Działania zbrojne 1939 – 1941
Atak niemiecki na Polskę w 1939 r. we wrześniu
Plan ataku na Polskę – „Fall Weiss” (Biały plan) – zakładał wojnę błyskawiczną (Blitzkrieg), co oznaczało, że działania zbrojne miały trwać zaledwie kilka dni. Hitler wystawił przeciwko Polsce piec armii podzielonych na dwie grupy: Północ, dowodzoną przez generała Gerda von Rundstedta, i Południe pod dowództwem generała Fedora von Bocka.
Ponadto na terenie Polski znajdowało się wielu Niemców, którzy tworzyli piątą kolumnę, a jej zadaniem było przeprowadzanie akcji dywersyjnych. Natarcie niemiecki odbywało się w trzech kierunkach – od strony Pomorza i Prus Wsch., z Górnego Śląska oraz ze Słowacji. Plan obronny państwa polskiego pod kryptonimem „Zachód” zakładał prowadzenie działań do czasu rozpoczęcia ofensywy przez zachodnich sprzymierzeńców. W pierwszym etapie miano bronić granic, a następnie stawiać bezpośredni opór przeciwnikowi. Wojska polskie, dowodzone przez marszałka Edwarda Rydza - Śmigłego, zostały podzielone na siedem armii oraz dwie grupy operacyjne, które pozostawiono na wschodzie. Polska nie posiadała rozbudowanego systemu umocnień obronnych, wyposażenie armii było w dużej części przestarzałe, w chwili rozpoczęcia wojny granica z Niemcami miała ponad 2700 km.
Atak rozpoczął się 1 września 1939 o godzinie 4.45. samoloty zbombardowały miasta, niemiecki pancernik „Shleswig – Holstein” ostrzelał polska składnicę wojskową na Westerplatte, a niemiecka piechota zaatakowała budynek Poczty Polskiej w Gdańsku. Uderzenie lądowe rozpoczęło się wzdłuż całej granicy z Polską.
Klęska Armii „Modlin”, „Pomorze” oraz odwrót Armii „Poznań” doprowadziły do szybkiego zajęcia przez Niemców przedpola Warszawy. Ponadto porażka pod Mokrą Armii „Łódź” i „Kraków” spowodowała, iż marszałek Rydz – Śmigły wydal rozkaz o wycofaniu się polskich sil za linie Wisły i Sanu. Próbująca się przedrzeć w ten rejon Armia „Prusy” wciągnęła wojska niemieckie w walkę w rejonie Wizny, co opóźniło niemieckie uderzenie na Warszawę.
W nocy z 9 na 10 września rozpoczęła się największa bitwa polskiej wojny obronnej – Bitwa nad Bzurą. Mimo początkowych sukcesów 18 września część żołnierzy oddziałów polskich w tym rejonie dostała się do niewoli, zaś pozostali wycofali się w kierunku Warszawy. Po zwycięstwie nad Bzurą wojska niemieckie miały otwartą drogę ku stolicy Polski. W dniach od 17 do 20 września toczyła się bitwa w rejonie Tomaszowa Mazowieckiego. Armie „Kraków” i „Lublin” pod dowództwem gen. Tadeusza Piskora odpierały ataki Niemców. Bitwa zakończyła się klęską wojska polskiego.
W nocy z 16 na 17 września 1939 r. na tereny wschodnie RP, na mocy układu Ribbentrop – Mołotow, wkroczyły oddziały Armii Czerwonej, łamiąc opór mieszkańców Lwowa i małych liczebnie oddziałów Korpusu Ochrony Pogranicza dowodzonych przez gen. Wilhelma Orlika – Rckemana. Zdradziecka napaść ZSRR na Polskę przyczyniła do znacznego osłabienia polskiej obrony, gdyż Wojsko Polskie musiało toczyć walkę jednocześnie na kilku frontach. 17 września o godz. 3 rano wezwano na Kreml ambasadora Polski, gdzie została mu wręczona nota informująca o przyczynie wkroczenia wojska. Miała nią być obrona ludności zachodniej Ukrainy i zach. Białorusi na terenach wsch. Polski. Po zajęciu Polskich Kresów Wschodnich przez NKWD rozpoczęło masowe wywózki Polaków w głąb ZSRR.
