CZĘŚCI MOWYOdmienne:1. Rzeczownik - oznacza przedmioty, osoby, rośliny, zwierzęta, zjawiska przyrody, pojęcia, czynności i cechy. Odmienia się przez przypadki (tzw. deklinacja), liczby (liczba pojedyncza i mnoga) i rodzaje (męski, żeński, nijaki).Przypadki:Mianownik (M) - Kto? Co?Dopełniacz (D) - Kogo? Czego?Celownik (C) - Komu? Czemu?Biernik (B) - Kogo? Co?Narzędnik (N) - Kim? Czym?Miejscownik (Msc) - O kim? O czym?Wołacz (W) - O!W danych przypadkach niektóre rzeczowniki mogą mieć różne postaci tego samego tematu. Nazywa się je wtedy tematami obocznymi. Oboczności polegają na wymianie spółgłosek lub samogłosek, np.:M: wąż, ale D: wężaM: droga, ale C: drodzeM: anioł, ale Msc: o anieleM: las, ale Msc: o lesie2. Czasownik - oznacza czynności lub stany. Odpowiada na pytania: co robi? co się z nim dzieje? w jakim jest stanie? Odmienia się przez osoby, liczby, czasy (przeszły, teraźniejszy i przyszły), tryby (orzekający, przypuszczający i rozkazujący) i strony (czynna, bierna i zwrotna). W liczbie pojedynczej występuje w trzech rodzajach: męskim, żeńskim i nijakim, a w liczbie mnogiej w dwóch: męskoosobowym i niemęskoosobowym.3. Przymiotnik - oznacza właściwości osób, zwierząt, przedmiotów i pojęć; określa rzeczownik. Odpowiada na pytania: jaki? jaka? jakie? który? która? które? czyj? czyja? czyje? Odmienia się przez przypadki, liczby i rodzaje.Stopniowanie (stopień równy, wyższy i najwyższy):proste (regularne): I. ładnyII. ładniejszyIII. najładniejszyopisowe: I. słonyII. bardziej słonyIII. najbardziej słonynieregularne: I. złyII. gorszyIII. najgorszy"Nie" z przymiotnikami w stopniu wyższym i najwyższym opiszemy oddzielnie!Nieodmienne:1. Przysłówek - oznacza różne okoliczności wykonania danej czynności: miejsce, czas, sposób, stopień. Określa czasownik. Odpowiada na pytania: jak? gdzie? kiedy? Najczęściej tworzy się go od przymiotnika, dlatego też stopniuje się go tak samo jak przymiotnik.2. Przyimek - nie jest samodzielną częścią mowy. Występuje głównie z rzeczownikiem i razem tworzą całość znaczeniową (wyrażenie przyimkowe) - np. na podstawie, na wycieczkę, pod względem.Przyimki dzielimy na proste (bez, do, z, za, o, w, dla, przed, pod, między, ku, po, przy, na, mimo, u, nad itd.) i złożone (ponad, pomiędzy, oprócz, spoza, obok, wbrew, zza, poprzez, pośród, pomimo itd.). Przyimki złożone z przyimków z prostych zawsze piszemy razem.CZĘŚCI ZDANIAW zdaniu wyróżniamy grupę podmiotu (podmiot i wyrazy, które go określają) i grupę orzeczenia (orzeczenie i wyrazy, które go określają).Trzej najlepsi przyjaciele | bawili się w rycerzy w ruinach średniowiecznego zamku.grupa podmiotu grupa orzeczeniaPodmiot z orzeczeniem tworzą w zdaniu związek główny. Pozostałe części mowy tworzą związki poboczne.Podmiot - nadrzędna część zdania. Jest wykonawcą czynności. Odpowiada na pytania; kto? co? Wyróżniamy następujące rodzaje podmiotów:- gramatyczny - wyrażony w mianowniku, np. Malarz namalował piękny obraz.- logiczny - wyrażony w dopełniaczu, np. Nie ma sukcesów bez ciężkiej pracy.- domyślny - np. Pojechaliśmy do Krakowa. [my]; Pójdę do sklepu po zakupy. [ja]- szeregowy - np. Tomek, Łukasz i Jakub grają w piłkę nożną.Orzeczenie - określa czynności lub stany osób albo rzeczy. Wyróżniamy dwa typy orzeczeń:- czasownikowe - wyrażone osobową formą czasownika, np. Jutro pojedziemy do lasu na grzyby.Deszcz padał przez cały dzień.- imienne - złożone z łącznika (osobowa forma czasowników: być, stać się, zostać) i orzecznika (innej części mowy), np. Jarek będzie pierwszy. Ta książka jest interesująca. Ania została aktorką. Ten dom jest z drewna.Określenia:Przydawka - określa rzeczownik. Odpowiada na pytania: jaki? jaka? jakie? który? która? które? czyj? czyja? czyje? ile? czego? Z czego?Dopełnienie - określa czasownik. Odpowiada na pytania: kogo? co? czego? komu? czemu? kim? czym? itd. - odpowiada na pytania przypadków oprócz mianownika. Dopełnienie może być bliższe lub dalsze.Okolicznik - określa czasownik. Wyróżniamy okoliczniki: miejsca, czasu, celu, przyczyny, sposobu, przyzwolenia, warunku.Równoważnik zdania - wypowiedzenie, które nie zawiera osobowej formy czasownika, np. Gdzie Agnieszka? O której godzinie przylot samolotu? Nie deptać trawników! Pisać to zadanie!
