1POLSKA W OKRESIE ROZBICIA DZIELNICOWEGO – DZIEJE POLITYCZNE, SPOŁECZNE i GOSPODARCZE.1. Statut Bolesława Krzywoustego i jego znaczenie (1138 r.). a) Przyczyny ogłoszenia Statutu. Bolesław Krzywousty chciał zapobiec bratobójczym walkom o tron między swoimi synami. b) Postanowienia Statutu. państwo polskie zostałopodzielone między synówBolesława Krzywoustego (mapa): -Władysław otrzymał Śląsk -Mieszko otrzymał Wielkopolskę-Bolesław otrzymał Mazowsze -Henryk otrzymał ziemię sandomierskąwydzielono tzw. dzielnicę senioralną, w skład której wchodziły ziemie położone w centrum państwa: Pomorze Gdańskie, część Kujaw, część Wielkopolski z Gnieznem, ziemia łęczycko – sieradzka, ziemia krakowska z Krakowem. ustanowiono zasadę senioratu (pryncypatu). Polegała ona na tym, że senior (princeps) władał dwoma dzielnicami: swoją oraz dzielnicą senioralną . Miał on władzę zwierzchniąnad całym państwem oraz znaczne uprawnienia np. prowadził politykę zagraniczną całego państwa, współdecydował przy obsadzaniu najważniejszych urzędów. Seniorem każdorazowo miał zostać najstarszy Piast. Pierwszym seniorem został najstarszy syn Bolesława Krzywoustego - Władysław. wdowa po Bolesławie Salomea, otrzymała dożywotnio ziemię łęczycko – sieradzką. Nic nie otrzymał najmłodszy syn Bolesława Kazimierz Sprawiedliwy. Przypuszcza się, że urodził siępo śmierci swego ojca. c) Skutki Statutu Bolesława Krzywoustego: •mimo wprowadzenia zasady senioratu bardzo szybko doszło do walk między braćmi, •osłabiona została pozycja międzynarodowa Polski, •wskutek podziału na dzielnice, państwo polskie było osłabione; poszczególne dzielnice nie były w stanie samodzielnie obronić się przed zagrożeniem zewnętrznym (wrogami) •rozbicie doprowadziło do osłabienia, a ostatecznie do zaniku władzy centralnej. Skorzystali z tego możni, rycerze i Kościół, których pozycja w państwie w okresie rozbicia dzielnicowego znacznie się umocniła, 2. Sytuacja polityczna na ziemiach polskich w okresie rozbicia dzielnicowego.a) złamanie zasady senioratu i rozbicie ziem polskich na dzielnice . Zasada senioratu została naruszona już w kilka lat po śmierci Bolesława Krzywoustego. Młodsi bracia zjednoczyli się przeciwko seniorowi chcąc ograniczyć jego władzę, a Władysław dążył do osłabienia pozycji braci i ponownego zjednoczenia państwa. W 1146 Władysław zostałwygnany z kraju. Władzę jako senior przejął książę Mazowsza Bolesław Kędzierzawy, który sprawował tę funkcję prawie przez 30 lat. Mimo wsparcia ze strony cesarza Władysław nie odzyskał nawet własnej dzielnicy - Śląska. Bolesław Kędzierzawy zachował władzę seniora za cenę hołdu lennego, który Bolesław Kędzierzawy złożył cesarzowi w 1157 r. Ostatecznie zasada senioratu została złamana po śmierci Bolesława Kędzierzawego. Zgodnie z prawem władzę nad dzielnicą senioralnąpowinien przejąć książę Mieszko III Stary. Tak się jednak nie stało. Najmłodszy spośród braci – Kazimierz, który nie otrzymał od ojca dzielnicy (gdyż prawdopodobnie urodził się już po śmierci Bolesława Krzywoustego) uzyskał zgodę do objęcia dziedzicznej władzy w Małopolsce, która stanowiła najważniejszą część dzielnicy senioralnej. Zgodę tę uzyskał na zjeździe w Łęczycy w 1180 r. w zamian za nadanie przywilejów Kościołowi. W ten sposób zniesiono zasadę senioratu, która w głównej mierze opierała się na niepodzielności dzielnicy senioralnej. Jego syn Leszek Biały w 1202 r. uznany został za dziedzicznego władcę Małopolski, której stolicą był Karków. b) wzrost zagrożenia zewnętrznego. Państwo polskie w okresie rozbicia dzielnicowemu uległo znacznemu osłabieniu. Rozdrobnienie nie sprzyjało obronie granic gdyż drobne księstwa nie były w stanie powstrzymać agresji z zewnątrz. 