Analiza porównawcza władzy ustawodawczej na postawie Konstytucji 3-Majowej, Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego.

Na postawie Konstytucji 3-Majowej, Konstytucji Księstwa Warszawskiego i Konstytucji Królestwa Polskiego dokonaj analizy porównawczej z zakresie władzy ustawodawczej i wybierz tą, która była najkorzystniejsza dla Polaków.

Dnia 3 maja 1791r. została uchwalona - pierwsza na kontynencie Europejskim a druga na świecie – konstytucja Rzeczypospolitej. Konstytucja zawierała w sobie jedenaście artykułów, z czego trzy tyczyły się zasad sprawowania władzy podzielonej na: ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Identyczny podział władzy wprowadzały dwie kolejne konstytucje, tj. Konstytucja Księstwa Warszawskiego z 22 lipca 1807r. i Konstytucja Królestwa Polskiego z 1815r. Mimo to, w aspekcie władzy ustawodawczej, w tych trzech dokumentach występowały pewno różnice. Postaram się, zatem najpierw przedstawić zarysy poszczególnych władz ustawodawczych a potem porównać je ze sobą, wykazując poszczególne różnice.

W Konstytucji trzeciomajowej ustanowiono podział Sejmu na izbę poselską i izbę senatorską, którym przewodniczył król. Kadencja Sejmu trwała 2 lata, natomiast co 25 lat miały być zwoływane sejmy konstytucyjne w celu poprawy konstytucji.
Izba Poselska składała się z 204 posłów, plus 24 plenipotentów, czyli przedstawicieli miast. Zadaniem posłów było tworzenie i uchwalanie wszelkiego rodzaju projektów i ustaw w pierwszej kolejności co do praw ogólnych, cywilnych, kryminalnych, a w drugiej kolejności w kwestiach ekonomicznych, jak wydatki, zaciąganie długów czy ratyfikacje traktatów z innymi państwami.
Izbą wyższą był Senat. W skład tej izby wchodzili wojewodowie, kasztelanowie i biskupi, których łączna było 132. Ustawy uchwalone przez izbę poselską trafiały do senatu, gdzie większością głosów przechodziły lub były wetowane. Król miał prawo tylko raz dać votum, co i tak było dużym przywilejem zważywszy na duże ograniczenia Senatu. Konstytucja bowiem zniosła liberum veto, co oznaczało, że każda decyzja podejmowana była większością głosów. Co więcej, zniesiono tworzenia jakichkolwiek konfederacji, które mogę obalić istniejący rząd.

W 1807r. otrzymaliśmy od Napoleona księstwo a wraz z nim konstytucję, która różniła się pod pewnymi względami od trzeciomajowej. Ogólne postanowienia dotyczące władzy ustawodawczej pozostały, choć wprowadzono nieco więcej zastrzeżeń dotyczących Sejmu.
Teraz dzielił się na izbę poselską oraz senatorską i zwoływano go co dwa lata na okres nie dłuższy niż 15 dni. Ponieważ Księstwo Warszawskie było mniejsze od Rzeczypospolitej, liczba zarówno posłów jak i senatorów została znacznie zredukowana.
Izba poselską liczyła 60 posłów, których wybierano na sejmikach i 40 deputowanych z poszczególnych gmin. Urzędowali oni 9 lat, z tym że trzecia część izby odnawiała się co trzy lata, natomiast dwie pozostałe części urzędowały 6 lat. Posłów wychodzących - jak przewiduje konstytucja - „przez los się ustanowi”. Każdy chcący zostać posłem musi mieć ukończone 21 lata i być w pełni swoich praw. Obradom izby poselskiej przewodzi marszałek, wybrany z grona posłów przez samego króla. Marszałek kieruje obradami oraz przedstawia radzie stanu pięcioosobowy skład poszczególnych komisji: przychodów skarbowych, prawodawstwa cywilnego oraz prawodawstwa kryminalnego. Zadaniem Izby poselskiej było tworzenie projektów praw podatkowych, cywilnych i kryminalnych, uchwalane większością głosów. Uchwalone projekty wysyłano do senatu i tam ostatecznie były rozpatrywane.
Senat składał się z zaledwie 18 członków, 6 biskupów, 6 wojewodów i 6 kasztelanów. Wszystkich senatorów mianował król, łącznie z biskupami, którym instytucję dawała Stolica Piotrowa. Senatorowie piastowali urzędy dożywotnie. Spośród 18 członków król desygnował marszałka Senatu, który przewodzi obradom. Zadaniem senatu, jako izby wyższej, było rozpatrzenie i potwierdzenie (lub odrzucenie) projektu wysuniętego przez izbę poselską. Uchwalony projekt trafiał do Senatu, gdzie większością głosów zatwierdzono lub odrzucono go w określonych wypadkach. Jeżeli dane prawo nie zostało uchwalone wedle przepisów konstytucyjnych, nie zostało przegłosowane większością głosów lub, jeżeli Senat uznaje prawo za sprzeczne z konstytucją lub niebezpieczne dla kraju to wówczas izba senacka wysuwa przed królem poparty argumentami wniosek o uchylenie uchwały poselskiej. W przypadku, gdy dojdzie do naruszenia porządku obrad sejmu, król może dany projekt odesłać do izby poselskiej z zaleceniem ponownego należytego przeprowadzenia obrad czy głosowania. Gdy posłowie nie zastosują się do tych zaleceń, król ma prawo rozwiązać Sejm i zarządzić nowe wybory. W takiej sytuacji prawo dotyczące przychodów skarbowych zostaje przedłużone na okres jednego roku, natomiast pozostałe prawa zostają aż do odwołania. Jeżeli natomiast w procesie legislacyjnym nie wynikną żadne nieścisłości i król uchwali projekt, prawo staje się obowiązującym natychmiast.

