Ekologia ekonomia i postęp techniczny

W dobie globalizacji państwa wysoko rozwinięte zdecydowały się rozwijać politykę ekonomiczną w zakresie ochrony środowiska. Świadomość potrzeby ochrony środowiska naturalnego i aktywna rola regionów są w tym kontekście bardzo istotne. Polityka państw skoncentrowała się na znalezieniu sposobu na pobudzenie aktywności we wdrażaniu innowacji w wykorzystywaniu i ochronie zasobów naturalnych tak, by poszczególne regiony odniosły możliwie najwięcej korzyści ekonomiczne. Zapoczątkowane zostało to w odbywających się międzynarodowych konferencjach, było przedmiotem wielu traktatów i innych dokumentów międzynarodowych. Pierwsza konferencja dotycząca pilnej potrzeby zareagowania na problem pogarszania się stanu środowiska odbyła się w Sztokholmie. Dziesięć lat temu, na Konferencji Narodów Zjednoczonych nt. Środowiska i Rozwoju, zwołanej w Rio de Janeiro została sformułowana definicja która łączy trzy elementy dzisiejszej rzeczywistości a zarazem EKOLOGI - EKONOMI I POSTĘPU TECHNICZNEGO. Pojęciem które zajmuje się tą problematyką jest ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ GOSPODARKI. Te trzy zagadnienia bezpośrednio korelują ze sobą wzajemnie i nie mogą istnieć w odosobnieniu. Należy sobie zdać sprawę z tego że istotna zmiana w jednej z dziedzin wpływa bezpośrednio i trwale na pozostałe. Rozwój jednej dziedziny odbywa się kosztem drugiej. Należy skoncentrować się na tym że ochrona środowiska oraz rozwój społeczny i gospodarczy mają fundamentalne znaczenie dla tegoż właśnie zrównoważonego rozwoju. Aby osiągnąć taki rozwój, został przyjęty globalny program Agenda 21.
Następną bardzo istotna konferencją był Szczyt w Johannesburgu. Zostały tam poruszone problemy poszukiwania w sposób konstruktywny przez wielce zróżnicowane narody i ludzi o odmiennych poglądach wspólnej drogi ku światu respektującemu i realizującemu wizję zrównoważonego rozwoju. Konferencja w Johannesburgu potwierdziła również, iż dokonano znaczącego postępu w kierunku osiągnięcia globalnego porozumienia i partnerstwa między wszystkimi narodami naszej planety.
Istotą zrównoważonego rozwoju jest zapewnienie trwałej poprawy środowiska życia współczesnych i przyszłych pokoleń poprzez kształtowanie właściwych proporcji między kapitałem gospodarczym, społecznym i ekologicznym. Przyjmuje ona za swoją podstawę założenie, że poprawa, a co najmniej niepogarszanie stanu środowiska przyrodniczego, winny być jednym z podstawowych czynników warunkujących rozwój gospodarczy i społeczny. Dla osiągnięcia zrównoważonego rozwoju konieczne jest, aby ochrona środowiska przyrodniczego stanowiła nieodłączną część procesów rozwoju społeczno-gospodarczego i zagospodarowania przestrzennego i nie była rozpatrywana w oderwaniu od nich. Innymi słowy, zrównoważony rozwój to nadanie postępowi cywilizacyjnemu kierunku zachowującego w sposób trwały zasoby i walory środowiska przyrodniczego oraz czynna jego ochrona. Na zrównoważony rozwój składają się cztery podstawowe elementy:
• planowanie dla przyszłości, czyli rozwiązując dzisiejsze problemy nie zapominajmy o przyszłych pokoleniach i jego potrzebach,
• planowanie dla środowiska życia człowieka, obejmującego zarówno elementy przyrodnicze, jak
i antropogeniczne (wytworzone przez człowieka),
• zapewnienie sprawiedliwego dostępu do zasobów przyrodniczych obecnych i przyszłych pokoleń,
• szeroki udział różnych grup społecznych w podejmowaniu decyzji dotyczących kierunków i tempa procesów rozwojowych.
