Etyka- nauka o moralności. Moralność- ogól naszych przekonań etycznych.

Etyka- nauka o moralności.
Moralność- ogól naszych przekonań etycznych.

Słowo „etyka" - grec. „ethos”- zwyczaj, obyczaj.
Słowo „moralność"- łac. „mores” -obyczaj, zwyczaj, sposób.

Etyka- to dyscyplina filozoficzna, obejmująca wszelkie zagadnienia związane z następującymi problemami:
1. Określenie istoty powinności moralnej- etyka stara się wyjaśnić, jaka jest istota dobra lub zła moralnego, czym jest w swej istocie dobro moralne a czym zło moralne.
2. Określenie (wydobycie) szczegółowej treści powinności moralnej- etyka stara się sformułować powinności moralne, czyli określić, co powinniśmy, a czego nic powinniśmy czynić, oraz wskazać, dlaczego, czyli uzasadnić słuszność tych powinności.
3. Ostatecznie wyjaśnienie faktu powinności moralnej- etyka usiłuje wykryć, jakie są ostateczne podstawy tego, że nasze powinności moralne są takie właśnie a nie inne. Ten dział etyki to tzw. metafizyka moralności:
4. Wyjaśnienie genezy zła moralnego- etyka usiłuje odpowiedzieć na pytanie, skąd bierze się zło moralne.
5. Wyrażanie sposobów przezwyciężania zła moralnego- etyka stara się wskazać, w jaki sposób możemy zła unikać, oraz w jaki sposób możemy je pokonywać.

Teoria etyki- czyli nauka o etyce- to metaetyka.
Etyka jako teoria moralności może oznaczać bądź teorię powinności moralnej lub teorii moralnej wartości postępowania, bądź też teorię, faktycznie uznawanych i praktykowanych w danym środowisku
społecznym norm moralnych postępowania.
Etykę, należy odróżnić od teologii moralnej. Etyka ogranicza się do naturalnych źródeł poznania powinności moralnej i do naturalnych podstaw (kryteriów) ich prawomocności (ważności).
Teologia moralna wprawdzie nie rezygnuje ze źródeł naturalnych poznania ale odwołuje de przede wszystkim do źródła nadprzyrodzonego ( czyli objawienia) w świetle którego interpretuje naturalną wiedzę, o powinności moralnej.
Jedynie czyny dokonane przez człowieka podlegają ocenie moralnej.
Człowieka wykonującego dane działanie określa się w filozofii mianem człowieka działającego.
To, na co działanie jest skierowane, czego dotyczy to przedmiot działania.
Tak więc jedynie człowiek jest podmiotem moralnym. Człowiek odczuwa moralna powinność działania dzięki temu, że uświadamia sobie tę powinność, czyli dzięki moralnej samoświadomości.
Sumienie - zdolność wydawania sądów dotyczących wartości moralnej czynów ludzkich, a zwłaszcza własnego postępowania człowieka.
Sumienie- to także sam akt rozumu-spontaniczny i bezpośredni- o charakterze normatywnym, zwłaszcza ostateczny sąd praktyczny, w którym wola decyduje o dokonaniu jakiegoś czynu.
Sumienne jest więc z jednej strony - własnym aktem podmiotu, mocą którego podmiot sam się
zobowiązuje do określonego działania, z drugiej strony - jest aktem poznania podmiotu, czyli sądem, na
mocy którego podmiot samym aktem wydania tego sądu, uzależnia się od stwierdzonej w nim prawdy
o rzeczywistej wartości lub rzeczy.
Kierowanie się sumieniem staje się dla człowieka jedynym sposobem moralnego kierowania samym sobą. Informacja sumienia na temat słuszności moralnej działania nic jest niezawodna, czyli nie wyklucza możliwości błędu.
Zajmując się poszczególnymi przypadkami dobra i zła, sumienie może się mylić. Dlatego działanie zgodne z sumieniem zabezpiecza człowieka przed złem moralnym, ale tylko w sposób domniemany zabezpiecza go przed działaniem moralnie niesłusznym. I stąd bierze się konieczność kontrolowania sumienia, poprzez coraz głębsze poznawanie osoby ludzkiej.
W sądzie sumienia pierwotnego nie zdarza się błąd, ale w sądzie rozumu (czyli rozumowaniu) błąd jest możliwy.
Zmysł moralny (morał, sens) - zdolność rozróżniania dobra i zła za pomocą pewnego rodzaju intuicji, która pozwala człowiekowi dokonywać wyboru moralnego bez odwoływania się do rozumu, inaczej mówiąc zmysł moralny- to dyspozycja do właściwych i słusznych reakcji moralnych.
Zmysł moralny -dotyczy zarówno zachowań własnych jak i cudzych. Brak zmysłu moralnego określany jest jako „moral insanity”. Człowiek bez zmysłu moralnego jest niezdolny do rozumienia zasad i wartości moralnych i do działania wg nich.

