Czasy saskie
HISTORIA – CZASY SASKIE
Jan Giemza
Spis treści:
1. Unia personalna Rzeczypospolitej z Saksonią.
2. Wielka wojna północna (1700-1721)
a. Przyczyny
b. Przebieg
c. Skutki
3. Sejm Niemy (1717 r.)
a. Przyczyny zawiązania
b. Geneza nazwy
c. Postanowienia Sejmu
4. Podwójna elekcja (1733 r.)
a. Jak doszło do podwójnej elekcji?
5. Przemiany gospodarczo-społeczne w czasach saskich.
a. Skutki społeczne panowania Sasów.
b. Skutki gospodarczo-ekonomiczne panowania Sasów.
1. UNIA PERSONALNA RZECZYPOSPOLITEJ Z SAKSONIĄ
Unia personalna to związek dwu lub więcej państw osobą wspólnego monarchy przy jednoczesnym zachowaniu odrębności instytucji państwowych.
1696 r. – umiera król Rzeczypospolitej Jan III Sobieski, rozpoczyna się więc ostra rywalizacja o koronę.
Kandydaci:
· Jakub – syn króla Jana III Sobieskiego. Jego szanse nie zostały wykorzystane, gdyż wdowa po królu Sobieskim zaczęła faworyzować młodszego syna, Aleksandra.
· Aleksander – młodszy syn Jana III Sobieskiego. W wyniku konfliktów rodzinnych on również nie został wybrany na króla.
· Książę Conti – kandydat Francuzów, który również nie zdołał rozstrzygnąć elekcji na swoją korzyść.
· Książę Fryderyk August z Wettinów – elektor Saksonii, zdobył szybko sympatię katolickiej większości (ponieważ przeszedł na katolicyzm), ale tak naprawdę o jego wyborze na króla Rzeczypospolitej zadecydowała siła obcego wojska. Fryderyk August wkroczył na ziemie Rzeczypospolitej wraz z sojuszniczymi wojskami Rosji i Habsburgów, skłaniając szlachtę w ten niezwykle delikatny sposób do uznania jego wyboru.
1697 r. – Fryderyk August Wettin koronuje się na króla Rzeczypospolitej jako August II.
>>> W ten sposób August II, będąc jednocześnie królem Saksonii i Rzeczypospolitej, zawiązał unię personalną między tymi dwoma krajami.
2. WIELKA WOJNA PÓŁNOCNA (1700-1721)
Wojna toczyła się między Danią, Rosją, Saksonią a Szwecją.
Na tronie Rzeczypospolitej i Saksonii zasiada August II.
Na tronie Rosji zasiada Piotr I.
Na tronie Szwecji zasiada Karol XII.
PRZYCZYNY
- August II chciał zdobyć kolejny elekcyjny tron dla Wettinów. Początkowo miał nadzieję, że uda mu się to po wygraniu wojny z Turcją, jednakże niekorzystny pokój nie przyniósł oczekiwanych przez niego korzyści. Postanowił więc, zamiast Mołdawii, zdobyć należące do Szwecji Inflanty.
o Zawiera anty-szwedzki sojusz z Danią i Rosją.
o Chciał do koalicji wciągnąć także Rzeczpospolitą, ale państwo było zbyt wyniszczone wojnami, więc szlachta nie zgodziła się. Ponadto, magnatom nie podobały się dążenia króla do uzyskania władzy absolutnej.
PRZEBIEG
1700 r. – początek wojny jest początkowo korzystny dla atakowanych Szwedów.
- Szwedzki król Karol XII, zmusza Danię do wycofania się z wojny.
- Pokonuje kolejno: Piotra I nad Narwą, a następnie Augusta II pod Rygą.
August II, uciekając, chowa się na ziemiach Rzeczypospolitej. W ślad za nim podążają Szwedzi i w ten właśnie sposób ziemie polsko-litewskie, chociaż nie biorące udziału w wojnie, stają się głównym celem działań militarnych.
1702 r. – klęska Augusta II pod Kliszowem i ucieczka większości jego wojsk poza tereny Rzeczypospolitej staje się powodem, by osłabić pozycję króla.
1704 r. – Po konfederacji generalnej w Warszawie August II zostaje zdetronizowany, a elekcja przynosi zwycięstwo Stanisławowi Leszczyńskiemu, którego poparł szwedzki król Karol XII.
1705 r. – Stanisław Leszczyński zostaje koronowany. Wszelkie jego decyzje będą w dalszym okresie podporządkowane polityce szwedzkiej.
Zbuntowali się zwolennicy Augusta II. Zawiązali prosaską konfederację w Sandomierzu. Konfederaci zwrócili się do Rosji i podpisali w Narwie układ z carem Piotrem I.
1706 r. - bezpośredni atak Szwedów na Saksonię, August II zostaje zmuszony do kapitulacji oraz do zrzeknięcia się korony polskiej. Przez kolejne trzy lata na tronie państwa polsko-litewskiego zasiada Stanisław Leszczyński.
1709 r. – Król Szwecji, Karol XII, dąży do ostatecznego rozstrzygnięcia wojny północnej, więc wyprawia się na Ukrainę. Tam zostaje zmiażdżony przez siły rosyjskie (bitwa pod Połtawą) i jest zmuszony uciekać do Turcji.
