Jan Sebastian Bach - życie i twórczość
Johann Sebastian Bach należał do największej z muzycznych dynastii, do której zaliczyć można 75 muzyków tworzących na przestrzeni trzech stuleci. Był częścią linii, która zaczynała się w XVI wieku od Veita Bacha, grającego na cytrze piekarza a kończyła na Wilhelmie Friedrichu Ernście Bachu, pośledniejszym muzyku, zmarłym w 1845 r. Jednakże sława Johanna przyćmiła resztę jego rodziny. Chociaż nigdy nie opuścił Niemiec, był bezsprzecznie najświetniejszym kompozytorem swoich czasów tzn. pierwszej połowy XVIII wieku — a jego synowie dorównali mu popularnością jeszcze przed jego śmiercią. Za życia twórczość Bacha była mało znana poza granicami Niemiec. Skromnej miary popularność nadeszła po długich latach ciężkiej pracy i wielu rozczarowaniach, co mogło być powodem jego drażliwości i uporu. Jednakże promieniejąca radosną siłą i spokojem muzyka przyniosła mu światową, trwającą do tej pory sławę.
- Młode lata -
Jan Sebastian Bach urodził się 21 marca 1685 r. w Eisenach, małym mieście w Turyngii, w środkowych Niemczech. Był ósmym, ostatnim dzieckiem Johanna Ambrosiusa Bacha, muzyka miejskiego i Marii Elisabeth Lammershirt, córki kuśnierza z Erfurtu. Prawie nic nie wiadomo o dzieciństwie Bacha oprócz tego, że około 1692 r., w wieku lat siedmiu zaczął chodzić do lokalnej szkoły łaciñskiej. Zaczął także śpiewać w miejscowym kościele, gdzie jego „niezwykle czysto brzmiący dyszkant" przyciał uwagę. Jest prawdopodobne, że ojciec udzielał mu pierwszych lekcji muzyki.
- Czasy szkolne -
Bach był raczej dobrym niż wybijającym się uczniem, a częste nieobecności spowodowane były chorobą, a potem śmiercią matki, która nastąpiła l maja 1694 r. i oznaczała jednocześnie koniec dla rodziny. W listopadzie ojciec ponownie się ożenił, ale niedługo potem, bo 20 lutego 1695 r. umarł zostawiając wdowę bez grosza. Gdy jej apele do rady miejskiej okazały się bezowocne, rodzina rozpadła się. Bach w wieku dziesięciu lat został wysłany do pobliskiego miasta Ohrdruf, gdzie zamieszkał u starszego brata, Christopha, organisty miejskiego. Wysłano go do postępowej szkoły, Ohrdruf Lyceum. Ważniejsze jednak musiały być dla Bacha jego lekcje gry na organach z Christophem, który nauczył go podstaw rzemiosła. Jednak bracia nie zawsze żyli ze sobą dobrze. Kiedyś Christoph zabronił młodszemu bratu zgłębiać pewien rękopis, lecz ten zabrał po kryjomu księgę i przepisywał ją starannie co noc w łóżku, przy świetle księżyca.
- Kompozytor -
Gdy Christoph dowiedział się o tym, w przypływie wściekłości zarekwirował kopię
Johanna. Prawdopodobnie starał się ochronić słaby wzrok brata (Bach prawie całkowicie oślepł na starość); był może też był jedynie rozgniewany z powodu jego nieposłuszeństwa. Jak pokazały późniejsze wydarzenia, Johann również czasami tracił panowanie nad sobą.
- Chórzysta -
W marcu 1700 r. 15-letni Bach opuścił Ohrdruf, bowiem u powiększającej się rodziny Christopha nie było już dla niego miejsca i przeprowadził się do Luneburga, 300 km na północ. Znalazł sobie miejsce w szkole przy klasztorze św. Michała, którą opłacał śpiewaniem w chórze aż do szesnastego roku życia, kiedy jego głos zaczął przechodzić mutację — w tamtych czasach mutacja w wieku szesnastu lat nie była niczym niezwykłym. W Luneburgu przysłuchiwał się grze organisty, Georga Bohma, który dawał mu być może lekcje. Kilka razy odbył 50-kilometrową podróż do Hamburga, aby posłuchać J. A. Reinkena — jednego z najsławniejszych organistów w tamtych czasach — grającego na ogromnych organach z 40-stopowymi piszczałkami. Bach musiał już o sobie myśleć jako o organiście. Innego rodzaju wpływ wywarł na niego kontakt ze znajdującym się na południu małym dworem Celle, gdzie miejscowy książę
sprowadzał z Francji najnowsze mody muzyczne.
- Pierwsza posada Bacha -
W 1702 r. w wieku lat 17 Bach zaczął starać się o pierwszą w swoim życiu posadę organisty w Sangerhausen. Nie udało mu się jej dostać, lecz w 1703 r. został organistą w Neuekirche (kościele Nowym) w Arnstadt, po tym jak doradził przebudowę organów. Posada była należycie opłacana i zostawiała mu mnóstwo wolnego czasu. Niestety porywczy charakter Bacha sprawił, że nie nadawał się on do pracy z chórzystami. Obrazuje to następujące wydarzenie: Pewnego wieczoru w sierpniu 1705 r. w drodze do domu spotkał sześciu swych uczniów. Jeden z nich, Johann Geyersbach, napadł na Bacha z kijem, twierdząc, że ten go obraził. W odpowiedzi Bach wydobył swą szpadę, lecz na szczęście nikogo nie zranił. Przyznał potem, że rzeczywiście na próbie nazwał Geyersbacha „kozim fagocistą". Konsystorz w Arnstadt, pracodawca Bacha, nie był rozbawiony tym incydentem. Lecz gorsze miało dopiero nastąpić. 18 października tego samego roku Bach otrzymał czterotygodniowy urlop na przysłuchiwanie się słynnemu organiście Dietrichowi Buxtehudemu grającemu w Lubece nad Bałtykiem. Odbył tam 420-kilometrową podróż pieszo, gdyż był za biedny na posiadanie konia — wynika z tego, że był świetnym piechurem — nie wracał jednak przez 16 tygodni. Prawdopodobnie odwiedzał po drodze przyjaciół w Hamburgu.
