Encykliki Jana Pawła II

1) „Redemptor hominis” (Odkupiciel człowieka) – 4 III 1979
2) „Dives in misericordia” (Bogaty w miłosierdzie; o miłosierdziu Bożym) – 30 XI 1980
3) „Laborem exercens” (Wykonujący pracę; o pracy ludzkiej) – 14 IX 1981
4) „Slavorum Apostoli” (Apostołowie Słowian; na 1100-lecie pracy świętych Cyryla i Metodego) – 2 VI 1985
5) „Dominum et vivificantem” (Pana i Ożywiciela; o Duchu Świętym w życiu Kościoła i świata) – 18 V 1986
6) „Redemptoris Mater” (Matka Odkupiciela; o Maryi w życiu pielgrzymującego Kościoła) – 25 III 1987
7) „Sollicitudo rei socialis” (Troska o sprawy społeczne; na 20-lecie encykliki Pawła VI „Populorum progressio”) – 30 XII 1987
8) „Redemptoris missio” (Misja Odkupiciela; o stałej aktualności misji) – 7 XII 1990
9) „Centesimus annus” (Rok setny; w setną rocznicę encykliki Leona XII „Rerum novarum”) – 1 V 1991
10) „Veritatis splendor” (Blask prawdy; o niektórych podstawowych zagadnieniach nauczania moralnego Kościoła) – 6 VIII 1993
11) „Evangelium vitae” (Ewangelia życia; o wartości i nienaruszalności życia ludzkiego) – 25 III 1995
12) „Ut unum sint”, (Aby byli jedno; o działalności ekumenicznej Kościoła) – 25 V 1995
13) „Fides et ratio” (Wiara i rozum; o wzajemnej realizacji wiary i rozumu) – 15 X 1998
14) „Ecclesia ed eucharistia” (o Eucharystii w życiu Kościoła) – 17 IV 2003

1) „Redemptor hominis”
Encyklika, rozpoczynająca się od słów „Redemptor hominis” - „Odkupiciel człowieka”. Jest dokumentem Papieża, skierowanym do wszystkich wiernych Kościoła katolickiego, ale nie wyłącznie. Adresatem jego są również wszyscy ludzie dobrej woli. Encyklika Redemptor hominis odbiega swoją formą od dotychczasowych dokumentów tego rodzaju. Treść jej nie jest, ściśle biorąc, programem nowego pontyfikatu; jest raczej przewodnią myślą wielu dotychczasowych wypowiedzi Ojca Świętego; jest tematem, do którego wraca przy różnych okazjach. Tematem tym jest konkretny, współczesny człowiek formowany przez historię i kształtujący ją, człowiek z jego pragnieniami i nadziejami, ale i z lękiem o teraniejszość i przyszłość, człowiek w wymiarze spraw osobistych i społecznych.
Treścią encykliki, jak powyżej zaznaczyliśmy, jest prawda o człowieku widzianym oczyma Bożymi poprzez Objawienie Boże i oczyma ludzkimi poprzez warunki życia współczesnego. Człowiek ten, powiązany z Chrystusem w sposób istotny dla swego człowieczeństwa, spełnia swoje zadania życiowe i realizuje swoje powołanie w Kościele Chrystusowym. Chrystologia i eklezjologia stanowią więc tło, na którym encyklika kreśli chrześcijańską wizję człowieka.

2) „Dives in misericordia”
Jan Paweł II w jednym z ostatnich akapitów swej drugiej encykliki zdaje się wyrażać przewidywanie, że ludziom naszych czasów niełatwo jest przyjąć orędzie miłosierdzia. Ukazanie go wymagało wielkiej siły wiary i nadWymiar encykliki jest duszpasterski i religijny, głęboko zakorzeniony w teraniejszości. Część biblijno-teologiczna, stanowiąca z racji swej wagi główny, a z racji zasięgu najważniejszy jej element, choć rozwinięta według linii interpretacyjnej ustalonej przez najdawniejszą tradycję, przynosi „nowe odczytanie” ródeł biblijnych, dotyczących miłosierdzia. Po pięciu rozdziałach teologicznych następuje zwięzły i syntetyczny opis współczesnego pokolenia.ziei. Przebaczenie – pisze Jan Paweł II – świadczy o tym, że w świecie jest obecna miłość potężniejsza niż grzech”. Taka jest właśnie cecha właściwa miłosierdzia, którą encyklika podkreśla: jest silniejsze niż miłość a nawet niż zdrada.
Bez tej relacji, samej sprawiedliwości grozi, że stanie się, jak w sposób lapidarny mówi encyklika – zimna i bezwzględna, a tym samym zdolna – jak uczy historia i doświadczenie współczesnośći – zrodzić straszliwe niesprawiedliwości właśnie w imię prawa. Wychodząc z tych stwierdzeń, odkryć można nowe bogactwo, niezwykłą i zaskakującą aktualność encykliki o miłosierdziu; można pogłębić wszystkie równoległe i zbieżne tematy. Odkryje się wówczas jak bardzo w świecie, w Kościele i w nas samych obecne jest pragnienie miłosierdzia.