- W wyniku tego, zwolennicy Stanisława Leszczyńskiego zostają wyparci z Rzeczypospolitej, a August II wraca na tron.
SKUTKI
Pokój w Nystad w 1721 r.
- Wzrosło znaczenie Rosji.
- Szwecja utraciła status europejskiego mocarstwa.
- Rzeczpospolita nie zyskała nic, nie zaproszono jej nawet na obrady (mimo, iż większa część wojny toczyła się na jej terenie!).
Więcej w podrozdziale „Spadek międzynarodowego znaczenia Rzeczypospolitej” na str. 249.
3. SEJM NIEMY (1717)
PRZYCZYNY ZAWIĄZANIA SEJMU NIEMEGO
- Po powrocie w roku 1709 na tron August II próbował narzucić Rzeczypospolitej silną władzę królewską.
- Nie spodobało się to szlachcie, która w 1715 r. zawiązała konfederację generalną w Tarnogrodzie.
- Walczące strony poprosiły Piotra I o mediację w rozstrzygnięciu konfliktu. Wojska rosyjskie wkroczyły więc do Rzeczypospolitej i pod ich kontrolą zawiązano jednodniowy sejm w Warszawie.
DLACZEGO SEJM NAZWANO NIEMYM?
Carska dyplomacja ustaliła warunki pokoju między królem a szlachtą. W obawie, żeby sejmu nie zerwano (veto), do głosu nie dopuszczono nikogo poza lektorem czytającym traktat.
POSTANOWIENIA SEJMU NIEMEGO
- Związek między Saksonią a Rzecząpospolitą mógł mieć związek wyłącznie unii personalnej.
- Sascy ministrowie Augusta II nie mogli podejmować decyzji w sprawach polsko-litewskich, zaś Polacy i Litwini – w saskich.
- Władca został zobowiązany do wycofania swoich wojsk z terenów Rzeczypospolitej.
- Ograniczono szeroki zakres kompetencji hetmanów:
o Odebrano im prawo pobierania podatku na armię.
o Nie mogli podejmować decyzji w sprawie liczebności wojsk i wykorzystywać go w celach prywatnych.
- Uchwalono stały budżet państwa (10 mln. zł) oraz określono liczebność wojsk (24 tys.).
4. PODWÓJNA ELEKCJA (1733 R.)
JAK DOSZŁO DO PODWÓJNEJ ELEKCJI?
1733 r. – umiera August II Mocny, a w Rzeczypospolitej rozpoczyna się kolejny okres bezkrólewia. Początkowo nasi sąsiedzi popierali portugalskiego Emanuela jako kandydata elekcyjnego. Ostatecznie jednak, francuski władca Ludwik XV oraz większość szlachty i magnatów poparła kandydaturę Stanisława Leszczyńskiego. Zrobili to w obawie przed ingerencją państw ościennych w sprawy państwa
Wrzesień 1733 r. – królem Polski zostaje Stanisław Leszczyński, a jednym z jego głównych doradców – Stanisław Konarski.
- Stanisław Leszczyński szybko zaplanował reformy, które były niekorzystne dla Austrii i Rosji – państw pragnących dobrać się nam do skóry.
Nasi sąsiedzi zrezygnowali z popierania Emanuela na rzecz syna Augusta II Mocnego – księcia Fryderyka II Augusta.
- Wojska rosyjskie i saskie zajmują Kraków i umożliwiają niewielkiej grupie szlachty wybranie księcia Fryderyka II Augusta na króla Augusta III Wettina.
- Stanisław Leszczyński wycofuje się do Gdańska, gdzie bezskutecznie oczekuje pomocy Francji. W końcu opuszcza kraj.
Niektórzy zwolennicy Leszczyńskiego próbowali bronić polityczną niezależność państwa, zawiązując konfederację. Rozbiły ich jednak wojska interwencyjne.
1736 r. – Sejm zatwierdził koronację Augusta III Wettina, którego panowanie przez najbliższe 30 lat było okresem wyjątkowego bezładu i niemocy władzy państwowej. Przez cały ten okres nie podjęto żadnej uchwały, zerwano wszystkie sejmy.
5. PRZEMIANY GOSPODARCZO-SPOŁECZNE W CZASACH SASKICH
SPOŁECZNE SKUTKI PANOWANIA SASÓW
- Liczba ludności zmniejszyła się o 25%.
- Rozwarstwienie majątkowe społeczeństwa.
- Rabunki, epidemie i ogromne zniszczenia w kraju.
- Także ludzie mieszkający w miastach w większości przypadków znaleźli się przed obliczem skrajnej biedy i upadku.
GOSPODARCZE I EKONOMICZNE SKUTKI PANOWANIA SASÓW
- Katastrofa ekonomiczna państwa.
- Spadek wydajności rolnictwa w konsekwencji wyjałowienia źle uprawianych ziem.
- Rozwarstwienie majątkowe społeczeństwa.
- Podniesiono wymiar pańszczyzny, zmuszano chłopów do kupna alkoholu, sprzedawano ich i zastawiano.
- Rozwijało się sukiennictwo i włókiennictwo w Wielkopolsce.
- W nielicznych majątkach pańszczyznę zamieniono na czynsz, wprowadzono nowe rośliny uprawne.
Rządy Sasów są jedną z głównych przyczyn upadku Rzeczypospolitej.