Członkowie rządu polskiego, w tym naczelny wódz, w oczekiwaniu na interwencję państwa zachodnich, w nocy z 17 na 18 września wyruszyli w kierunku Rumunii. Liczyli na przedostanie się do Francji i podjecie dalszej działalności, jednak w Rumunii zostali internowani.
Prezydent Ignacy Mościcki, korzystając z uprawnień konstytucyjnych, wyznaczył na swego następcę przebywającego
na obczyźnie byłego marszałka sejmu. Władysława Raczkiewicza. 30 września na premiera rządu i naczelnego wodza armii polskiej został powołany Władysław Sikorski.
Na terenach Polski nadal toczyły się walki. Oblężona Warszawa broniła się do 27 września. Komendantem jej cywilnej obrony był prezydent miasta Stefan Starzyński. 28 września Warszawa poddała się, a akt kapitulacji podpisał kom. wojskowej obrony stolicy gen. Juliusz Rómmel. Jeszcze do 5 października ostatnie walki z wrogiem toczyła Samodzielna Grupa Operacyjna „Polesie”. Bitwa pod Kockiem (2 – 5 październik) i złożenie aktu kapitulacji przez gen. Kleeberga zakończyły kampanię wrześniową.
W związku z atakiem na Polskę zach. granica Niemiec była słabo obsadzona wojskiem, jednak Wlk. Brytania i Francja wypowiedziały wojnę Niemcom dopiero 3 września. Żaden z tych krajów nie podjął nawet wtedy czynnej walki, co odciążyłoby front polski. Skoncentrowano się na prowadzeniu działań dyplomatycznych, toteż wojnę tę nazwano „dziwną wojną” lub „siedzącą wojną” (Sitzkrieg).
Wojna zimowa. Przyłączenie nowych terenów do ZSRR
Związek Radziecki po agresji na Polskę rozpoczął realizację własnych planów strategicznych. 28 września 1939 zwarł sojusz z Estonią, następnie z Łotwą i z Litwą, która otrzymała okręg wileński. Kolejnym etapem działania było skorygowanie granicy z Finlandią, która w rejonie Leningradu przebiegała tylko 23 km od tego miasta. Finlandia nie zgodziła się na proponowaną przez Stalina zamianę terytoriów. W tej sytuacji ZSRR rozpoczął działania wojenne, mimo ze od 1932 oba państwa wiązał układ o nieagresji. Walki toczyły się od listopada 1939 do marca 1940. wojska radzieckie miały trudności w przełamaniu frontu fińskiego, gdyż Finowie stawiali zaciekły opór. Finlandię dodatkowo wspomagały Niemcy, udzielając jej pożyczek i dostarczając broni. W lutym 1940 Armia Czerwona przełamała opór wojsk fińskich i dotarła do Helsinek. Układ pokojowy został podpisany w Moskwie 12 marca 1940. Na jego mocy Finlandia przekazała ZSRR przygraniczne terytorium o szer. ok. 150 km. Ponadto rząd fiński wydzierżawił Zw. Radzieckiemu półwysep Hanko na 30 lat.
Na przełomie września i paźdz. 1939 Estonii, Łotwie i Litwie zostały narzucone układy gwarancyjne, na mocy, których w tych państwach stacjonowały oddziały Armii Czerwonej. W czerwcu 1940 rząd radziecki zarzucił im politycznie zbliżenie do Anglii i nie realizację zobowiązań wobec ZSRR. Stało się to pretekstem do narzucenia im zwierzchnictwa radzieckiego. Zarządzone zostały nowe wybory i oczekiwano, by mieszkańcy tych krajów wypowiedzieli się o przynależności politycznej. Fikcyjne wybory parlamentarne odbyły się latem 1940. Przebiegały pod osłoną wojsk radzieckich, w związku z tym nowe parlamenty Estonii, Łotwy i Litwy zadecydowały o przystąpieniu do ZSRR w charakterze republik. Rada Najwyższa ZSRR przyjęła wnioski tych państw i 3 sierpnia 1940 uchwaliła przyjęcie kolejnych republik radzieckich.
ZSRR podjął działania mające na celu zajęcie należących do Rumunii terenów Besarabii i północnej Bukowiny. Rumunia oddała żądane tereny tracąc przy tym 50 tys. km i prawie 4 mln ludności na rzecz ZSRR.