3) „Laborem exercens”
Encyklika Laborem exercens, rozwija temat duchowego wymiaru pracy ludzkiej. Papież Jan Paweł II zdaje sobie sprawę, że znajdujemy się w przededniu nowych przemian ekonomicznych i technologicznych, które z racji ich następstw porównać można do pierwszej rewolucji technicznej z początku ery przemysłowej. Dokument przedstawia zasadnicze aspekty pracy, a następnie omawia współczesne warunki pracy w świetle chrześcijańskiego rozumienia wartości ludzkiej pracy. Encyklika Laborem exercens, mocno wpisana jest w historię, z jednej strony korzeniami wrasta w początek nauczania społecznego Kościoła i jednocześnie odpowiada aktualnym wyzwaniom dziejowym, nawiązując bezpośrednio do ówczesnych wydarzeń politycznych w Polsce. Bolesny fakt zamachu 13 maja 1981 roku uniemożliwił Ojcu Świętemu ogłoszenie w maju tegoż roku encykliki, napisanej w 90 rocznicę Rerum novarum.

4) „Slavorum Apostoli”
Czwarta encyklika Jana Pawła II Slavorum apostoli, została podpisana w uroczystość Trójcy Przenajświętrzej 2 czerwca 1985 roku. Po Redemptor hominis – encyklice zawierającej program pontyfikatu (1979),Ojciec Święty ogłosił encyklikę z okazji 1100 - lecia śmierci św. Metodego. Encyklika – czytamy we wstępie – została napisana ze wzgledu na „nowe okoliczności”, jakie zaistniały w ciągu przeszło stu lat dzielących nas od Grande Munus, encykliki Leona XIII (1880) poświęconej Apostołom SłowianEncyklika podejmuje problemy ludzkie i problemy kościelne, problem wiary i problem kultury, mówi o wspólnych korzeniach chrześcijańskiej Europy, o stosunkach pomiędzy Wschodem a Zachodem, szuka odpowiedzi na pytanie jak przezwyciężyć podstawowe podziały pomiędzy narodami i Kościołami, podziały które stanowią zagrożenie dla pokoju i współżycia nie tylko chrześcijan, lecz także całej ludzkości. Tak więc encyklika jest nie tylko dokumentem z zakresu historycznej hagiografii. Papież ze skarbca tradycji Kościoła wydobywa nova et vetera, wydobywa treści niesłychanie dzisiaj aktualne. Wśród tych właśnie spraw należy wymienić wszystko to, co odnosi się do nowej metody katechetycznej i misyjnej Braci Sołuńskich Za konkluzję encykliki można poniekąd uznać jej artykuł 24: „…Realizując własny charyzmat Cyryl i Metody wnieśli decydujący wkład w budowę Europy nie tylko jako wspólnoty wiary chrześcijańskiej, ale także jako organizmu państwowego i kulturowego. Dzisiaj również nie ma innej drogi do przezwyciężenia napięć i naprawienia rozłamów czy usunięcia antagonizmów zarówno w Europie, jak i w świecie, które zagrażają wywołaniem straszliwego zniszczenia życia i wartości. Być chrześcijaninem w naszych czasach oznacza być twórcą komunii w Kościele i w społeczeństwie…”

5) „Dominum et vivificantem”
Encyklika Dominum et Vivificantem, zaczynająca się od słów zaczerpniętych z „Wyznania wiary”, poświęcona jest w całości osobie Ducha Świętego i stanowi logiczne dopełnienie encyklik poświęconych przez Papieża Jana Pawła II pozostałym osobom Trójcy Świętej: Ojcu – Dives in misericordia i Synowi – Redemptor hominis. W pierwszej części zatytułowanej „Duch Ojca i Syna dany Kościołowi”, przedstawione zostały etapy i sposoby udzielania Kościołowi i ludzkości Ducha Świętego który daje życie. Przedmiotem rozważań jest tutaj jeden z najistotniejszych momentów historii zbawienia, Wieczerza paschalna, podczas której Jezus Chrystus zapowiada przyjście „Pocieszyciela”. Posłanie Ducha Świętego, związane ze śmiercią i zmartwychwstaniem Chrystusa, nie jest jednak pierwszym posłaniem. Encyklika mówi wyranie, że chodzi tu o „nowy początek względem pierwszego i pierwotnego zarazem początku zbawczego udzielania się Boga, który łączy się z samą tajemnicą stworzenia” Na koniec encyklika wyraża życzenie, by ożywiające działanie Ducha Świętego objawiło się w obecnych czasach w umocnieniu człowieka wewnętrznego, tak „aby nowy człowiek w nowy sposób pojął również siebie samego, swoje człowieczeństwo”, „by doznał pełnego urzeczywistnienia ów obraz i podobieństwo Boże, jakim człowiek jest od początku”

