Rozbicie dzielnicowe: bilans polityczny, społeczno-gospodarczy i kulturalny

Testament Bolesława Krzywoustego z 1138 roku zapoczątkował trwające 182 lat rozbicie dzielnicowe. Podzielił państwo polskie pomiędzy swoich synów. Jan Długosz napisał w „Kronice”: „Pierworodnemu Władysławowi (...) zapisuję ziemię krakowską, sieradzką, łęczycką, Śląsk i Pomorze. Poleca by w jego ręku z tytułu primogenitury została władza zwierzchnia, tron książęcy i dawny autorytet, a pozostałym braciom rozkazuje, żeby mu byli we wszystkim posłuszni. (...) Bolesławowi Kędzierzawemu zapisuje Mazowsze, ziemię dobrzyńską, Kujawy i ziemię chełmińską. Mieszkowi Staremu ziemię gnieźnieńską, poznańską i kaliską. Henrykowi I ziemię (...) sandomierską i lubelską”. Dzięki temu chciał uchronić kraj przed bratobójczymi walkami po swej śmierci oraz zapewnić silną i sprawną władzę. Władza nad tymi terytoriami była dziedziczona przez ich synów. Wprowadził zasadę senioratu – zwierzchnictwa najstarszego brata (seniora) nad młodszymi (juniorami). Testament Bolesława Krzywoustego nie zapewnił jednak pokoju i zgody wśród jego następców. Wkrótce po jego śmierci synowie zaczęli się wzajemnie zwalczać. Każdemu z nich chodziło o władzę. Państwo polskie zostało osłabione. Osłabła też pozycja międzynarodowa. Książęta nie współpracowali ze sobą jak chciał Krzywousty. W okresie panowania dynastii piastowskiej, podczas rozbicia dzielnicowego, na ziemiach polskich zaszły liczne przemiany polityczne, społeczno-gospodarcze i kulturalne.
Pogłębiający się proces rozbicia dzielnicowego powodował zagrożenie zewnętrzne i osłabianie kraju na arenie międzynarodowej. Książęta polscy składali hołdy lenne cesarzom niemieckim. Obawiali się bowiem ich. Niemcy były silniejsze i zorganizowane. Dzielnice rozdrabniały się na coraz mniejsze. Z tego powodu władza książąt była coraz słabsza. Osłabły związki z Pomorzem Zachodnim. Książęta dzielnicowi byli zbyt słabi, by samodzielnie bronić się przed wrogiem. Podział Polski na dzielnice i osłabienie władzy centralnej odpowiadało możnowładcom. Przy słabszych książętach dzielnicowych możni mieli większy wpływ nad władzą. Podział kraju uniemożliwiał skuteczną obronę granic przed najazdami wrogów. Polska oddała ziemie chełmińską Krzyżakom w zamian za obronę przed Prusami. Zależność Pomorza Zachodniego została stracona na rzecz Niemiec. Marchia Brandenburska zagarnęła ziemie lubuską. Wszystkie ziemie podlegały jednak arcybiskupstwu gnieźnieńskiemu. Łączyła je także świadomość wspólnych zagrożeń. Obawiając się Prus, książę Konrad Mazowiecki sprowadził Krzyżaków do Polski. Widząc Polskę przeżywająca kryzys, zagarnęli Pomorze Gdańskie podczas próby zjednoczenia państwa przez Władysława Łokietka. Polska nie była już widziana jako potęga Europy tak jak za czasów Chrobrego. Zamiast jednoczenia się państwo polskie dzieliło się na odrębne dzielnice niewspółpracujące ze sobą. Władza książąt słabła z biegiem czasu. Rozbicie dzielnicowe przyczyniło się do upadku znaczenia Polski w Europie.