Oprócz podstawowych elementów na które składa się zrównoważony rozwój należy powiedzieć na jakich płaszczyznach realizowane jest to zagadnienie. A mianowicie Działania na rzecz zrównoważonego rozwoju realizowane są na trzech płaszczyznach :
Wymiar społeczny – na pierwszym miejscu liczy się człowiek, albowiem on kształtuje świat i otoczenie. Wykształcenie społeczeństwa podniesie poziom świadomości w dziedzinie zrównoważonego rozwoju.
Wymiar ekonomiczny – realizowany jest postępem technologicznym , aktywność gospodarcza przedsiębiorstw które będą chciały odnieść się do wymogów międzynarodowych. Realizowany wzrost efektywności wykorzystania surowców, materiałów i pracy ludzkiej oraz zwiększenie bezpieczeństwa.
Wymiar ekologiczny – odnosi się bezpośrednio do odpowiedzialności państw i jego obywateli w wymiarze ekologicznym. Jego skutkach długoletnich jak również gospodarczych.
W praktyce ekonomiczna realizacja zrównoważonego rozwoju jest możliwa tylko poprzez ekonomiczne działanie opierające się na trzech zasadach:
1. Zasada równowagi, a ściślej mówiąc zasada ładu gospodarczego (ekonomicznego). W kontekście zrównoważonego rozwoju całościowe i interdyscyplinarne podejście do ładu gospodarczego oznacza dostosowanie zasobochłonności procesów gospodarowania do dostępności wszystkich zasobów, jakimi społeczność na danym terenie dysponuje, tj. zasobów przyrodniczych, zasobów pracy i zasobów kapitału.
2. Zasada efektywności (racjonalnego gospodarowania)
3. Zasada zapewnienia wzajemnych korzyści współdziałającym ze sobą podmiotom gospodarującym, którymi mogą być zarówno przedsiębiorstwa, grupy społeczne (np. społeczność lokalna), jak i układy przestrzenne (np. gminy). Wyraża się ona przede wszystkim poprzez partycypację społeczeństwa we wszystkich przedsięwzięciach związanych z rozwojem społeczno-gospodarczym na danym obszarze - zarówno w sferze: planowania, realizacji, monitorowania i kontroli. Dany rodzaj działalności gospodarczej należy rozwijać tylko tam, gdzie ludność miejscowa daje przyzwolenie i jest tym rozwojem zainteresowana. Działalność gospodarcza powinna opierać się na: miejscowym potencjale rozwojowym, tj. miejscowych zasobach naturalnych, ludzkich i materialnych, miejscowej inicjatywie gospodarczej i inwestycyjnej, ustaleniach krańcowej możliwości zainwestowania terenu, oszczędzaniu ziemi i innych zasobów naturalnych, jak najlepszym wykorzystaniu istniejących materialnych elementów zagospodarowania, „czystych” ekologicznie technologiach produkcji, w tym wytwarzania energii, zbilansowaniu wszystkich ekonomicznych, społecznych i ekologicznych korzyści i strat wynikających z określonego przedsięwzięcia gospodarczego.
W odniesieniu do postępu technicznego przedsiębiorcy na mocy uchwalonych przepisów zostali poddani w zakresie ochrony środowiska szczególnym restrykcjom. Wszystkie działania związane z eksploatacją złóż mineralnych wymaga szczegółowych pozwoleń. Jest to bezpośrednie działanie na środowisko naturalne a w ten sposób jest to odpowiednio monitorowane w zgodzie z ekologią. Analogicznie można odnieść się do wymogów które są stawiane przy łowieniu pewnych gatunków ryb. By nie zburzyć gospodarki ekosystemu jest również bardzo ściśle przestrzegane a w razie przekroczenia norm odłowu karane. Postęp techniczny w dobie ekologii i ekonomi odnosi się również do tzw. ciężkich surowców mineralnych które są przetwarzane. Wszelkie odpady które powstają w wyniku przeróbki surowca muszą być przetwarzane i składowane. Polityka ekologiczno ekonomiczna stymuluje wypośrodkowuje prawidłowej utylizacji tych odpadów. W Unii Europejskiej instytucja która zajmuje się prawnymi pozwoleniami jest BAT. BAT w polskim tłumaczeniu oznacza najlepsza dostępna technika (Best Available Technology ), oznacza technikę najmniej szkodliwą dla środowiska. Jest to bardzo ważne w dobie postępu technologicznego ale również zagrożeń jakie stwarzają środki uboczne, które zanieczyszczają środowisko.