2W okresie rozbicia dzielnicowego ziemiom polskim zaczęli zagrażać: (1) feudałowie niemieccy, którzy w XII i XIII w. wznowili ekspansję w kierunku wschodnim (2) Mongołowie, którzy podporządkowali sobie w tym czasie księstwa ruskie (3) Zakon Krzyżacki, który Konrad Mazowiecki sprowadził do Polski.•Feudałowie niemieccy Albrecht Niedźwiedź, Henryk Lew i Konrad Wettyn podbili plemiona Słowian Połabskich i utworzyli na tym obszarze Marchię Brandenburską i Meklemburgię. Marchia Brandenburska dążyła do opanowania całego ujścia Odry oraz Pomorza Zachodniego. W 1167 roku książę pomorski Bogusław V uznał zwierzchność Marchii Brandenburskiej a w 1181 r. uznał zwierzchność cesarza i złożył mu hołd lenny z tych ziem. Polska utraciła więc Pomorze Zachodnie. W widłach Warty i Odry na ziemi lubuskiej utworzonoNową Marchię, która zaczęła zagrażaćbezpośrednio Wielkopolsce. Ziemie te sprzedał Niemcom biskup Rogatka. •Mongołowie w 1241 roku najechali na ziemie polskie. Była to część operacji skierowanej przeciwko Węgrom – na Polskę uderzyła tylko część wojsk mongolskich, których celem było zaatakowanie Węgier od północy. Rycerstwo polskie przegrało bitwę pod Legnicą, w której poległ Henryk Pobożny, książęśląski. •Zakon Krzyżacki sprowadził do Polski Konrad Mazowiecki. Rycerze - zakonnicy osiedlili sięna ziemi chełmińskiej w 1230 r. Zgodnie z umową w zamian za lenno mieli schrystianizować(nawrócić na wiarę chrześcijańską) pogańskie plemiona Prusów, którzy zamieszkiwali obszar dzisiejszych Mazur. Dzięki sfałszowaniu dokumentów Zakon „uzyskał zgodę” na utworzenie państwa zakonnego na schrystianizowanych terenach. Podbił plemię Prusów i utworzył Państwo Zakonu Krzyżackiego, które zagrażało państwu polskiemu od północy. Co więcej połączył się z Zakonem Kawalerów Mieczowych w Inflantach zagrażając Żmudzi i terenom późniejszego państwa litewskiego. 3.Sytuacja gospodarcza ziem polskicha) rozwój wielkiej własności ziemskiejRozbicie dzielnicowe sprzyjało wzrostowi znaczenia feudałów tak świeckich jak i duchownych. Książęta nadawali im ziemie chcąc zyskać ich poparcie bądź jako wyraz wdzięczności za dokonane czyny. Również sami feudałowie dbali o zwiększenie obszaru ziemi uprawnej w swych majątkach. W krótkim czasie biskupstwa stały się jednymi z największych właścicieli ziemskich. b) rozwój rolnictwa •Upowszechniła się trójpolówka – nowy system uprawy roli, którego skutkiem było wolniejsze jałowienie gleb i lepsze wykorzystanie posiadanej ziemi . •Wprowadzono nowe narzędzia : pług z okładnicą, bronę czy radło z żelaznym okuciem. •Upowszechniono nawożenie pól nawozem naturalnym. Było to możliwe dzięki rozwojowi hodowli (zwiększenie ilości zwierząt hodowlanych). c) osadnictwo wiejskieW XIII i XIV w. powstają na ziemiach