Koloseum

KOLOSEUM .
Największy amfiteatr w Rzymie , symbol antycznego Rzymu , został wzniesiony za czasów dynastii Flawiuszy, stąd jego nazwa Amphiteatrum Flavium . Nazwy Koloseum zaczęto używać w średniowieczu , przypuszczalnie z powodu stojącego w westybulu pobliskiego Domus Aurea ogromnego brązowego posągu Nerona , przedstawiającego cesarza jako boga słońca .
Budowę teatru rozpoczął Wespazjan , w dolinie pomiędzy wzgórzami Caelius , Palatyn i Eskwilin , na miejscu sztucznego jeziora , nad którym stała rezydencja Nerona i które osuszono . Intencją Wespazjana było oddać ludowi rzymskiemu , to czego tyran Neron go pozbawił , a także zbudować miastu wielki , stały amfiteatr Taurusa na Polu Marsowym , wzniesiony przez Nerona po pożarze 64 r. , był już za mały . Prace budowlane rozpoczęto na początku panowania Wespazjana i w 79 r. gmach poświęcono , choć miał dopiero dwie kondygnacje zewnętrzne i pierwsze trzy biegi schodów wewnątrz . Czwartą i piątą kondygnację dobudowano za Tytusa i w 80 r. odbyły się w nim inauguracyjne igrzyska , trwające 100 dni . Za Domicjana amfiteatr rozbudowano do obecnych rozmiarów . Źródła podają , że wtedy dodano ad clipea , czyli brązowe tarcze , dekorujące attykę , a także maenianum summum , trzecią kondygnację drewnianych siedzeń . Zbudowano też podziemne pod areną , w związku z czym nie można już było przeprowadzać „bitew morskich” , co wymagało zalania areny wodą . Nerwa , Trajan i Antoninus Pius też prowadzili prace w Koloseum . W 217 r. piorun spowodował pożar gmachu , po którym odbudował go Aleksander Sewer . Później Koloseum restaurowali Gordian III i Decjusz . Uszkodziły go także trzęsienia ziemi w 429 i 443 r. Odoaker odbudował niższe kondygnacje , o czym dowiadujemy się z inskrypcji , na których można też odczytać imiona senatorów
z lat 476-483 r. Ostatnią próbę odbudowy podjął Teodoryk , potem amfiteatr całkiem zaniedbano .
W średniowieczu Koloseum było twierdzą rodu Frangipanich , potem ,
po kolejnych trzęsieniach ziemi , brano już tylko stamtąd bloki trawertynu
do budowy nowych pałaców , aż do XVIII w. , kiedy to papież Benedykt XV konsekrował budowlę .
Koloseum zbudowane jest na planie elipsy , której osie mają całkowitą długość 188 i 156 m , a wewnątrz amfiteatru 86 i 54 m . Wysokość budowli wynosi prawie 49 m . Fasada zewnętrzna ma cztery kondygnacje i zbudowana jest z trawertynu. Każda z niższych trzech kondygnacji ma 80 łuków wspierających się na filarach
i obramowanych trzy czwarte kolumnami – na pierwszej kondygnacji doryckimi , na drugiej jońskimi , a na trzeciej korynckimi . Zwieńczone są one attyką , która jest równocześnie czwartą kondygnacją , co podkreślają korynckie pilastry , oddzielające od siebie ściany z oknami i ślepe , na których kiedyś znajdowały się pozłacane tarcze . Słupy wielkiego baldachimu (velatium) , chroniącego widzów przed słońcem , wpuszczono między kroksztyny . Baldachim rozwijali żeglarze
z Misenum . Wejścia do amfiteatru były numerowane , tylko cztery z nich ,
na końcu obu osi elipsy , nie miały numerów i były przeznaczone dla osób
z wyższych klas społecznych ,
np. urzędników miejskich , kapłanów , westalek . Wejście od północy miało niewielki , dwukolumnowe portyk , z którego ozdobiony stiukami korytarz wiódł
do loży cesarskiej . Zewnętrzne arkady prowadziły do bliźniaczych kręgów korytarzy , z których schody wiodły się do poszczególnych wejść (vomitoria)
na widownię (cavea) . Na drugiej kondygnacji były podobne , podwójne krużganki , na trzeciej także , ale niższe , a na ostatniej na wysokości attyki , dwa pojedyncze korytarze były jeden na drugim .