Polska jako kraj który dążył do zjednoczenia się w Europie wprowadzana od kilku lat w Polsce przepisy prawa tworzące warunki dla urzeczywistniania zasady zrównoważonego rozwoju, co znalazło swój wyraz w zapisach Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 roku , jak też w ustawach: prawo ochrony środowiska oraz o planowaniu
i zagospodarowaniu przestrzennym . Wprowadzanie w życie tej zasady wynika także ze zobowiązań międzynarodowych. Otóż, Polska podpisała w 1992 roku Deklarację z Rio de Janeiro oraz Agendę 21 określające prawa i obowiązki państw w procesie realizacji zasady zrównoważonego rozwoju oraz zestaw zaleceń dla działań na rzecz jej urzeczywistnienia. Także podpisany przez Polskę w 1991 roku Układ Stowarzyszeniowy z WE zawiera zapis, że „polityka realizacji rozwoju społeczno-gospodarczego Polski powinna kierować się zasadą zrównoważonego rozwoju”.
Polityka w Polsce ewaluowała tak by jak najlepiej odwoływać się i sprostać międzynarodowym wymogom. Nowa wersja Polityki ekologicznej państwa z 2001 r. określa 12 zasad tej polityki.
Podstawową zasadą jest zasada zrównoważonego rozwoju, której głównym założeniem jest takie prowadzenie polityki i działań w poszczególnych sektorach gospodarki i życia społecznego, aby zachować zasoby i walory środowiska w stanie zapewniającym trwałe, nie doznające uszczerbku, możliwości korzystania z nich zarówno przez obecne jak i przyszłe pokolenia, przy jednoczesnym zachowaniu trwałości funkcjonowania procesów przyrodniczych oraz naturalnej różnorodności biologicznej na poziomie krajobrazowym, ekosystemowym, gatunkowym i genowym. Istotą zrównoważonego rozwoju jest równorzędne traktowanie racji społecznych, ekonomicznych i ekologicznych, co oznacza konieczność integrowania zagadnień ochrony środowiska z polityką w poszczególnych dziedzinach gospodarki.
Drugą jest zasada przezorności. Zasada ta przewiduje, że rozwiązywanie pojawiających się problemów powinno następować po "bezpiecznej stronie", tj. odpowiednie działania powinny być podejmowane już wtedy, gdy pojawia się uzasadnione prawdopodobieństwo, że problem wymaga rozwiązania, a nie dopiero wtedy, gdy istnieje pełne tego naukowe potwierdzenie.
Trzecią jest zasada integracji polityki ochrony środowiska z politykami sektorowymi. Oznacza ona obowiązek uwzględnienia w politykach sektorowych celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi.
Zasadą czwartą jest zasada równego dostępu do środowiska przyrodniczego. Ujmowana jest ona w następujących kategoriach:
- sprawiedliwości międzypokoleniowej - zaspokajania potrzeb materialnych i cywilizacyjnych obecnego pokolenia z równoczesnym tworzeniem i utrzymywaniem warunków do zaspokajania potrzeb przyszłych pokoleń;
- sprawiedliwości międzyregionalnej i międzygrupowej - zaspokajania potrzeb materialnych i cywilizacyjnych społeczeństw, grup społecznych i jednostek ludzkich w ramach sprawiedliwego dostępu do ograniczonych zasobów i walorów środowiska, wraz z równoprawnym traktowaniem potrzeb ogólnospołecznych z potrzebami społeczności lokalnych i jednostek;
- równoważenia szans pomiędzy człowiekiem a przyrodą, poprzez zapewnienie zdrowego i bezpiecznego funkcjonowania (w sensie fizycznym, psychicznym, społecznym i ekonomicznym) jednostek ludzkich przy zachowaniu trwałości podstawowych procesów przyrodniczych wraz ze stałą ochrona różnorodności biologicznej.