SUMIENIE.
Wg Św. Tomasza z Akwinu sumienie ma 2 warstwy:
Prasumienie - sumienie pierwotne-jest nieomylne- umiejętność stosowania zakazów i nakazów praw natury, pobudza do dobrego, sprzeciwia się złemu.
Sumienie niewłaściwe-jest omylne- pomaga wybrać sposób postępowania wg rozumu.
Aby czyn ludzki był czynem moralnym, musi być przede wszystkim dobrowolny, pochodzić z wolnej woli człowieka, z woli dążącej świadomie do jakiegoś dobra jako swego celu.
Czyn wymuszony nic ma wartości moralnej. Na dobrowolność czynu wpływają ludzkie uczucia.
Również okoliczności mogą wpłynąć na wartość czynu. Wartość czynu moralnego zmienia się wedle tego, kto, co, gdzie, przy czyjej pomocy, dlaczego, jak, kiedy danego czynu dokonał. Każdy czyn moralny musi być też spełniony świadomie.
Moralny nakaz działania, czyli moralna powinność działania, określana jest na różne 3 sposoby:
1. Jedni uważają, że mamy moralny obowiązek podjęcia danego działania wtedy, gdy działanie to stanowi konieczny warunek osiągnięcia szczęścia do którego działający dąży, jako do swego celu ostatecznego.
2. Inni sądzą, że mamy moralny obowiązek podjęcia moralnego działania wtedy, gdy działanie to zostało działającemu nakazane przez moralny autorytet.
3. Jeszcze inni głoszą, że mamy moralny obowiązek podjęcia moralnego działania wtedy, gdy działanie to wyraża afirmację, należną komuś lub czemuś, z racji przysługującej mu wartości, zwanej w przypadku osoby „godnością”.
Te 3 postawy określa się odpowiednio:
Eudajmonizm - głosi, że szczęście jest normą moralności (grec. „cudajmonia” - szczęście),
Deontonamizm - głosi, że autorytrt wyznacza normy moralności (grec.-„dein”- powinno się; „nomos”- prawo),
Personalizm – głosi, że normą moralności jest osoba (łac. „persona” – osoba).
Szczególną odmianą ocen zasadniczych (właściwych) stanowią oceny aksjologiczne. Ocena aksjologiczna w intencji swej, przypisuje przedmiotowi swemu pewną wartość, niezależnie od takich czy innych celów oraz nastawień.
Oceny aksjologiczne dzieli się na:
oceny estetyczne- np. X jest piękne
oceny moralne- np. x jest dobre, x jest słuszne
Wypowiadając zdanie, wyrażające ocenę moralną, wydajemy sąd etyczny.