- Nowe stanowisko -
Pracodawcy byli naprawdę rozgniewani: na przedłużającą się nieobecność; na jego muzykę; i z powodu faktu, że muzykował w kościele z „obcą panną" — być może swą narzeczoną, Marią Barbarą. Bach zaczął rozglądać się za inną posadą. Okazało się nią stanowisko organisty w kościele św. Błażeja w Muhlhausen, większym mieście oddalonym o 58 km, do którego przeprowadził się w lipcu 1707 r. Ostatecznie w październiku poślubił Marię Barbarę, starszą od niego o sześć miesięcy, która również nosiła nazwisko Bach i była jego dalszą kuzynką. Maria urodziła mu siedmioro dzieci i niewątpliwie była największą miłością jego życia.
- Przeprowadzka do Weimaru -
W czerwcu 1708 r. Bach przeprowadził się do pobliskiego Weimaru, aby objąć posadę organisty i kameralisty na dworze jednego z najbardziej wytwornych i wykształconych książąt owej epoki — księcia Wilhelma Emsta, gdzie spędził dziewięć lat. Jak można było oczekiwać, na książęcym dworze kompozytor był lepiej opłacany. Potrzebował pieniędzy, ponieważ w latach 1708-1715 urodziło mu się sześcioro dzieci, między innymi dwóch przyszłych muzyków: Wilhelm Friedemann w 1710 r. i Carl Philipp Emanuel w 1714 r. W roku, w którym urodził się Carl, Bach otrzymał awans na koncertmistrza, z dalszą podwyżką pensji.
- Wiekopomne dzieła -
Nareszcie Bach odniósł sukces, cieszył się nim i komponował dzieła, które uczyniły go nieśmiertelnym — toccaty i fugi na organy, kantaty na chóry oraz dzieła klawesynowe.
Jednakże, gdy w 1716 r. książę pominął Bacha przy wyborze następcy zmarłego kapelmistrza, kompozytor zdecydował się opuścić Weimar i przenieść się do Kothen. O zamiarze tym powiadomił księcia Wilhelma Ernesta w sposób dość gwałtowny, za co został wtrącony do aresztu, gdzie spędził cały miesiąc. W grudniu 1717 r. wyjechał do Kothen, gdzie rozpoczął pracę kapelmistrza u księcia Leopolda. Tak zaczął się następny rozdział jego muzycznej kariery.
- Nowe wyzwania -
Lata spędzone w służbie u księcia Leopolda — także zapalonego muzyka — okazały się najbardziej owocną epoką w twórczości kompozytora, a wśród dzieł z tego okresu wyróżnić należy osławione Koncerty brandenburskie. W 1720 r. podczas jednej z podróży u boku księcia Bach otrzymał informację o nagłej śmierci żony. Szybko jednak znalazł pocieszenie w osobie Anny Magdaleny Wilcken, dwudziestoletniej córki nadwornego trębacza, którą poślubił w grudniu 1721 r. Drugie małżeństwo kompozytora okazało się bardzo szczęśliwe. Anna Magdalena wydała na świat 13 dzieci. To dla niej Bach skomponował proste i czarujące utwory na instrumenty klawiszowe, grywane do dzisiaj jako wprawki przez początkujących pianistów. Małżeństwo zbiegło się w czasie ze szczytowym okresem jego muzycznej kariery.
W 1723 r. otrzymał propozycję objęcia stanowiska kantora szkoły św. Tomasza
w Lipsku, a w 1730 r. został mianowany dyrektorem muzyki w Collegium Musicum.
Bach wycofał się z życia publicznego w 1741 r. Miarą jego zdobytej w Lipsku pozycji społecznej i materialnej może być liczba kompozycji, które wówczas stworzył. Wymienić należy przede wszystkim wielkie arcydzieła kościelne: Pasje według św. Jana, Pasję według św. Mateusza, Oratorium na Boże Narodzenie, Oratorium wielkanocne, Msze h-moll oraz blisko trzysta kantat. Ostatnie lata życia to dla Bacha przede wszystkim walka z postępującą ślepotą. W tym trudnym okresie kompozytor znalazł pociechę wśród swej licznej i uzdolnionej rodziny. Już niebawem jego czterech synów miało stać się uznanymi, samodzielnymi muzykami i kompozytorami.
Bach zmarł 28 lipca 1750 r. Jego muzyka poszła w zapomnienie na niemal 80 lat. Nieliczni kompozytorzy — m.in. Mozart i Beethoven — wspominali go z uwielbieniem, ale dopiero Mendelssohn w 1829 r. rozpoczął prawdziwą krucjatę na rzecz wskrzeszenia jego muzyki. Od tej pory skromny organista z Turyngii, określany jako najwybitniejszy muzyk wszechczasów i jeden z najbardziej płodnych kompozytorów, został w pełni doceniony przez melomanów całego świata.