów bohater władcą przestrzeni. Jego powołaniem jest wiedzieć i opisywać świat między przeszłością a przyszłością. Zawieszony w przestrzeni metafizycznej niosę kult słowa, łączę znaki i symbole pochodzące z różnych kultur i staram się je objąć w jednym miłosnym akcie twórczym.

Nagroda Nobla dla Miłosza stała się uznaniem dla stylu poety, który łączy w swojej twórczości toposy biblijne, antyczne, XVIII i XIX wieczne i tym samym dowodzi, że wielka literatura zawsze prowadzi dialog z przeszłością.

W uzasadnieniu nagrody podkreślono także, że Miłosz odpowiedział człowiekowi współczesnemu na jego wątpliwości moralne wywołane wojną. Uzasadnia w swojej poezji, że wartości, które stworzyła kultura europejska są trwałe, że sztuka jest ich nosicielem a poezja nadal ma moc odnawiania wartości moralnych i wpływania na człowieka.
W uzasadnieniu podkreślono również, że poezja Miłosza zawsze opowiada się po stronie duchowości, harmonii, ładu i dekalogu.

Rok 1996, to wyróżnienie dla WISŁAWY SZYMBORSKIEJ.
Szymborska podobnie jak Miłosz jest żyjącą jeszcze poetką i eseistką. Urodziła się 2 lipca 1923 w Bninie koło Poznania. W latach 195266 była współredaktorką Życia Literackiego, gdzie prowadziła stały felieton Lektury nadobowiązkowe(doczekał się on wydania książkowego). Początkowo uprawiała poezję podporządkowaną celom dydaktyczno-propagandowym (zbiory Dlatego żyjemy, Pytania zadawane sobie). Następnie zwróciła się ku liryce o charakterze intelektualnym i moralistycznym, skupionej głównie na analizie sytuacji egzystencjalnej człowieka, kruchości i przypadkowości życia ludzkiego. Szymborska przeciwstawia trwałą wartość osiągnięć człowieka jako twórcy kultury. Podejmowała też obronę indywidualnej wyobraźni i wrażliwości przed dominującym w XX wieku odpersonalizowanym myśleniem i odczuwaniem. Poczynając od tomu Wołanie do Yeti, dysponuje własną formą wypowiedzi poetyckiej, doskonaloną w kolejnych zbiorach (Sól, Sto pociech, Wszelki wypadek, Wielka liczba, Ludzie na moście, Koniec i początek"), odznaczającą się lapidarnością i wyrafinowaną prostotą, dyskrecją emocjonalną, a zwłaszcza mistrzowskim operowaniem konceptem poetyckim, często bliskim paradoksu, i ironią.

Literacką Nagrodę Nobla otrzymała Szymborska za "poezję, która z ironiczna precyzją pozwala historycznemu i biologicznemu kontekstowi ukazać się we fragmentach ludzkiej rzeczywistości". Na pytanie: cóż takiego jest w jej poezjiodpowiedzieć można: wielki temat, lekkość formy i precyzja języka. Zasługą niewątpliwą tej poezji jest fakt, że wielki temat wcale nie wydaje się wielki, lecz bliski, jakby wyjęty z własnych zwykłych przemyśleń odbiorcy i nagle sformułowany tak jasno i trafnie. Temat istnienia i śmierci, miejsca człowieka w łańcuchu ziemskich bytów, w przyrodzie, w gronie ludzi. Pytanie o istotę człowieczeństwa, o istotę natury. To wielkie i poważne pytania, ujęte w tak komunikatywną szatę poezji, że zjednują, a nie straszą odbiorcę. Rozważaniom tym często towarzyszy humor, a powadze spraw tego świata często towarzyszy szczypta ironii. Trudno scharakteryzować w kilku zdaniach tak bogatą twórczość. Z pewnością artyzm i oryginalność w ujęciu tematów uniwersalnych, nie odstępujących człowieka ujęły komisję przyznającą Nobla tak jak skromność i uśmiech poetki rzesze jej fanów.

Literacka Nagroda Nobla dla Szymborskiej była w Polsce większym zaskoczeniem niż w innych krajach. Okazało się, że na targach w Monachium nie ma ani jednego jej tomiku.
Główną zaletą jej poezji jest fakt, że mówi ona do zwykłego człowieka i o zwykłym człowieku. Jest głęboko humanistyczna, ponieważ pełna jest współczucia i zrozumienia dla ludzkiego cierpienia , dla wiecznie zagrożonej egzystencji człowieka, narażonego na choroby, wojny, systemy totalitarne, biurokrację, obojętność innych ludzi, a nawet na zrządzenia losu. Prawdziwym bohaterem poezji Szymborskiej jest samotny człowiek.

W wierszach Szymborskiej nie ma natrętnej moralistyki, poetka nie poucza, stawia pytania sobie i innym, a jeśli oskarża, to właśnie przy pomocy pytań. Jest to poezja przejrzysta, zdyscyplinowana mistrzowska w słowie, subtelna, delikatnie ironiczna i autoironiczna. Łączy się w niej powaga i humor, refleksja filozoficzna z żartem. Obok powagi relacji funkcjonuje paradoks językowy, obok problemów historiozoficznych poezja zwykłych codziennych przedmiotów. Jest to poezja wielkiej skromności ludzkiego serca.