Charakterystyka klimatyczno - roślinno - glebowa wybranej strefy klimatycznej

Klimat umiarkowany - rozległa strefa klimatyczna, dzieląca się na – na półkuli północnej – chłodniejszą północną i cieplejszą południową (na półkuli południowej odwrotnie: północna część jest cieplejsza, południowa – chłodniejsza). Średnia roczna temperatura waha się od 0 do 10 stopni celcjusza, a opady atmosferyczne występują w różnych porach roku.

Chakterystyczną formacją roślinną dla klimatu umiarkowanego w części chłodniejszej jest tajga, natomiat części cieplejszej lasy liściaste i mieszane (jak w Polsce). Pory roku są w tej strefie łatwo rozpoznawalne i wyznaczane przez przebieg temperatury (ciepła, wilgotna wiosna, ciepłe, zazwyczaj suche lato, chłodna, wilgotna jesień i zima z niewykluczonymi opadami śniegu).

Klimat umiarkowany dzieli się na:
- umiarkowany ciepły
- morski (mała roczna amplituda temperatury, znaczące opady w ciągu całego roku, np. Europa Zachodnia)
- lądowy (duża roczna amplituda temperatury, słabe opady przeważnie latem, np. Europa Wschodnia, południowa Syberia i Kanada)
- przejściowy (zmienne stany pogody, np. Polska)
- monsunowy (duża roczna amplituda temperatury, silne opady podczas monsunu letniego, np. północna Japonia, Północno - Wschodnie Chiny)
- umiarkowany chłodny
- morski (chłodne lata, łagodne zimy, silne opady przez cały rok, np. Norwegia, Islandia)
- lądowy (krótkie i chłodne lata, długie i mroźne zimy, małe opady, np. północna Szwecja i Finlandia, środkowa Syberia i Kanada

W strefach klimatu umiarkowanego ciepłego, w zależności od wilgotności występują: w zasięgu klimatu morskiego lasy liściaste zrzucające liście na zimę i lasy mieszane na glebach brunatnych i płowych, a w klimacie kontynentalnym stepy lesiste na szarych glebach leśnych, stepy na czarnoziemach, suche stepy na glebach kasztanowych oraz w klimacie skrajnie kontynentalnym pół-pustynie, pustynie z i buroziemami i glebami szaroburymi.

W strefie lasów zrzucających liście na zimę, w zasięgu klimatu oceanicznego w Europie występują lasy liściaste z udziałem buka, dalej na wschód w miarę zwiększania się kontynentalizmu klimatu kolejno lasy mieszane z grabem, lasy z dominacją dębu szypułkowego i lipy drobnolistnej. Na północnej granicy tych lasów występować mogą lasy mieszane iglasto-liściaste. Las zrzucający liście na zimę wykazuje wyraźną rytmikę sezonową. W czasie zimy jest okres spoczynku. Wiosną, gdy dociera światło do dna lasu, zakwita runo. Jesienią wyraźnie zaznaczone jest żółknienie, czerwienienie i opadanie liści. Drzewostany składają się z nielicznych gatunków. Kora drzew jest gruba, pączki okryte łuskami.

Gleby brunatne występujące w tej strefie rozwinęły się na utworach zasobnych w węglan wapnia (np. na glinach morenowych). Mają odczyn obojętny lub słabo kwaśny i słabo zróżnicowany profil.

Pod poziomem próchnicznym występuje poziom brunatnienia przechodzący stopniowo w utwór macierzysty. Gleby brunatne odznaczają się wysoką urodzajnością, stąd obecnie w większości objęte są uprawami polowymi, które dają wysokie plony. Gleby płowe powstają na różnych tworach np. piaskach naglinowych. Rozwinął się w nich jasny poziom podpróchniczny i w warstwach przypowierzchniowych mają przeważnie kwaśny odczyn. Żyzność i przydatność tych gleb jest nieco niższa niż gleb brunatnych. Są również przeważnie zajęte pod uprawę.
Lasy mieszane przy zwiększającym się kontynentalizmie klimatu przechodzą w stepy lesiste. Są to najczęściej dąbrowy z udziałem roślinności trawiastej, pod którymi wykształciły się szare gleby leśne.