Rozbicie dzielnicowe spowodowało osłabienie polityczne państwa polskiego, ale również przyczyniło się do rozwinięcia gospodarki. Przemiana społeczno-gospodarcza na ziemiach polskich była bardzo znaczna. Nastąpiła zmiana gospodarowania na wsi, zwiększyła się liczba miast, rozwijało się rzemiosło i handel. Chłopi używali lepszych narzędzi takich jak pług oraz częściej stosowali trójpolówkę. Zwiększało to powierzchnię ziemi uprawnej i powodowało wzrost plonów. Wsie lokowane były na prawie niemieckim. W miastach zaczęło doskonalić się rzemiosło, handel, budownictwo i górnictwo. Rozwijała się gospodarka towarowo-pieniężna. Używano pieniędzy do płacenia za towary. Przeprowadzano akcje osadnicze, zwłaszcza na Śląsku, podwyższające możliwości gospodarcze kraju. Wraz ze zmianami gospodarczymi zachodziły przemiany społeczne. Wzrosła liczba ludności oraz gęstość zaludnienia. Było to w dużym stopniu zasługą kolonizowania ziemi. Do Polski przybywali chłopi i mieszczanie, głównie z Niemiec. Zaczął wykształcać się stan rycerski. Rozwój miast przyczynił się również do wykształcenia mieszczaństwa. Powstało duchowieństwo jako odrębny stan społeczny. Wprowadzana dziesięcina oraz nowych majątków kościelnych wzmacniało ich pozycję. Ośrodkiem miasta stał się rynek. Skupiał handel stanowiący główne źródło dochodu mieszkańców wsi. Miasta stanowiły centra życia religijnego. Społeczeństwo dążyło do zjednoczenia państwa polskiego. Dzięki temu poprawiła się komunikacja między dzielnicami. Życie było łatwiejsze, miasta oraz wsie się rozwijały. Chociaż okres dzielnicowy przyczynił się do osłabienia państwa i upadku jego znaczenia na arenie międzynarodowej, to jednak był on okresem intensywnych przemian gospodarczych i społecznych.
Liczne przemiany kulturalne tak jak polityczne i społeczno-gospodarcze zaszły w okresie rozbicia dzielnicowego. W XIII wieku nastąpiła rozbudowa administracji kościelnej. Była ona bardzo potrzebna, ponieważ państwo polski było chrześcijańskie, ale nie wszyscy jej mieszkańcy byli katolikami. Nawrócenie pogan wymagało bardzo dużo czasu. Rozwinęła się na ziemiach polskich kultura i sztuka. Ośrodkami kultury były dwory książąt, możnych i biskupów oraz klasztory. W tym czasie powstało wiele kronik oraz pieśń religijna „Bogurodzica”. Zaczęto budować przede wszystkim kościoły, dwory rycerskie, zamki i pałace w stylu romańskim, później w gotyckim. W miastach zaczęły pojawiać się domy z cegły. Poprzez kolonizowanie ziemi potrzebna była większa ilość domów dla mieszkańców. Duży postęp dokonał się w zakresie szkolnictwa. Wraz ze zwiększaniem się liczby parafii zwiększała się liczba szkół parafialnych. Budownictwo bardzo się rozwinęło podczas rozbicia dzielnicowego. Próbowano zaczynać pisać po polsku. Przykładem tego jest Bogurodzica, tekst uważany za nasz pierwszy hymn. Przemiany kulturalne bardzo dużo wniosły w życie ludzi. Przyczyniły się później do zjednoczenia Polski.
Okres rozbicia spowodował osłabienie polityczne państwa polskiego, przyczynił się do rozwinięcia gospodarki, społeczeństwa i kultury. Kraj osłabił się oraz upadło jego znaczenie. Było też okresem intensywnych przemian gospodarczych i społecznych. Kultura w tym czasie bardzo się rozwinęła. Osłabła pozycja międzynarodowa. Państwo polskie straciło ważne terytoria, głównie Pomorze Zachodnie, ziemie lubuską oraz chełmińską. Pomimo, iż książęta nie współpracowali ze sobą tak jak chciał Bolesław Krzywousty ziemie polskie rozwijały się gospodarczo. Rozwinęło się rzemiosło oraz handel. Okres rozbicia jest uważany jako osłabienie Polski na tle europejskim pod względem politycznym.