SĄD ETYCZNY.
Istnieją 4 rodzaje sądów etycznych:
1. Sąd o wartości- stwierdza, że ten oto czyn jest sam przez się czymś dobrym, czymś dodatnim. Sąd tai nie wchodzi natomiast w to, czy skutki takiego czynu są dobre czy złe, albo czy inny czyn w tym wypadku nie byłby jeszcze lepszy.
2. Sąd o słuszności- traktuje łącznie czyn z jego skutkami oraz porównawczo z innymi, możliwymi w tym wypadku czynami. Uznajemy, że dany czyn, wraz ze swymi skutkami, jest w danej sytuacji najlepszy z możliwych i dlatego nazywamy go słusznym.
3. Sąd o moralności- dotyczy intencji czynu. Moralnym nazywamy człowieka, który ma dobre intencje i wciela je w czyn. Aby więc mój czyn był czynem moralnym, to muszę być przekonany, że jest on czynem słusznym oraz muszę go dokonać wyłącznie z tego powodu, że uważam go za słuszny.
4. Sąd o zasłudze- dotyczy wysiłku dokonanego przy spełnieniu czynu moralnego. Można bez wysiłku postępować dobrze, słusznie, moralnie ale nie można bez wysiłku osiągnąć tego, co w ścisłym słowa znaczeniu nazywa się zasługą.


12 poglądów na temat jaka jest różnica między moralnością a szczęściem.

Szczęście jest celem moralności.
Moralność- to jeden z czynników szczęścia.
Postępowanie- to takie zachowanie się jakiejś osoby, które zależy od jej woli.
Norma postępowania- to wypowiedź, która bezpośrednio komuś nakazuje (albo zakazuje), aby w określonych okolicznościach tak a nie inaczej postąpił, czy wielokrotnie postępował.
Norma postępowania formułuje więc pewne powinności, głosi zachodzenie jakichś obowiązków lub
zobowiązań.
Ten, komu wskazuje się określone działanie, nazywa się adresatem normy. Normy adresowane do indywidualnej osoby nazywamy normami indywidualnymi (np. Jan powinien oddać dług Pawiowi- to norma indywidualna).
Natomiast normy, w których adresat wskazany jest generalnie, to normy generalne (np. każdy powinien
spłacać swoje długi).
Jeżeli norma nakazuje adresatowi określonemu indywidualnie lub generalnie postąpić jednorazowo w
pewien sposób- to norma konkretna.
Jeżeli nakazuje postępować w pewien sposób stale czy wielokrotnie, gdy występują określone okoliczności- to norma abstrakcyjna.
Osobę, która ustanawia normę postępowania dla innych (względnie dla siebie) to normodawca. Jeżeli jest to organ państwa ustanawiający normy prawne to prawodawca.
Dyrektywy techniczne- wyrażają warunki konieczne do jak najskuteczniejszego osiągnięcia danego celu. Są one wyrażane wedle schematu: jeżeli chcesz zrealizować Y, to musisz zrealizować X. Realizacja X-a warunkuje (ułatwia) realizacją Y-a. (np. jeżeli chcesz zaliczyć rok studiów- to musisz zaliczyć wszystkie egzaminy).
Jeszcze innym rodzajem norm są reguły (tj. reguły gry, reguły obyczajowe, reguły dot. czynności prawnych itp.). Tego rodzaju normy nakazują określonym zachowaniom jakichś osób przypisywać sens dokonania określonej czynności konwencjonalnej.

System prawny składa się z norm dwojakiego rodzaju:
1. Zwykłych norm nakazujących czy zakazujących dokonania jakiejś czynności.
2. Norm (reguł) nakazujących określonym zachowaniom (ewentualnie wytworom tych zachowań) przypisać sens dokonania określonej czynności konwencjonalnej, doniosłej prawnie.
Tym drugim normom (regułom) towarzyszą dyrektywy wskazujące jak należy wykonać określone działania, aby były one prawomocne jako czynność konwencjonalna. Przez należyte, prawomocne dokonanie czynności konwencjonalnej, doniosłej prawnie, powstają, ustają czyli zmieniają się obowiązki prawne danych podmiotów, przykładowo: istnieją reguły ustalające, co należy uważać za „ważne" (prawomocnie sporządzony testament i odpowiednie dyrektywy wskazujące, jak należy ,,ważnie" sporządzić testament).