6) „Redemptoris Mater”
Po encyklikach poświęconych Odkupicielowi człowieka, Ojcu Miłosierdzia, Duchowi Ożywicielowi, pracy ludzkiej i Apostołom Słowian, Ojciec Święty 25 marca 1987 roku ogłosił swoją szóstą encyklikę, Redemptoris Mater, poświęconą Matce Odkupiciela. Czytelnik znajdzie ponadto w encyklice wiele wątków szczegółowych. Począwszy od wątku przewodniego – „pielgrzymowania wiary”, poprzez refleksję nad „pełnią czasu”, po treści biblijne. W tej warstwie encyklika jest szczególnie bogata. Zestawienie tekstów, pozornie od siebie odległych, ukazanie ich wzajemnych relacji rzuca nowe światło na podstawową w encyklice sprawę, jaką jest specyficzność pośrednictwa Maryi i jego odniesienia do Kościoła. Warto też zwrócić szczególną uwagę na fragmenty odnoszące się wprost do Roku Maryjnego

7) „Sollicitudo rei socialis”
Encyklika Sollicitudo rei socialis, jest dokumentem społecznego nauczania Kościoła, nawiązującym bezpośrednio do encykliki papieża Pawła VI Populorum progressio (1967), oraz soborowej Konstytucji duszpasterskiej Gaudium et spes. W tekście encykliki, która poświęcona jest trosce Kościoła o autentyczny rozwój człowieka i społeczeństwa, W encyklice powraca temat miłości preferencyjnej względem ubogich. Wobec odpowiedzialności, przed jaką staje Kościół u progu nowego tysiąclecia, miłość ta wymaga odniesienia transcendentnego. Wobec smutnych doświadczeń dziejowych Kościół powinien potwierdzać wiarę w możliwość przezwyciężenia przeszkód, które przeciwdziałają rozwojowi społecznemu. Ufność i możliwość – powiada Papież – są ugruntowane ostatecznie na świadomości posiadanej przez Kościół Bożej obietnicy, która gwarantuje, że historia jest przestrzenią działania Bożej Opatrzności. Z tego powodu Kościół pokłada ufność również w człowieku, mimo że zna jego słabość.

8) „Redemptoris missio”
Ósma encyklika Jana Pawła II „o stałej aktualności posłania misyjnego”, to w istocie encyklika o Kościele, ściśle zaś mówiąc o tym jego aspekcie, jakim jest posłanie misyjne. Cały Kościół jest misyjny ze swej natury, stwierdził Sobór Watykański II. Rozważając płynące z tego konsekwencje w 25 lat po ogłoszeniu soborowego dekretu „Ad gentes”, Papież ukazuje je w perspektywie trzeciego tysiąclecia chrześcijaństwa, a zarazem w kontekście aktualnej sytuacji: perspektywa i kontekst sprawiają, że dokument jest z jednej strony przeniknięty optymizmem, z drugiej zaś charakteryzuje go głęboki realizm. Encyklika kończy się wizją nowej epoki misyjnej, która stanie się okresem promiennym i bogatym w owoce, jeżeli wszyscy chrześcijanie odpowiedzą z wielkodusznoścą i swiętością na wołania i wyzwania naszych czasów. Redemptoris missio jest nade wszystko wyrazem wiary w wyzwalającą moc Ewangelii. Właśnie ta wiara przynagla członków Kościoła do niesienia innym ewangelicznego orędzia wyzwolenia. Encyklikę określono jako „Magna charta” misji trzeciego tysiąclecia. Podejmując zagadnienie misji w sposób wszechstronny – od uzasadnienia ich teologicznego sensu po analizę wymagań stawianych przez nowe sytuacje - stanowi ona uniwersalną katechezę misyjną. Nade wszystko jednak należy ją odczytywać jako dokument samoświadomości Kościoła, który u progu trzeciego milenium mówi o swojej misji.