polskich liczne wsie i pierwsze miasta. Na ziemiach polskich osiedlano osadników zgodnie z prawem polskim i z prawem niemieckim. •osadnictwo na prawie polskim – osadnictwo „wolnych gości”. Wielcy właściciele ziemscy chcieli zagospodarować tereny dotąd nie użytkowane by zwiększyć obszar ziem ornych. Pan feudalny oddawał osadnikom w użytkowanie ziemię w zamian za opłaty. Otrzymywali oni często od właściciela ziemi inwentarz, nasiona itp. na zagospodarowanie się (w formie pożyczki). Zwalniano ich także na kilka lat ze świadczeń na rzecz właściciela ziemi, z wyjątkiem danin na rzecz księcia. Z góry ustalano wysokość renty feudalnej, która opłacana była nadal najczęściej w naturze, rzadko w pieniądzu. Prawo polskie wykształciło się zwyczajowo – przez wieki, i nie pozostawiło po sobie śladu na piśmie. Była to najczęściej umowa ustna. By założyć wieś na prawie polskim nie potrzebna była ziemia objęta immunitetem. •osadnictwo na prawie niemieckim -lokacjeNa przełomie XII i XIII wieku pojawiło się prawo niemieckie, które przybyło na ziemie polskiewraz z osadnikami niemieckimi. Prawo niemieckie przyniosło na ziemie polskie: 3ujednolicenie wielkości nadawanych chłopom działek (każdy dostawał tyle samo), ujednolicenie świadczeń (zastąpiono je czynszem w pieniądzu), •przyznanie osadnikiem prawa wychodu, nadanie prawa do własnego samorządu i sądu. Lokacja na prawie niemieckim mogła odbywać się tylko na ziemi immunizowanej z wyjątkiem ziemi monarszej (książęcej) gdzie immunitet był niepotrzebny. Dzięki immunitetom feudał stawał się prywatnym właścicielem ziemi i mógł decydować o jej przyszłości. Immunitety spowodowały jednak zmniejszenie wpływów do skarbca książęcego oraz do uniezależnienia się feudałów, którzy rośli w siłę kosztem władzy książęcej. Wielką zdobyczą osadnictwa na prawie niemieckim było powszechne oczynszowanie chłopów, ujednolicenie ich statusu i utworzenie ławy wiejskiej (pełniła funkcje samorządu i sądu w każdej wsi), której przewodniczył sołtys. W XIV wieku większość wsi przeszła na prawo niemieckie. Jest to również wiek największego natężenia osadnictwa na prawie niemieckim d) rozwój miast w okresie rozbicia dzielnicowego Do XIII w. na ziemiach polskich nie było miast tylko grody. Przy grodach rozwijały się podgrodzia skupiające rzemieślników i kupców. Oprócz tego powstawały targi, wokół których powstawały osady targowe. Gdy zaczęło gwałtownie rozwijać się rolnictwo wzrosła konieczność ułatwienia wymiany towarowej między „miastem” a wsią. Dlatego w XIII wieku książęta coraz częściej nadają ludności przywileje pozwalając na lokowanie miast na prawie niemieckim (brandenburskim lub lubeckim). Pierwszym lokowanym miastem była Złotoryja w 1211 r. Miasta lokowano: •przy dawnych grodach, •na skrzyżowaniu szlaków handlowych, •na miejscu dawnych osad targowych. Miasta lokowali tak feudałowie jak i książęta – powstawały więc miasta prywatne i książęce. Miasta w Polsce budowano na prawie magdeburskim (Śląsk, Małopolska, Wielkopolska) oraz na prawie lubeckim (Pomorze). Na czele miasta stał dziedziczny wójt. Podobnie jak na wsi tak i w mieście istniał samorząd i sąd – ława miejska, której przewodniczył wójt. Wójt wykonywał funkcje policyjne, pobierał czynsz