Wymienione zasady powinny stymulować w ramach nowej polityki ekologicznej państwa następujące procesy:
- rozszerzania i umacniania możliwości odtwarzania się zasobów odnawialnych oraz rewitalizacji i renaturalizacji zdegradowanych ekosystemów,
- racjonalnego korzystania z zasobów nieodnawialnych i dążenia do ich zastępowania dostępnymi substytutami,
- stopniowego eliminowania z użytkowania substancji niebezpiecznych i toksycznych oraz zastępowania ich mniej uciążliwymi dla środowiska substytutami,
- ograniczania skali uciążliwości działalności gospodarczej dla środowiska i nie przekraczania granic jego odporności,
- zwiększenia bezpieczeństwa prowadzenia procesów z udziałem materiałów niebezpiecznych i ograniczenia występowania zagrożeń środowiska i ich skutków o charakterze nadzwyczajnym,
- stałej ochrony i odtwarzania, w możliwym zakresie, różnorodności biologicznej na poziomie krajobrazowym, ekosystemowym, gatunkowym i genowym,
- tworzenia podmiotom gospodarczym warunków do uczciwej konkurencji w sferze dostępu do ograniczonych zasobów środowiska i możliwości odprowadzania zanieczyszczeń,
- usprawniania procesów podejmowania decyzji dotyczących środowiska, zwłaszcza na szczeblu lokalnym, w tym stymulowania udziału społecznego w tych procesach,
- dążenia do zapewnienia poczucia bezpieczeństwa ekologicznego poszczególnym jednostkom i grupom społecznym (tworzenia warunków sprzyjających zdrowiu fizycznemu, psychicznemu i społecznemu, w tym poprzez kultywowanie więzi lokalnych).
Piątą jest zasada regionalizacji, która oznacza m. in.:
- rozszerzenie uprawnień dla samorządu terytorialnego i wojewodów do ustalania regionalnych opłat, normatywów, ulg i wymogów ekologicznych wobec jednostek gospodarczych;
- regionalizowanie ogólnokrajowych narzędzi polityki ekologicznej w odniesieniu do trzech rodzajów obszarów:
(-) obszarów silnie przekształconych i zdegradowanych lub zagrożonych degradacją,
(-) obszarów o wysokich walorach przyrodniczych (z przewagą funkcji ochronnych, naukowych i rekreacyjnych oraz znaczącą rolą leśnictwa i ekologicznego rolnictwa),
(-) obszarów pośrednich (z przewagą intensywnego rolnictwa i umiarkowanie rozwijanego przemysłu, przede wszystkim przetwórczego);
- skoordynowanie polityki regionalnej z regionalnymi ekosystemami w Europie (Morze Bałtyckie i strefy przybrzeżne, tereny górskie i podgórskie, doliny rzeczne i obszary wodno-błotne, szczególnie w strefach przygranicznych).
Szóstą zasadą jest zasada uspołecznienia. Zasada ta powinna być realizowana poprzez stworzenie instytucjonalnych, prawnych i materialnych warunków do udziału obywateli, grup społecznych i organizacji pozarządowych w procesie kształtowania modelu zrównoważonego rozwoju, przy jednoczesnym rozwoju edukacji ekologicznej, rozbudzaniu świadomości i wrażliwości ekologicznej oraz kształtowaniu nowej etyki zachowań wobec środowiska.
Siódma zasada to "zanieczyszczający płaci". Oznacza ona, że pełną odpowiedzialność, w tym materialną, za skutki zanieczyszczania i stwarzania innych zagrożeń dla środowiska ponosić powinien sprawca, tj. na jednostki użytkujące zasoby środowiska. Zasada ta będzie się także odnosić do uciążliwości powodowanych procesami konsumpcji, szczególnie w sytuacji, gdy konsument ma możliwość wyboru mniej zagrażających środowisku dóbr konsumpcyjnych. Instrumenty wymuszające realizację tej zasady będą modyfikowane tak, by w perspektywie osiągnąć stan w którym, zapewniona będzie realizacja przedsięwzięć ochronnych w procesach produkcyjnych oraz minimalizowane będą zagrożenia dla środowiska wynikające z wprowadzaniem do obrotu substancji i wyrobów niebezpiecznych.