9) „Centesimus annus”
Na początku ostatniej dekady drugiego tysiąclecia papież Jan Paweł II ogłosił encyklikę społeczną o szczególnej randze - encyklikę, której tytuł odsyłał do wydanej sto lat wcześniej sławnej Rerum novarum Leona XIII, będącej potężnym impulsem humanizacji gospodarki rynkowej i przestrogą przed rodzącym się komunizmem. Centesimus annus zwraca się ku tej wielkiej tradycji nauczania społecznego Kościoła i przekazuje jej przesłanie - ubogacając je - społeczeństwom przełomu wieków i tysiącleci, odsłaniając „rzeczy nowe” naszych czasów, znacząc kres pewnej epoki w dziejach ludzkości i ukazując świt następnej. Encyklika Centesimus annus jest bez wątpienia, jedną z najważniejszych wypowiedzi Magisterium na temat życia gospodarczego, a zawarta w dokumencie wizja sprawiedliwego ładu gospodarczego, oparta jest na sformułowanej jeszcze w Gaudium et spes zasadzie głoszącej podmiotowość i celowość człowieka w życiu społecznym. Personalistyczna koncepcja ładu gospodarczego każe krytycznie spojrzeć na technokratyczną kreację homo oeconomicus, która - nieodpowiedzialnie rozszerzana - zdaje się obejmować coraz to nowe dziedziny życia społecznego. Znaczenie encykliki jako pierwszego dokumentu Kościoła tak dobitnie potwierdzającego ważność i użyteczność podstawowych kategorii gospodarki rynkowej (takich jak wolność gospodarcza, przedsiębiorczość, rynek, zysk) dokument ten powinien się stać fundamentem rzeczowej dyskusji między współczesną ekonomią a katolicką nauką społeczną. Daje wizję gospodarki wspartej na dwóch podstawowych wartościach jak na dwóch przęsłach: na wolności i sprawiedliwości, przypomina nauczanie Kościoła o własności prywatnej i ukazuje pracę ludzką jako działanie przedsiębiorcze. Centesimus annus odczytane zostało jako śmiały i zdecydowany głos w dialogu ze współczesną myślą ekonomiczną.

10) „Veritatis splendor”
W samym centrum encykliki Ojca Świętego Jana Pawła II o podstawach teologii moralnej, noszącej wymowny tytuł „Blask prawdy”, zostaje postawione pytanie o tożsamość człowieka wobec wolności etycznej. Ów blask wolności wezwanej do wyboru prawdy encyklika ukazuje w kontraście dwóch możliwości jej wypaczenia. Zarazem jednak Jan Paweł II przestrzega przed inną, przeciwstawną do poprzedniej, możliwością wypaczenia sposobu rozumienia ludzkiej wolności. Oto niektórzy teologowie, dostrzegłszy niebezpieczeństwa wspomnianej wykładni istoty prawa naturalnego, która redukuje wolność człowieka do dynamizmów natury, usiłują zapobiec grobie tego rodzaju naturalizmu w sposób, który wolność człowieka utożsamia z jego czystą samozależnością. W tej wizji ludzkiej wolności człowiek jest naprawdę wolny dopiero wówczas, kiedy sam decyduje o treści prawdy o nim samym, mającej go moralnie zobowiązywać. Encyklika Veritatis splendor zaprasza wszystkich, nie tylko teologów, do medytacji nad blaskiem wolności płynącym z blasku prawdy. Wolność człowieka to bowiem wolność świadka i powiernika prawdy.

11) „Evangelium vitae”
Do spraw, które często powracają w nauczaniu i działalności pasterskiej Ojca Świętego, należy bez wątpienia zaliczyć obronę życia ludzkiego od chwili poczęcia aż po naturalną śmierć. Nauczanie Ojca Świętego o życiu ludzkim, oparte na Piśmie Świętym i Tradycji Kościoła, ukoronowaniem papieskiego porzepowiadania Ewangelii życia we współczesnym świecie jest encyklika Evangelium vitae, ogłoszona 30 marca 1995 roku. Dokument ten, owoc kolegialnej współpracy z biskupami wszystkich kontynentów, pogłębia i rozwija nauczanie Soboru Watykańskiego II i stanowi jak gdyby kompendium nauki Kościoła o życiu ludzkim. W encyklice Jan Paweł II potwierdza absolutną wartość i świętość życia człowieka w każdej sytuacji – zdrowia czy choroby, i w każdym czasie – przed narodzeniem czy w obliczu śmierci. Potępia wszelkie zamachy na życie jako ciężkie przestępstwa przeciw człowiekowi, którego pierwszym i niezbywalnym prawem jest prawo do życia. W czasach, gdy mnożą się błędne opinie dotyczące życia ludzkiego, encyklika chce obudzić w sumieniach, rodzinach i społeczeństwach wrażliwość na jego głęboki sens i wartość. Encyklika Evangelium vitae fascynuje przede wszystkim doniosłością i dramatyczną zawartością treściową. Już przed jej pojawieniem się wygłaszano opinię, że przygotowywany dokument może sięgnąć po najwyższy stopień papieskiego nauczania jakim jest nauczanie ex cathedra, a więc nadające głoszonej nauce charakter formuły dogmatycznej