W glebach tych, powstałych na skałach zasobnych w węglan wapnia (lessach, glinach morenowych), następuje jednocześnie gromadzenie się próchnicy i proces bielicowania. W poziomie akumulacyjnym o miąższości ok. 30 cm gleby te zawierają 2—8% próchnicy. Odczyn ich jest słabo kwaśny przechodzący ku dołowi w obojętny. Ze względu na znaczną żyzność (większą niż gleb brunatnych i płowych) gleby te w dużym stopniu znajdują się pod uprawą.

Roślinność stepowa składająca się głównie z roślin zielnych rozwinęła się w klimacie kontynentalnym umiarkowanie suchym. Przy rocznych opadach rzędu 350—450 mm przypadających głównie na wiosnę, na utworach zasobnych w wapń, a zwłaszcza na lessach, pod roślinnością stepową rozwinęły się czarnoziemy. Roślinność stepu bujnie rozwija się na wiosnę; latem przy niedoborze wilgoci większość roślin przerywa wegetację, pełny spoczynek przypada dopiero na zimę. W długich okresach suchych ulegająca powolnemu rozkładowi, butwiejąca roślinność dostarcza ogromnej masy organicznej glebie oraz wielu mineralnych składników pokarmowych. Poziom próchnicy czarnoziemów o dużej zawartości próchnicy (6—8%, a w skrajnych przypadkach nawet 20%) przechodzi stopniowo w skałę macierzystą. Miąższość poziomu próchnicznego może osiągać wiele metrów. Płytkie czarnozie-my mają warstwę próchniczną o miąższości ok. 40 cm. Ze względu na dużą zasobność w próchnicę i składniki pokarmowe mineralne, jak również doskonałą strukturę i korzystne warunki wod-no-powietrzne, czarnoziemy należą do najżyźniejszych gleb i do gleb w najwyższym procencie użytkowanych rolniczo. Otrzymuje się na nich wysokie plony wartościowych roślin uprawnych (pszenica, buraki cukrowe, rośliny przemysłowe). Ograniczeniem upraw na niektórych terenach może być jedynie niedostatek wody.

Na południe od wilgotnych stepów, przy opadach 200—350 mm rozwinęły się suche stepy ostnicowe o roślinności niższej i mniej zwartej, a pod nimi gleby kasztanowe o charakterystycznej kasztanowej barwie poziomu próchnicowego. Barwę tę nadają związki żelaza. W porównaniu z czarnoziemami mają niższą zawartość próchnicy, ale i też dostawa masy organicznej jest tu dwukrotnie niższa. Gleby kasztanowe odznaczają się dość wysoką zasobnością w składniki pokarmowe. Mogą być wykorzystywane rolniczo pod uprawę wartościowych roślin, jak pszenica, kukurydza, proso, rośliny oleiste oraz pod bawełnę nawet bez nawodnień. Poza tym na glebach tych znajdują się naturalne pastwiska o znacznej wartości.

W klimacie skrajnie kontynentalnym tej strefy przy opadach rzędu 150—200 mm, na utworach lessowych lub piaszczystych pod roślinnością bylicowo-ostnicową o niepełnym zwarciu występują buroziemy. Są to gleby półpustynne o słabo wykształconym poziomie próch-nicznym i niewielkiej zawartości próchnicy (poniżej 2%). Niekiedy są częściowo zasolone. Pustynnymi są gleby szarobure, w których procesy glebotwórcze nasilają się jedynie w okresie wiosennym, kiedy to jest najwięcej opadów. Łatwo ulegają zasoleniu. Wartość użytkowa gleb półpustyń i pustyń jest bardzo niska ze względu na warunki klimatyczne oraz cechy fizyczne i chemiczne gleb. Buroziemy znajdują się przeważnie pod pastwiskami (owce, bydło). Przy nawadnianiu i jednoczesnym odsalaniu mogą być brane pod uprawę warzyw i roślin zbożowych. W klimacie umiarkowanym chłodnym występuje strefa lasów iglastych (tajga). Ich północną granicę wyznacza średnia temperatura najcieplejszego miesiąca + 1CTC. Panują tu drzewa szpilkowe zimo-zielone (świerk, jodła, sosna) oraz modrzew zrzucająy igły na zimę. Szpilki drzew dzięki swej budowie ograniczającej m.in. parowanie są odporne na mróz, niskie temperatury i suszę mrozową. Modrzew jest dominującym obok sosny drzewem w tajdze wschodniej Syberii. Domieszkę w drzewostanach tej formacji stanowią drzewa zrzucające liście na zimę (brzoza, wierzba i topola). Warstwę runa tworzą głównie krzewinki z rodziny wrzosowa-tych, dość dużo jest gatunków zimozielonych oraz mszaków i porostów. W strefie tej na utworach lodowcowych i wodnolodowcowych rozwinęły się gleby bielicowe. Są one silnie przemywane, gdyż nawet stosunkowo niewielkie opady przewyższają tu parowanie. Lasy iglaste dostarczają mało masy organicznej, stąd gleby te są ubogie w próchnicę (ok. 1%). Gleby te aby uzyskać właściwą przydatność rolniczą wymagają uregulowania stosunków wodnych oraz odkwaszania i nawożenia mineralnego.