na rzecz pana miasta i kierował obroną miasta. W drugiej połowie XIII wieku w większych miastach powstała rada miejska złożona z kilku członków, na czele której stał burmistrz. Miasta otrzymywały przywileje: prawo składu i przymus drożny. Prawo składu – przejeżdżający przez miasto kupcy musieli wystawić swe towary na sprzedaż w określonym czasie lub musieli wystawić na sprzedaż niektóre towary. Przymus drożny – polegał na korzystaniu przez kupców z określonych dróg przy których znajdowały się komory celne. Dzięki temu miasta się bogaciły. TO NARAZIE TYLKO PIERWSZA :) 2: ODRODZENIE KRÓLESTWA POLSKIEGO 1. Odrodzenie Królestwa Polskiego na przełomie XIII i XIV w.a) czynniki, które przyczyniły się do zjednoczenia Królestwa Polskiego: rozbicie dzielnicowe osłabiło bezpieczeństwo państwa, które było bezsilne wobec zagrożenia zewnętrznego. Pod koniec XIII w. wzrosło zagrożenie ze strony Zakonu Krzyżackiego, Marchii Brandenburskiej, Czech, Krzyżaków, Litwinów. Tylko zjednoczone ziemie polskie mogły skutecznie stawić opór najazdom. rozbicie umocniło pozycję Kościoła i możnowładztwa w Polsce kosztem władzy książęcej. Będąone dążyć do zjednoczenia by w pełni wykorzystać swoje możliwości nie obawiając się utraty swoich przywilejów. Kościół katolicki był czynnikiem spajającym wszystkie dzielnice, tym bardziej że zachował model organizacyjny sprzed rozbicia – granice diecezji nie pokrywały się z granicami dzielnic. wspólny język, tradycja i kultura ludności zamieszkującej poszczególne dzielnice. rozwój osadnictwa na prawie polskim i niemieckim sprzyjał rozwojowi handlu wewnętrznego. To sprzyjało bogaceniu się chłopstwa i mieszczaństwa. Granice i liczne opłaty celne utrudniały rozwój handlu. Te grupy będą dążyć do zjednoczenia by znieść dodatkowe cła. b) Ośrodki zjednoczeniowe. Małopolska – dzielnica z dawną stolicą – Krakowem. Wielkopolska – kolebka państwa polskiego. Książęta tych dwóch dzielnic mieli największe szanse na zjednoczenia ziem polskich. c) Etapy zjednoczenia Królestwa Polskiego. Przemysł II koronował się na króla w 1295 roku. Księciu wielkopolskiemujako pierwszemu udało się zjednoczyć Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie. Został koronowany w Gnieźnie przez arcybiskupa Jakuba Świnkę. Niestety Przemysł II był królem Polski tylko przez 7 miesięcy gdyżjuż w 1296 roku został zamordowany w Rogoźnie.Wacław II czeski – koronował się na króla w 1300 roku. Wacław II był królem Czech. W ciągu kilku lat zjednoczył: Małopolskę, Wielkopolskę, Pomorze Gdańskie, część Kujaw, ziemięłęczycko – sieradzką, hołd lenny złożyła mu większa część książąt śląskich i Mazowsze. Wacław II władał większością ziem polskich. Wacław II złożył hołd lenny cesarzowi niemieckiemu. Jego rządy twardej ręki były mało popularne, tym bardziej że pełnił je przy pomocy ludzi obcych, najczęściej Niemców. Sprowadził do Polski urząd starosty. Starostowie pełnili funkcje namiestników królewskich. Zmarł w 1305 roku. Po śmierci Wacława II tron czeski przejął jego syn Wacław III w 1305 r. Nie zdążył się jednak koronować na króla polskiego. W 1306 roku został zamordowany.Władysław Łokietek – książę kujawski, wrócił do kraju z wygnania w 1305 roku. Najpierw opanował ziemię