Charakterystyka wybranego biomu - TUNDRA
Spis treści:
1. Wstęp
2. Czym jest BIOM?
3. TUNDRA – co to takiego?
4. Tundra – warunki klimatyczne
5. Roślinność tundry
6. Fauna tundry
7. Zakończenie
8. Bibliografia
WSTĘP
"Piękno tej ziemi skłania mnie do wołania o jej zachowanie dla przyszłych pokoleń(...) aby nie zapominali o obowiązku chronienia go przed ekologicznym zniszczeniem! Niech kształtują nade wszystko postawy poszanowania dobra wspólnego, praw natury i życia! Niech ich wspierają organizacje, które stawiają sobie za cel obronę dóbr naturalnych!" (Jan Paweł II, 1999, Zamość).
Naszym największym skarbem jest otaczająca nas przyroda. Każda forma życia jest godna uwagi, zainteresowania, pielęgnacji. Według mnie na właśnie takie zainteresowanie zasługuje często pomijana ze względu na klimat tundra, dlatego postanowiłam ja opisać. A więc zapraszam do lektury !!!
Czym jest BIOM?
Klimat i związane z nim zawsze kompleksowo działające czynniki powodują strefowy układ gleb i roślinności. Efektem tego jest ukształtowanie się formacji, których układ, skład gatunkowy i różnorodność uległy modyfikacjom w związku z przemianami klimatycznymi.
W rozmieszczeniu tym można dostrzec pewien porządek: kolejne strefy rozciągają się od bieguna ku równikowi.
Biomy są więc regionalnymi układami roślinnymi i zwierzęcymi, które powstały w wyniku oddziaływania swoistego klimatu oraz specyficznych warunków geologicznych podłoża. Praktycznie granice biomów wyznaczają strefy opadów i temperatury. Mówiąc prościej są to jednostki biologiczne, obejmujące obszar z biocenozami charakterystycznymi dla danego klimatu np. wiecznie zielony las przyrównikowy, tundra euroazjatycka.
Klasyfikacja biomów opiera się na kryterium strukturalno – fizjonomicznym szaty roślinnej i występowaniu określonych gatunków zwierząt.
Podział na biomy w kontekście rozmieszczenia roślinności jest dobry dla naturalnej klasyfikacji ekologicznej, ponieważ przeważająca forma życiowa odzwierciedla z jednej strony główne cechy klimatu, z drugiej zaś określa strukturę środowiska zwierząt.
TUNDRA – co to takiego?
Tundra to strefowa, bezleśna formacja roślina związana z zimnym klimatem podbiegunowym, zróżnicowana na cztery podstawowe typy:
1) tundrę arktyczną tworzą jedynie skąpo rosnące mchy i dość bogate zbiorowiska porostów, którym towarzyszą nieliczne rośliny kwiatowe,
2) tundrę mszysto-porostową, obok wymienionych grup, zasiedlają również w większej obfitości rośliny kwiatowe należące przede wszystkim do rodziny wrzosowatych (Ericaceae),
3) tundrę krzewinkową, rozwijającą się tam, gdzie zimą pokrywa śnieżna jest dostatecznie gruba, by chronić krzewinki przed zamarznięciem. Składa się z karłowatych wierzb (wierzba zielna, wierzba żyłkowana), krzewinek wrzosowatych (borówka, bagno, wrzosiec) i brzozy karłowatej, pomiędzy którymi występują mchy i porosty,
4) lasotundrę, najbardziej na południe wysuniętą podstrefę tundry, tworzącą przejście do strefy borealnej lasów iglastych (tajgi).
Formacja ta występuje na skrajnej północy Euroazji i Ameryki Północnej na wyspach Morza Arktycznego oraz na Grenlandii.
W Europie obejmuje Norwegię, Szwecję, Finlandię i obszary byłego ZSRR na północ od 61 równoleżnika.
Tundra jest obszarem który nie uległ wpływom człowieka i gdzie warunki bytowania zwierząt i roślin nie zostały przez niego zakłócone. Obszary te są bogate w złoża ropy naftowej i węgla, a także w kamienie i metale szlachetne poprzez co w ostatnich latach nasiliła się eksploatacja złóż, co może stanowić poważne zagrożenie dla tego biomu.
Tundra – warunki klimatyczne
Na północ od rozległych obszarów lasów półkuli północnej rozciąga się bezleśna tundra. Charakteryzuje się surowym klimatem – długą i mroźną zimą oraz krótkim, chłodnym latem. Średnie temperatury wahają się w granicach od -10°C do -17°C. Okres mrozów trwa od 6 do 8 miesięcy, a suma opadów w tej strefie jest nie duża i wynosi od 200 do 300 mm. Charakterystyczne są silne wiatry, dochodzące do 160 km/h, które przynoszą z natury suche, mroźne powietrze.