W osiem lat później uzyskaliśmy konstytucję Królestwa Polskiego. W dokumencie czytamy, że Sejm zwoływany jest co dwa lata ale tym razem na okres trzydziestu dni. Z tymże król ma prawo przedłużyć, odroczyć lub nawet rozwiązać go w każdym momencie. Od króla także zależy czy projekty – prócz projektów skarbowych – będzie trafiać bezpośrednio do izby poselskiej lub izby senatorskiej. Obrady obu izb są publiczne, choć mogą zostać utajnione na żądanie jednej dziesiątej członków.
Izba poselska składać się miała z 77 posłów wybranych na sejmikach i 51 deputowanych z gmin. Sejm sprawuje urząd przez 6 lat, aczkolwiek trzecia część wybrana losowo opuszcza izbę po dwóch latach, a pozostałe urzędują przez 4 lata. Przewodzi im wybrany z grona i przez króla mianowany marszałek. Każdy ubiegający się o stanowisko posła musi mieć ukończone 30 lat, być w pełni praw obywatelskich i płacić podatek nie mniejszy niż 100 złotych. Posłem nie może zostać urzędnik publiczny, cywilny czy wojskowy bez zezwolenia swojego przełożonego.
Zadaniem posłów jest naradzanie się co do projektów praw cywilnych, kryminalnych oraz ustaw skarbowych. Ponadto w kompetencjach sejmu leży naradzanie się w sprawach powierzonych specjalnie przez króla. Do obrad na temat poszczególnych projektów zostają powołane w każdej z izb trzy niezależne komisje: do spraw skarbowych, do spraw cywilnych i spraw kryminalnych. W izbie poselskiej każda z komisji składa się z pięciu członków, a skład tej komisji znany jest radzie stanu. Co do kwestii planu budżetowego, jeżeli nie zostanie on ustalony przez posłów, stary plan pozostaje w użyciu, jednak po czterech latach traci swoją ważność. Natomiast na wypadek rozwiązania sejmu przez króla, nowi posłowie wybierani są w ciągu dwóch miesięcy na tych samych zasadach. Jeżeli sejm przegłosuje większością głosów dany projekt, wówczas przesyła go do izby wyższej, czyli senatu.

Senat składał się z książąt, biskupów, kasztelanów i wojewodów, których liczba nie mogła przekroczyć połowy liczby posłów. Ich urzędy są dożywotnie. Aby zostać senatorem, wojewoda lub kasztelan musi mieć ukończone 35 lat, być w pełni praw i płacić przynajmniej 2000 złotych podatku rocznego. Książęta natomiast zasiadać w senacie mogą już po ukończeniu 18 lat.
Do izby senackiej trafiają przegłosowane przez sejm projekty ustaw. Projekty te mogą zostać zatwierdzone lub odrzucone większością głosów, ale nigdy niezmieniane. Projekt zatwierdzony przez obie izby trafia pod sankcję króla. Jeżeli król udzieli sankcji, projekt staje się prawem, jeżeli odmówi, wtedy projekt upada.