sandomierską, później łęczycko-sieradzką i ziemię brzesko-kujawską. Po śmierci Wacława III przejął Pomorze Gdańskie i Małopolskę z Krakowem. W 1314 przejął władzę nad Wielkopolską po śmierci Henryka głogowskiego. Niestety w 1308 roku Łokietek utracił Pomorze Gdańskie na rzecz ZakonuKrzyżackiego. W tym czasie Łokietek był zajęty tłumieniem buntu biskupa Jana Muskaty. Do 1320 r. jego panowanie uznały: Kujawy, Wielkopolska, Małopolska, ziemia łęczycko – sieradzka. Władysław Łokietekkoronował się na króla w 1320 roku. Rok ten uznaje się za datę zjednoczenia Królestwa Polskiego. 2. Rządy Władysława Łokietka (1306 – 1333).Przez całe swoje panowanie Władysław Łokietek walczył o odrodzenie Królestwa Polskiego w granicach sprzed rozbicia dzielnicowego – Pomorze Zachodnie odpadło od Polski pod koniec XII wieku i uznało zwierzchność cesarza, książęta Śląska uznali zwierzchność króla czeskiego, Mazowsze było samodzielne, a Pomorze Gdańskie zagarnęli Krzyżacy. •Władysław Łokietek postanowił odzyskać Pomorze Gdańskie drogą dyplomatyczną. W 1320 roku miał miejsce sąd papieski w Inowrocławiu, który nakazał Zakonowi zwrócićnieprawnie zagarniętą ziemię i zapłacić państwu polskiemu odszkodowanie. Krzyżacy nie poddali się wyrokowi. W 1326 Krzyżacy najechali na Wielkopolskę, a następnie na Kujawy. Wojna polsko-krzyżacka z lat 1329 – 1332 (lub 1327-1332) nie była dla Polski korzystna. Krzyżacy zajęli ziemie dobrzyńską (1329) i Kujawy (1332) mimo zwycięskiej dla Łokietka bitwy pod Płowcami (1332).•Tuż przed śmiercią Władysław Łokietek władał Wielkopolską i Małopolską. 3: 1RZĄDY KAZIMIERZA WIELKIEGO (1333 – 1370) 1. Polityka wewnętrzna Kazimierza Wielkiego. Kazimierz Wielki dążył do centralizacji i unifikacji (ujednolicenia) wszystkich ziem polskich, a także ich dalszego rozwoju gospodarczego. •reforma administracji państwowej - wprowadził nowy podział administracyjny Polski. Podstawową jednostką administracyjną stała się ziemiazarządzana przez starostę. Ustanowił nowe urzędy centralne: kanclerza krakowskiego i podskarbiego. Wprowadził nowy urząd lokalny - urząd starosty, który zarządzał daną ziemią,dowodził siłami zbrojnymi, a także sprawował sądy. •skodyfikował prawo (kodyfikacja – uregulowanie i spisanie praw). W latach 1346-1347 powstały statuty wiślicko –piotrkowskie (dla Małopolski i Wielkopolski). Statuty (zbiory praw) były zestawieniem obowiązującego prawa zwyczajowego. •utworzyłSąd Wyższy Prawa Niemieckiego na Wawelu dzięki czemu uniezależnił miasta polskie od sądu prawa niemieckiego w Magdeburgu. •państwo polskie pod względem ustrojowym zaczęło przekształcać sięw monarchię stanową. Jednocześnie przestało być monarchią patrymonialna, a stało sięKoroną Królestwa Polskiego (Coronae Regni Poloniae). Korona od tej pory była nierozerwalnie związana z państwem. •umocnił skarb państwa i zadbał o stałe dochody dzięki wprowadzeniustałych podatków. •popierał akcję osadniczą – za jego panowania założono setki wsi i przeprowadzono lokację65 miast. Dbał o ich rozwój nadając im przywileje: prawo składu i przymusu drożnego. Mówi się iż Kazimierz Wielki zastał Polskę drewnianą a zostawił murowaną. •popierał rozwój górnictwa. W 1368 roku nadał statut dla podkrakowskich żup solnych wBochni