Do tych szerokości geograficznych dociera niewiele energii słonecznej . W tych warunkach pokrywa śnieżna w wielu miejscach utrzymuje się ponad dziewięć miesięcy w roku.
Skałę macierzystą dla gleb strefy tundrowej stanowią w większości przypadków różnorodne osady lodowcowe. Proces glebotwórczy w tundrze przebiega zasadniczo w kierunku kształtowania gleb typu błotnego. Na obszarze strefy tundrowej można wyróżnić: gleby poligonalne (w Polsce występują w Tatrach i najwyższych partiach Sudetów), gleby glejowe i torfowo-glejowe, gleby błotno-bielicowe, gleby darniowo-łąkowe.
Skaliste podłoże przykryte jest grubą warstwą lodu, dochodzącą do 4,5 km grubości (zwanej wieczną zmarzliną). Powstawała ona warstwa po warstwie przez miliony lat ze śniegu, który nigdy nie topniał.
Roślinność tundry
Roślinność tundry jest charakterystyczna dla strefy zimnej - niska, rzadko przekracza metr wysokości, systemy korzeniowe sięgające dosyć płytko. Flora nie jest gatunkowo liczna - znane są tylko dwa gatunki roślin naczyniowych tzn. z systemem korzeniowym i systemem przewodzącym wodę i sole mineralne, pozostałe to ok. 260 gatunków rozmaitych wątrobowców, mchów i porostów (te przyziemne formy roślin tworzą często zwarte kobierce i poduszki). Wśród roślin kwiatowych dominują krzewinki (karłowate gatunki brzóz i wierzb oraz przedstawiciele rodziny wrzosowatych) i byliny (głównie turzyce i trawy), drzew natomiast brak.
W zimie rośliny pozbywają się wody i dzięki temu ich sok komórkowy zawierający stężone roztwory cukru nie zamarza dając im szansę rozwoju następnego lata. Strategia przetrwania prymitywnych polarnych roślin jest prosta. Są zbite w gęste kępy, co zabezpiecza je przed mrozem, a umożliwia rozwój w czasie krótkiego lata.
Fauna tundry
W ubogiej biocenozie tundry jest mało zwierząt, mało ogniw łańcuchów pokarmowych, mało zależności. Toteż możliwości regulacyjne tej biocenozy są niewielkie i naruszenie któregokolwiek ogniwa powoduje gwałtowne zaburzenie całości.
Spośród zwierząt stałymi mieszkańcami są: roślinożercy – leming, pardwa, renifer i drapieżcy – gronostaj, sowa śnieżna, lis polarny i niedźwiedź.
W tym ubogim środowisku żyją pierwotniaki, wrotki, nicienie, kilka gatunków roztoczy i bezskrzydłych owadów. Występują tu pingwiny, odbywające lęgi latem.
Latem przylatuje tu wiele ptaków, aby wychować młode, ponieważ pokarmu jest dużo, a dzień jest długi. Zimą ptactwo odlatuje, a zwierzęta pozostające na miejscu cierpią na niedostatek pokarmu. Renifery migrują wtedy na południe, pod osłonę lasów. Lemingi radzą sobie dobrze, drążąc korytarze między śniegiem a ziemią, gdzie żerują i nawet intensywnie rozmnażają się przez całą zimę.
Niedźwiedzie przez cały rok żywią się głównie rybami i fokami. Zimą zaczynają im towarzyszyć lisy, które karmią się resztkami zdobyczy, a najczęściej odchodami niedźwiedzi. Gronostaje podążają za lemingami, wciskając się w głąb ich korytarzy i polując na nie.
Nie ma tu lądowych zwierząt roślinożernych z wyjątkiem kilku gatunków bezkręgowców.
Zwierzęta występujące w tundrze żyją w olbrzymich koloniach na brzegach kontynentu, pozostawiając odchody (bogate w związki azotu) potrzebne do rozwoju prymitywnych roślin na obszarach wolnych od lodu.
ZAKOŃCZENIE
Człowiek stanowi część, element przyrody, ale jest to część szczególna. Każdy kto chciałby posmakować nietkniętej przyrody, poobcować z nią, a nawet nauczyć się czegoś od niej powinien zajrzeć w odległe tereny tundry. Niespotykane zwierzęta i rośliny a w szczególności klimat to czynniki, które z pewnością zachęca do zapoznania się szerzej z ta formacja roślinną.
BIBLIOGRAFIA
1. Encyklopedia PWN
2. Multimedialna Encyklopedia WIEM
3. H. Wiśniewski „Biologia dla kl. III liceum ogólnokształcącego”, WSiP
4. Florian Plit „Geografia świata”, WSiP
Praca wraz z fotografiami znajduje się w załączonym pliku.