12) „Ut unum sint”,
Działalność ekumeniczna, jest charakterystyczną cechą pontyfikatu Jana Pawła II. Idąc śladami poprzedników, Jana XXIII i Pawła VI, Ojciec Święty spotyka się często z przedstawicielami różnych Kościołów chrześcijańskich w Rzymie i podczas podróży apostolskich, uczestniczy we wspólnej modlitwie, podejmuje ważne inicjatywy mające na celu wzajemne poznanie, współpracę i dialog teologiczny. Widomym znakiem szczerej woli dialogu było zainicjowane przez Jana Pawła II i podjęte przez wiele wspólnot religijnych spotkanie w Asyżu, podczas Światowego Dnia modlitw o pokój w 1986 r., chrześcijanie z różnych Kościołów i wspólnot kościelnych jednym głosem błagali Pana historii o pokój dla świata. Tego samego dnia modlili się o pokój – w sposób odrębny, ale równocześnie z chrześcijanami również Żydzi i przedstawiciele innych religii niechrześcijańskich.
Ten wymowny przykład stanowi wyzwanie i nadzieję dla przyszłego rozwoju dialogu ekumenicznego, o czym traktuje trzecia część dokumentu poświęcona perspektywom ekumenizmu w przyszłości. Wbrew pozorom nie ma tu przedstawionej jakiejś idealnej wizji zjednoczonych w widzialny sposób wszystkich wspólnot chrześcijańskich, posiadających zunifikowaną doktrynę i administrację. Jest jednak mowa o trudzie dawania świadectwa w codziennym życiu, o wzajemnym poszanowaniu, o budowaniu komunii. Komunia, która ma być warunkiem przyszłej jedności Kościoła widzialnego, jest z natury swej najlepiej wyrażona w jedności jaka istnieje w Kościele katolickim, pomiędzy poszczególnymi Kościołami partykularnymi, jeżeli Papież ma na myśli Jedność Kościoła to jej realizacja wyrażona może być tylko w taki sposób.

13) „Fides et ratio”
Encyklika Fides et ratio, poświęcona jest relacji między wiarą i rozumem. „Wiara i rozum – czytamy w pierwszych słowach dokumentu – są jak dwa skrzydła, na których duch ludzki unosi się ku kontemplacji prawdy. We wspinaczce na szczyty poznania wiara nie zastąpi rozumu ani rozum wiary. Są to bowiem dwa różne sposoby docierania do prawdy, które muszą ze sobą zgodnie współdziałać. W dziejach ludzkiej myśli poznanie czerpane z Objawienia oraz wiedza uzyskana dzięki postępom nauki i refleksji filozoficznej wspierały się nawzajem i uzupełniały, zgodnie uznając istnienie jednej prawdy, poznawalnej dla ludzkiego umysłu. W ostatnich stuleciach dochodziło jednak do rozdziału między nimi: zanegowana została wartość poznawcza wiary, a także podważono zdolność rozumu do poznania prawdy, kwestionując wręcz samo jej istnienie. W świetle papieskiego dokumentu widzimy pozytywną rolę jaką odgrywa Kościół w dziedzinie kultury i nauki, przede wszystkim dzięki bogactwu swoich własnych myślicieli, z którego korzysta wydobywając ich myśli ze skarbca tradycji. Akcentując problemy i zadania Ojciec Święty wyraża także optymistyczne przekonanie, że harmonijna relacja między wiarą a rozumem jest możliwa, człowiek dzięki niej może poznać swoją prawdziwą godność a Kościół pełnić skutecznie swoją najważniejszą misję głoszenia słowa Bożego wszystkim ludziom.

14) „Ecclesia ed eucharistia”
Pogłębionego rozważenia wymagałyby encykliki eklezjologiczne. Jeśli Encyklika Ecclesia de Eucharistia traktuje o Kościele «od wewnątrz» i «od góry» i w ten sposób ukazuje jego rolę w tworzeniu komunii