We wszystkich powyższy dokumentach bez zmian pozostaje podział sejmu na dwie izby: wyższą - Senacką i niższą – Poselską. Zmianie ulegała jednak ilość posłów i senatorów. W Konstytucji 3 maja czytamy, że w izbie poselskiej zasiadało łącznie 228 posłów; w następnej konstytucji liczba posłów została zredukowana do 100, natomiast w ostatnim dokumencie ilość posłów zwiększono do 128. W odróżnieniu od konstytucji trzeciomajowej, dwa ostatnie dokumenty zakładają, że izba poselska będzie podzielona na trzy komisje ds. cywilnych, kryminalnych i skarbowych.
O ile w pierwszej konstytucji nie były wyszczególnione konkretne wymagania co do wyboru posłów, tak w dwóch następnych takowe występują. W konstytucji Księstwa Warszawskiego wymogiem było ukończenie 21 lat, natomiast Konstytucja Królestwa Polskiego wymaga ukończenia 30-stu lat i płacenia podatku nie mniejszego niż 100 złotych. Obrady izby poselskiej zwoływane były zawsze co dwa lata, z tą różnicą że na różny okres czasu. Początkowo nie był on uściślony; w konstytucji Księstwa Warszawskiego sejm miał być zwoływany na 15 dni, a w konstytucji Królestwa Polskiego już na 30 dni.
Analogicznie z kadencją, która początkowo trwała 2 lata. W kolejnych dokumentach nieco skomplikowano tę sprawę; w sejmie Księstwa Warszawskiego trzecia część posłów urzędowała tylko 3 lata, a pozostała 6 lat. W Królestwie Polskim natomiast kadencja trwała 6 lat i trzecia część posłów wychodziła z sejmu po dwóch latach.
Skład ilościowy izby senatorskiej również ulegał zmianie. Początkowo było ich aż 132-óch, następnie 18-stu i ostatecznie około 64. Senatorami zostawali kasztelanowie, wojewodzie, biskupi i książęta a ich urzędy były dożywotnie. W konstytucji Królestwa Polskiego istnieje wzmianka, że wojewodowie i kasztelanowie chcący zostać senatorami muszą mieć ukończone 35 lat i płacić podatek przynajmniej 2000 złotych rocznie. Co do książąt, mogą zasiadać w izbie senatorskiej po ukończeniu 18 lat.

Ogólny zarys procesu legislacyjnego w trzech powyższych konstytucjach pozostawał ten sam. Wszystkie projekty i ustaw uchwalano większością głosów. Sejm tworzył ustawy, które po przegłosowaniu wędrowały do senatu i tam ostatecznie zatwierdzano je lub odrzucano. Jeżeli projekt przejdzie pomyślnie głosowanie to momentalnie staje się prawem.

Sądzę, że najkorzystniejszą konstytucją dla narodu polskiego była Konstytucja 3 maja. Przede wszystkim nakładała ona wiele ograniczeń zarówno na króla jak i sejm. Zniesienie liberum veto spowodowało, że głosowanie za ustawą przebiegało w prawidłowy sposób, czyli większością głosów. Sam król miał prawo dać tylko raz votum. Kadencja sejmu trwała tylko dwa lata, wobec czego posłowie zmieniali się i nie było mowy o jednomyślności we wszystkich sprawach. W moim odczuciu, bardzo korzystny wpływ na przeprowadzanie reform i ustaw miała taka, a nie inna ilość posłów i senatorów. Brak liberum veto i duża ilość głosujących zmniejsza ryzyko przekupstwa, które było najczęstszym powodem zrywania sejmów. Co więcej, w celu zabezpieczenia się przed sytuacjami z przeszłości w Konstytucji istnieje wzmianka, która zabrania tworzenia jakichkolwiek konfederacji mogących obalić rząd. Reasumując uważam, że najlepszą z trzech powyższych dokumentów była Konstytucja 3 maja, ponieważ tylko w oparciu o nią mogła być zbudowana silna, suwerenna i pozbawiona wpływów innych krajów Polska.

[powyższa praca jest raczej krótkim streszczeniem zawierającym elementy analizy, więc może komuś się przyda taka notatka]