Atak Niemiec na Skandynawie, Belgie i Holandię. Kapitulacja Francji
W październiku 1939 Niemcy podjęły decyzje o zajęciu portów norweskich. Wiosną 1940 armia niemiecka uderzyła na Danię, która poddała się po kilku godzinnych walkach. Obrona Norwegii trwała do 10 czerwca 1940.
We Francji w okresie międzywojennym rozbudowano linię obrony w formie pasa fortyfikacji, zwanego linią Maginota. Ponadto stworzono silna armię.
Hitler planował atak na Francję od strony Ardenów. W tym celu 10 maja 1940. oddziały niemieckie przekroczyły granice Holandii i Belgii. Po zbombardowaniu ROTTERDAMU 15 maja skapitulowała Holandia, a w Belgii walki trwały do 27 maja.
Granicę francuską Niemcy przekroczyli 12 maja i skierowali się na SEDAN. Na terenie Francji wojska udały się w kierunku kanału La Manche i tam doszło do tzw. bitwy flandryjskiej.
10 czerwca do wojny z Francją przystąpiły Włochy. Kraj został otoczony z dwóch stron. A marszałek PHILIPPE PETAIN poprosił o rozejm. Na jego mocy Alzacja i Lotaryngia zostały przyłączone do III Rzeszy, a teren Francji podzielono na dwie części. Płn. Francja z wraz z wybrzeżem atlantyckim i okręgami przemysłowymi znalazła się pod okupacja niemiecką a z centralnej i płd. części otworzono państwo francuskie ze stolicą w VICHY na jego czele stanął marszałek PETAIN. Część społeczeństwa francuskiego nie pogodziła się z ta sytuacja i na czele z CHARLES’EM de GAULLE’EM utworzyli Komitet Wolnej Francji. Członkowie tego ugrupowania opuścili ojczyznę i udali się do Anglii.
Bitwa o Anglie i o Atlantyk
W sierpniu nastąpiły pierwsze ataki lotnicze na Anglię. Niemcy skierowali do rządu angielskiego propozycje pokojowe, ale zostały odrzucone. W lipcu 1940 Hitler kazał opracować plan ataku lotniczego „Orzeł”. W tym celu rozbudowano lotniska i przygotowano 2630 samolotów. 8 sierpnia 1940 LUFTWAFFE (siły powietrzne Niemiec) rozpoczęły naloty na Anglię zaczynając od portów i lotnisk. 19 sierpnia rozpoczęły się naloty na zakłady przemysłu zbrojeniowego. Jednak i na tym etapie wojska niemieckie poniosły większe straty. Od polowy września rozpoczęto bombardowanie miast, wśród ludności cywilnej było tysiące ofiar. Obrona i ataki trwały do października 1940 r.
Po klęsce LUFTWAFFE Hitler zdecydował, że Anglia musi zostać odcięta od dostaw surowców. Zadanie to spadło niemiecką marynarkę wojenną (KRIEGSMARINE) głownie na okręty podwodne. Anglicy, aby zabezpieczyć swoje statki organizowali je w konwoje, eskortowane przez niszczyciele i korwety. Obronę konwojów
również wspierało lotnictwo. Mimo zażartych walk Niemcom nie udało się odciąć Anglii od dopływu niezbędnych towarów. Przełom nastąpił w 1943 kiedy do aktywniejszych działań na Atlantyku przystąpiły siły morskie USA. W działaniach morskich brały udział również polskie niszczyciele m.in. Piorun, Garland, Błyskawica, Burza, Orkan.
Wojna w Jugosławii i Grecji. Przebieg wojny w Afryce
27 września 1940 w Berlinie przedstawiciele Niemiec, Japonii i Włoch podpisali Pakt Trzech, będący przymierzem politycznym, wojskowym i gospodarczym. Sojusznicy dokonali podziału stref wpływów, ustalając nowy porządek w rejonie Europy i Azji. Na mocy paktu Włochy miały podporządkować sobie rejon Morza Śródziemnego.
28 października 1940 wojska polskie wkroczyły na terytorium Grecji, jednak podjęte działania wojenne okazały się nieskuteczne, gdyż Grecy zostali wsparci przez oddziały brytyjskie. Dopiero pomoc desantu niemieckiego doprowadziła do zakończenia podboju Grecji w kwietniu 1941 r.