Widownię od areny oddzielało prawie czterometrowe podium , za którym były loże honorowe . W poziomie widownia była podzielona na trzy piętra murowanymi ścianami .
Pierwsze dwa piętra miały marmurowe siedzenia , a prowadzące do wyjść schody dzieliły je na sektory . W ten sposób można było oznaczyć miejsca
na widowni numerem poziomu , klina i siedzenia . Trzecie piętro miało rzędy drewniane i było oddzielone od drugiego wysokim murem . Była tam kolumnada
z galerią dla kobiet , nad którą znajdował się taras ze stojącymi miejscami
dla plebsu .
Im wyżej ktoś siedział lub stał w amfiteatrze , do tym niższej klasy społecznej należał . Loża cesarska znajdowała się na południowym końcu krótszej osi . Siadywali w niej także konsulowie i westalki . Ostatnia loża była przeznaczona
dla senatorów . Zachowanie w niektórych rzędach inskrypcje wskazują na to ,
że miejsca rezerwowano dal określonych kategorii obywateli .
Arenę początkowo pokrywała drewniana podłoga , którą w razie potrzeby można było usunąć . Podczas walk z dzikimi zwierzętami widzów chroniła metalowa krata, zwieńczona słoniowymi kłami i z umieszczonymi poziomo obracającymi się walcami, które miały uniemożliwić wdrapanie się na nią . Pod podłogą areny znajdowało się wszystko , co było potrzebne do spektakli : klatki dla zwierząt , elementy scenografii ,magazyny broni dal gladiatorów , maszyneria itp. Pomieszczenia te
i korytarze między nimi trzy bardzo funkcjonalne połączone ze sobą kręgi .
W 30 niszach ,
w zewnętrznej ścianie , były przypuszczalnie windy do przenoszenia gladiatorów
i zwierząt na arenę . W Koloseum Mieściło się ok. 50 tys. widzów .
Podczas budowy Koloseum racjonalnie wykorzystano basen sztucznego jeziora koło Domus Aurea , zmniejszając w ten sposób znacznie zakres robót ziemnych . Po osuszeniu terenu położono fundamenty , w wielkiej eliptycznej platformie
z cementu osadzono filary z trawertynu , tworząc szkielet budowli aż do trzeciej kondygnacji , ze ścianami z bloków tufowych i umieszczonych między nimi cegieł . Tym sposobem uzyskano możliwość dalszych prac jednocześnie na różnych kondygnacjach : budynek podzielono na cztery sektory , w których pracowały równocześnie cztery ekipy budowlane .
W Koloseum wystawiano najrozmaitsze spektakle : walki gladiatorów , walki
z dzikimi zwierzętami , bitwy morskie . Sławna była rekonstrukcja bitwy morskiej między Koryntem a Korkyrą , w której brało udział ponad 3000 ludzi .
Było to za panowania Tytusa
Walki gladiatorów były to pojedynki , z reguły na śmierć i życie . W czasie walk skazani w walce z dzikimi zwierzętami nie mieli żadnej broni . Świadectwo tych krwawych igrzysk można znaleźć u starożytnych autorów , którzy podają ,
że np. w igrzyskach dla uczczenia triumfu Trajana nad Dakami brało udział 10 tys. gladiatorów i 11 tys. dzikich zwierząt . piszą też o wielkiej liczbie dzikich zwierząt zabitych na igrzyskach zorganizowanych przez Probusa .
Jeśli chodzi o martyrologię chrześcijan na arenie Koloseum , to nie wiadomo , ile prawdy jest w tych podaniach . W 397 r. Honoriusz wydał edykt , zabraniający walk gladiatorów , które jednak wznowiono za Walentyniana III . Od 438 r. dozwolone były tylko walki ze zwierzętami , tracąc swoje znaczenie w miarę upływu lat . Ostatni taki spektakl odbył się w 523 r. za panowania Teodoryka .