i Wieliczce. Za jego panowania rozwijały się również kopalnie srebra i ołowiu w Olkuszu. •w 1364 roku ufundował Akademię w Krakowie, w której kształcili się przyszli polscy urzędnicy. •przeprowadził reformę wojska i budował fortyfikacje - podstawą sił zbrojnych państwa było pospolite ruszenie wszystkich właścicieli ziemskich. Rozszerzył obowiązek pospolitego ruszenia na wójtów i sołtysów, mieszczanie mieli obowiązek bronić miast (każdy cech otrzymał fragment murów do obrony), wojsko zostało podzielone na oddziały zwane chorągwiami. Zbudował wzdłuż granicy z Marchią Brandenburską i z Czechami pas zamków warownych (zbudował 53 zamki), otoczył miasta murami. 2. Polityka zagraniczna Kazimierza Wielkiego.Kazimierz Wielki pragnął odzyskać Pomorze Gdańskie, Kujaw, ziemi dobrzyńskiej i chełmińskiej z rąk Krzyżaków, a także odzyskaćŚląsk z rąk Czech. Jego celem był odzyskanie wszystkich ziem polskich i umocnienie pozycji państwa na arenie międzynarodowej. Pragnął to osiągnąć na drodze dyplomatycznej. a) polityka Kazimierza Wielkiego wobec Zakonu Krzyżackiego. Spór polsko- krzyżacki mieli rozstrzygnąćkról Węgier Karol Robert Andegaweński oraz król Czech Jan Luksemburczyk. Dwukrotnie w Wyszehradzie i w Warszawie starał się Kazimierz odzyskać ziemie zagarnięte przez Zakon. Krzyżacy nie chcieli jednak uznać wyroków nakazujących im zwrócić sporne ziemie Polsce. Kazimierz był zbyt słaby by dochodzić swych praw zbrojnie. Król Polski zdecydował się na bezpośrednie pertraktacje z Krzyżakami. W 1343 r. Kazimierz Wielki zawarł „wieczysty” pokój z Zakonem w Kaliszu. Na jego mocy Kujawy i ziemia dobrzyńska powróciły do Polski. Pomorze Gdańskie i ziemia chełmińska zostały uznane za „jałmużnę” króla polskiego dla Zakonu. Jednocześnie Kazimierz zachował tytuł „pana i dziedzica Pomorza” 2b) polityka Kazimierza Wielkiego wobec CzechKról czech Jan Luksemburski rościł sobie pretensje do tronu polskiego jako spadkobierca Wacława II. Na zjeździe w Wyszehradzie w 1335 r. król Czech zrzekł się praw do tronu polskiego za sumę 20 tysięcy kop groszy praskich. Nie rozwiązano jednak kwestii Śląska, który na przełomie XIII i XIV w. uznał władzę Czech. Gdy Kazimierzowi nie udało się odzyskaćŚląska na drodze dyplomatycznej (zjazd w Krakowie w 1339 r.) w 1345 r. rozpoczął wojnę z Czechami o Śląsk. Król polski wycofał się z wojny w momencie gdy królem Czech został Karo IV, późniejszy cesarz niemiecki. Wojnę zakończył pokój w Namysłowie w 1348 r., w którym Kazimierz Wielki uznał prawa czeskie do Śląska. Musiał niestety zrezygnować z odzyskania tych ziem. c) ekspansja na RuśKsięstwa ruskie w XIV w. zaczęły wyzwalać się spod władzy Mongołów. Ekspansją na Ruśzainteresowana była Litwa, Węgry i państwo polskie. Kazimierz Wielki utrzymywał dobre stosunki z księciem Rusi Halicko – Włodzimierskiej. Po jego śmierci rozpoczął walkę o te ziemie (1340 – 1366) zakończoną powodzeniem – do Polski przyłączono Przemyśl, Lwów, Halicz, Brześć i Włodzimierz. d) W 1365 r. uzależnił od Polski kilka miejscowości na granicy zachodniej poprzez hołd lenny. Były to Santok i Drezdenko. Kilka lat później Kazimierz przyłączył Drahim, Wałcz i Czaplinek, które do tej pory należały do Marchii Brandenburskiej. PROSZĘ ;)