Do państw osi pod naciskiem przyłączyły się: Bułgaria, Rumunia, Słowacja i Węgry. Włączenie się do paktu rządu Jugosławii niezadowoliło jej mieszkańców. Doszło do wojskowego zamachu stanu i zwycięstwa opcji pro angielskiej, niechętnej Niemcom. Nowy rząd 5 kwietnia 1940 podpisał pakt o przyjaźni i nieagresji z ZSRR. To było przyczyną podjęcia działań zbrojnych przez Niemców. Po 12 dniach walki, 17 kwietnia 1941, Jugosławia została spacyfikowana. Z części jej terytorium utworzono Samodzielne Państwo Chorwackie, które już 14 czerwca 1941 przystąpiło do paktu osi. Rozbite oddziały jugosłowiańskie przeniosły się w góry, gdzie prowadziły walkę partyzancką. Na czele oddziałów stanął Draża Michajłowic, a następnie komunista Josip Broz – Tito. Partyzantka rozrosła się, w końcowym okresie wojny wyzwalając kraj spod okupacji włosko – niemieckiej.
Jesienią 1940 wojska włoskie podjęły działania w Afryce. Z terenu zajętej Abisynii (Etiopii) armia włoska pod wodzą marszałka Rudolfa Grazianiego skierowała się ku Libii, a następnie do Cyrenajki i Egiptu, który zajęto w listopadzie. Jednak ofensywa włoska zatrzymała się, gdy oddziały brytyjskie zostały zasilone przez żołnierzy z Kanady, Nowej Zelandii i przez polską Brygadę Karpacką. Mussolini kolejny raz zwrócił się o pomoc do Hitlera, który zlecił przerzucenie doborowych jednostek Niemieckiego Korpusu Afrykańskiego do Afryki. Ich dowódca był gen. Erwin Rommel.
Agresja Niemiec na ZSRR
W lipcu 1940 Hitler zlecił przygotowanie planu inwazji na ZSRR. Mimo sprzeciwu generalizacji niemieckiej na dzien. 15 maja 1941 został przygotowany początek planu „BARBAROSSA”. Termin przesunięto na 22 czerwca ze wzgl. na działania na Bałkanach. Plan zakładał uderzenie w 3 kierunkach: północnym na Leningrad, centralnym na Moskwę i południowym na Rostów.
Atak nastąpił 22 czerwca 1941. pierwszy etap wojny to czas zwycięstw Niemców. We wrześniu front niemiecki dotarł do Leningradu. Miasto zostało oblężone. Armia niemiecka szybko posuwała się w kierunku Moskwy. 15 listopada rozpoczęła się obrona stolicy, w która zaangażowali się również cywile. Plan „BARBAROSSA” przewidywał zakończenie wojny przed zimą. Jednak działania wojenne się przedłużyły i nieprzygotowana armia niemiecka musiała stawić czoła trudnym warunkom klimatycznym.
Opór moskwian i powrót wojsk radzieckich z Dalekiego Wschodu spowodowały, że 5 grudnia Armia Czerwona odrzuciła wojska niemieckie ok. 100 do 250 km od stolicy. Wojna nie została zakończona, ponieważ na frontach południowych Niemcom wiodło się lepiej, ale niemiecki plan wojny błyskawicznej stal się nieaktualny.
Atak Japonii na PEARL HARBOR
W wiek XX Japonia weszła jako państwo bardzo silne gospodarczo i politycznie. Celem władz japońskich było zdobycie dominacji w rejonie Pacyfiku i uczynienie z tego terenu bazy surowcowej, kolejne wojny i podboje przybliżały realizacje tego planu. W 1937 armia japońska zaatakowała kolejny raz Chiny. W wyniku wojny pod okupacją japońską znalazły się duże obszary Chin. Budziło to wiele kontrowersji w USA, które propagowały politykę „otwartych drzwi” w stosunku do Chin. Politycy japońscy zmierzali do otwartego konfliktu. 7 grudnia 1941 Japonia bez wypowiedzenia wojny dokonała nalotu na amerykańską bazę wojskową na Hawajach – PEARL HARBOR. To wydarzenie stało się przyczyna włączenia się USA do wojny.