Dalszą ósmą zasadą polityki ochrony środowiska jest zasada prewencji. Zakłada ona, że przeciwdziałanie negatywnym skutkom dla środowiska powinno być podejmowane na etapie planowania i realizacji przedsięwzięć w oparciu o posiadaną wiedzę, wdrożone procedury ocen oddziaływania na środowisko oraz monitorowanie prowadzonych przedsięwzięć. Oznacza to, także że przy wyborze środków zapobiegawczych oraz sposobów likwidacji skutków określonych procesów lub zdarzeń, a także przy podziale dostępnych środków na ochronę środowiska, preferencje będą uzyskiwały działania w następującym porządku hierarchicznym:
1) zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń i innych uciążliwości, tj. działanie na rzecz przebudowy modelu produkcji i konsumpcji w kierunku zmniejszania presji na środowisko,
2) zamykanie obiegu materiałów i surowców, odzysk energii, wody i surowców oraz gospodarcze wykorzystanie odpadów zamiast ich składowania,
3) zintegrowane podejście do ograniczania i likwidacji zanieczyszczeń i zagrożeń,
4) wprowadzanie prośrodowiskowych systemów zarządzania procesami produkcji i usługami, polegające na systematycznej identyfikacji, a następnie konsekwentnej realizacji celów środowiskowych prowadzących do ograniczania oddziaływań na środowisko i zużywania jego zasobów proporcjonalnie do wielkości produkcji.
Następną zasadą polityki ekologicznej jest zasada stosowania najlepszych dostępnych technik (BAT), w tym najlepszych, uzasadnionych ekonomicznie, dostępnych technologii. Wdrażanie tej zasady powinno następować przez instrumenty prawne oraz inne mechanizmy działania (np. dobrowolne porozumienia, zalecenia, rozwój systemów zarządzania środowiskowego).
Dziesiątą zasadą jest zasada subsydiarności. Jest ona przewidziana w Traktacie o Unii Europejskiej. Zgodnie z nią Unia Europejska powinna podejmować działania wówczas, gdy cele proponowanych działań nie mogą być osiągnięte przez państwa członkowskie. W polskiej polityce ekologicznej będzie ona oznaczała stopniowe przekazywanie części kompetencji i uprawnień decyzyjnych dotyczących ochrony środowiska na właściwy szczebel regionalny lub lokalny (wojewódzki, powiatowy, gminny), tak, aby był on rozwiązywany na najniższym szczeblu, na którym może zostać skutecznie i efektywnie rozwiązany.
Jedenastą jest zasada pozwalająca na stosowanie surowszych wymagań na określonych obszarach (nazywana w Nowej polityce ekologicznej zasadą klauzul zabezpieczających). Jest ona szeroko stosowana w Unii Europejskiej. Zasada klauzul zabezpieczających umożliwia państwom członkowskim stosowanie w uzasadnionych przypadkach ostrzejszych środków w porównaniu z wymaganiami wspólnotowego prawa ekologicznego, pod kontrolą organów Wspólnoty. Stosowanie tej zasady umożliwi realizację wymienionej wyżej zasady regionalizacji oraz stosowanie adekwatnych instrumentów prawnych i ekonomicznych na obszarach silnie przekształconych i zdegradowanych.
Dwunastą jest zasada skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej. Ma ona zastosowanie do wyboru planowanych przedsięwzięć inwestycyjnych ochrony środowiska, a następnie, w trakcie i po zakończeniu ich realizacji - do oceny osiągniętych wyników. W praktyce oznacza ona potrzebę minimalizacji nakładów na jednostkę uzyskanego efektu .

Wnioski:

Podsumowując należy powiedzieć że ekonomia, ekologia i postęp techniczny to trzy dziedziny życia człowieka które ze sobą ściśle korelują. Postęp techniczny który jest siłą napędową musi być stymulowany przez środowisko naturalne które za bardzo eksploatowane spowoduje zachwianie ekosystemu. Za pośrednictwem wiedzy i analiz ekonomicznych jest możliwe zachowanie równowagi pomiędzy tymi trzema zagadnieniami.



Literatura:

Czasopismo „ Planeta ziemia”
Czasopismo „ Ozon”
strony internetowe www
Własne wnioski