Normy można wysłowić w formie:
1. wypowiedzi powinnościowej- ze zwrotami tj.: powinien, musi, nie wolno, należy itp. To zasadnicza postać wysłowienia normy- np. Nie wolno kraść.
2. wypowiedzi określającej jakiś czyn jako nakazany albo zakazany ze względu na normę, nie wysłowioną w tym przypadku bezpośrednio- np. Kradzież jest zakazana. Wypowiedzi tego rodzaju, brane dosłownie nie są normami lecz zdaniami informacyjnymi o kwalifikacji jakiegoś czynu ze względu na normę, która ten czyn nakazuje lub zakazuje tego czynu, jednak zazwyczaj rozumie się je jako wypowiedzi równoznaczne z normami.
3. wypowiedzi rozkazującej- np. nie kradnij.
Wskazywanie postępowania wyznaczanego przez normę , może przybrać postać słowną nakazu zachowania się w określony sposób lub zakazu określonego zachowania się. Z tego punktu widzenia rozróżniamy normy nakazujące określone zachowanie się oraz normy zakazujące, które zabraniają jakiegoś postępowania. Te dwie postaci słowne normy mogą się wzajemnie zastępować.
Struktura normy indywidualnej- np. „Jan rozmawiając ze swoim szefem, nie powinien trzymać rąk w
kieszeniach".
Struktura normy generalnej- „każdy, kto ma cechy P, w okolicznościach S powinien czynić albo nie
czynić C" (np. każdy chrześcijanin powinien w piątki powstrzymać się od jedzenia mięsa").
Często dogodne jest przedstawienie normy generalnej w postaci okresu warunkowego: jeżeli jakaś osoba ma cechy P i powstały okoliczności S, to osoba ta powinna czynić, nie czynić C.
Jeżeli spełnienie wskazywanego postępowania ma następować we wszelkich sytuacjach, w których jest to możliwe, to w sformułowaniu normy zazwyczaj pomija się wzmiankę o tym.
Jeśli się więc spotykamy z wypowiedzią o schemacie „X powinien czynić C”, to dorozumiewa się, że X ma obowiązek tak postąpić w każdej sytuacji. Jeśli powstaje wymieniony w normie zespół okoliczności, a więc powstaje sytuacja, w której adresat normy ma postąpić we wskazany sposób to mówimy, że norma ta ma zastosowanie.
O normie, która nakazuje jakieś postępowanie we wszelkich okolicznościach (np. powstrzymywanie się od znieważania innych) powiemy, że stale znajduje zastosowanie.
Gdy powstanie sytuacja, w której norma nakazuje postąpić czy postępować w określony sposób,
adresat normy może albo -zachować się w sposób wyznaczony przez normę albo- zachować się w
sposób niezgodny z normą.
W pierwszym przypadku powie się, że realizuje normę.
W drugim przypadku- że przekracza (narusza) normę.
Jeśli adresat normy zachowuje się w wyznaczony sposób, będąc świadomym tego, że dana norma takie zachowanie mu nakazuje i ze względu na tę normę się zachowuje, mówi się, że przestrzega on danej normy.

Klasę sytuacji, czyli zespołów powstających okoliczności, w których dana norma znajduje zastosowanie- to zakres zastosowania tej normy.
Klasę zachowań się, których dana norma dotyczy- to jej zakres normowania.
Zakres normowania składa się z 2 części;
1. z części pozytywnej- obejmuje określone zachowania się, nakazane przez normę.
2. z części negatywnej- obejmuje zachowanie się, zakazane ze względu na tę normę.