Klimat umiarkowany ciepły morski występuje na zachodnim wybrzeżu pacyficznym między 40 a 50 szer. geogr. pd. Obszar ten jest pod wpływem morskich mas powietrza. Wieją tu wiatry zachodnie przynoszące dużo wilgoci. Na stokach Andów opady atmosferyczne przekraczają 3000 mm rocznie. Średnie temperatury stycznia wynoszą około 15C> lipca 5C do 10C. Na rozkład temperatur w znacznym stopniu wpływa wysokość terenu.

Klimat umiarkowany ciepły kontynentalny obejmuje strefę Andów, a jego odmiana sucha występuje we wschodniej części szerokości umiarkowanych, nad Oceanem Atlantyckim. Charakterystyczną cechą tych obszarów jest malejąca ilość opadów ku wschodowi.

Klimat umiarkowany suchy obejmuje Wyżynę Patagonii, granicząc od wschodu i zachodu z klimatem umiarkowanym ciepłym kontynentalnym W klimacie tym opady atmosferyczne są skąpe, lata łagodne, zimy chłodne.

Chłodny klimat umiarkowany występuje na terenach nadmorskich, średnich szerokości geograficznych, np. na pn.- wsch. oraz pn. – zach. wybrzeżu Ameryki Północnej, w północnej część Skandynawii, w pd. Chile.

Położenie Norwegii: Europa Północna, na wybrzeżu Morza Północnego i Oceanu Atlantyckiego, na zachód od Szwecji

Klimat wybrzeża jest łagodzony przez wpływ ciepłego Prądu Zatokowego, średnia temperatura w styczniu na pn. ok. –3C, w górach, we wschodniej i północnej części kraju od –10C do –15C. Średnia temperatura w lipcu od 10C na pn. wybrzeżu. Roczna suma opadów od ok. 300 mm w północnej części kraju

Latem, przy dniu znacznie dłuższym od nocy sumy dobowe promieniowania dopływającego do powierzchni Ziemi są duże. W związku z tym średnie temperatury miesięcy letnich mogą być wysokie (temperatura powietrza podnosi się do 22 stopni C), w klimatach kontynentalnych niewiele niższe od występujących w strefie poprzedniej. Temperatury zimowe mogą być natomiast bardzo niskie - temperatura opada poniżej zera. W obszarach, do których częsty i łatwy dostęp mają morskie masy powietrzne zarówno zimowe spadki temperatur, jak i letnie ich wzrosty są silnie złagodzone. W klimatach wybitnie morskich mogą one utrzymywać się w zimie nawet powyżej zera stopni. Strefę tą cechuje duża różnorodność klimatów: od wybitnie wilgotnych - nadmorskich do pustynnych - śródlądowych; od łagodnych do skrajnych, jeżeli chodzi o stosunki termiczne. Te ostatnie decydują głównie o porach roku.

Strefa roślinna odpowiadająca temu klimatowi: roślinność górzysta (Skandynawia), lasy liściaste klimatu umiarkowanego (Chile, pn.- wsch. wybrzeże Ameryki Północnej), tajga (pn. – zach. wybrzeże Ameryki Północnej).