Świat wartości jest wyznaczany (tworzony) przez potrzeby naturalne- zwolennicy tego poglądu to naturaliści.
Świat wartości jest wyznaczany przez potrzeby duchowe (idealne)- zwolennicy tego to antynaturaliści.
Zaspokojenie każdej potrzeby jest wartością. Wartości zaspokajające ludzkie potrzeby życiowe- to wartości użytkowe lub utylitarne. (łac. „ulilitas”- użyteczność).
Wg naturalistów- zaspokojenie wszystkich potrzeb człowieka na poziomie jego pragnień- to dobrobyt. Redukcjonizm- sprowadzanie wartości do potrzeb życiowych. Aksjologie naturalistyczne są więc redukcjonistyczne i sprowadzają cały świat wartości do biologicznej i społecznej natury człowieka. (przedstawiciele to np.: John Luck, sofiści).
Wg antynaturalistów- wartościami są te stany rzeczy, które zaspokajają jakieś potrzeby duchowe
człowieka. Wartości te- to wartości duchowe lub transcendentne.- dane od Boga.
Wartość duchowa- to taki stan rzeczy, który zaspokaja jakąś potrzebę duchową człowieka na poziomie jego pragnień.
Powinność:
1. stosuje się ten termin do świadomych podmiotów, rozumiejąc go w ten sposób, że obowiązkiem danej osoby jest realizacja takiego stanu rzeczy, aby przedmiot „R” posiadał cechę „C”. (np. moją powinnością jest opłacenie synowi studiów tak, by mógł on skończyć studia).
2. odnoszona jest nie do działań, ale do samych rzeczy (np. to oto drzewo powinno mieć gałąź w tym
oto miejscu, to wtedy będzie ładniejsze).
Przy tym rozumieniu zwrot „przedmiot R powinien posiadać cechę C” wyrażą pewną powinność, niezależnie od tego, czy istnieje sprawca zdolny zrealizować dany stan rzeczy.

Cechy wartościotwórcze- to takie, których posiadanie czyni daną rzecz lub daną osobę bardziej wartościową- są one cechami przypadkowymi.
Typy etyk naturalistycznych- są zbudowane na użytkowym pojmowaniu wartości. W aksjologiach tego typu- wartość najwyższa- to pełne zaspokojenie potrzeb na poziomie pragnień- czyli dobrobyt.
Dla naturalisty- wartość najwyższa - to minimalizacja cierpień, maksymalizacja przyjemności.
Hedonizm- stanowisko głoszące, że najwyższym dobrem jest przyjemność.
Utylitaryzm- stanowisko etyczne głoszące, że najwyższe dobro to minimalizacja cierpień, maksymalizacja przyjemności.
Zwolennicy indywidualizmu- sądzą, że realizacja powszechnej pomyślności możliwa jest tylko w oparciu o dążenie do jednostkowej pomyślności, albowiem każda jednostka dąży do własnej pomyślności, a dopiero suma tych dążeń daje w sumie powszechny dobrobyt.
Zwolennicy kolektywizmu – sądzą, że tylko działanie wspólnoty o całkowitej jedności interesów i celów gwarantuje realizację powszechnej pomyślności, albowiem zbiorowość ludzka dąży do realizacji dobra powszechnego, którego dokumentami składowymi są dobra każdej jednostki.
Wyznawcy hedonizmu egoistycznego - oni sądzą, że naturalna troska o siebie ma charakter czysto
egoistyczny.
Wyznawcy hedonizmu altruistycznego- sądzą, że naturalna troska o siebie obok egoizmu, obejmuje również skłonności altruistyczne- tzn. troska o siebie z natury obejmuje w równej mierze dążenia egoistyczne (miłość własną) i dążenia altruistyczne (sympatie dla innych).
* Zwolennicy kolcklywizmu- sądzą, że tylko działanie wspólnoty o całkowitej jedności interesów i celów gwarantuje realizację powszechnej pomyślności, albowiem zbiorowość ludzka dąiy do realizacji dobra powszechnego, którego dokumentami składowymi są dobra każdej jednostki.