Historia myśli socjologicznej - zagadnienia do zaliczenia

HMS ? ćwiczenia

1. Państwo w ujęciu Platon
Platona interesowała nie tyle jednostka ludzka wyzwolona z dawniejszych więzów, ale trwała wspólnota. Państwo to trwała organizacja, która ma jako całość określone potrzeby, określoną budowę wewnętrzną. Społeczeństwo, państwo stanowi całość złożoną z mniejszych lub większych złożonych części, które wypełniają w jej obrębie odmienne funkcje. Niezbędne jest sprawne funkcjonowanie, żeby wszystkie części były sprawne w działaniu. Żadna z tych części nie może zostać usunięta bez szkody dla całości bo organizm podobny jest do państwa zdrowego. Platon rozróżniał państwo bogatych i państwo biednych, uważał że ktoś się do czegoś urodził, powinien być przydzielony do tej pracy i w ten sposób całe państwo będzie stanowiło jednolitą całość. Platon przywiązywał uwagę do tego, aby państwo nie było za duże ani za małe, tylko w sam raz, ustalił optymalna liczbę ludności 5040, niebezpieczny wydawał mu się rozrost państwa.

2. Św. Augustyn: podział ludzkości i państw.
Św. Augustyn twierdził ,że Bóg daje władzę ludziom dobrym i złym. Plany boże są, bowiem przeplatanką łask i kar.
- Państwo ziemskie (civitas terrena) - niewidziany Kościół z głową jako Jesusem Chrystusem, w którym egzystują obywatele państwa bożego i państwa szatana,
- Państwo boże (civitas Dei) - ludzie, którzy oglądają już Boga w niebie i pielgrzymi na ziemi, którzy noszą w sobie szczególne łaski boże. Wg. Augustyna państwo to życiowa konieczność, oparta na popędach ludzkiej psychiki, siłę napędową w tworzeniu państwa stanowi siła ludzkiego rozumu, człowiek musi żyć w społeczeństwie, gdyż to zapewnia mu pracę i rozwój, jest do tego stworzony, podstawą społeczeństwa jest rodzina.

3. Koncepcje stanu naturalnego: Hobbes a Locke.
Hobbes - Stan natury to stan idealnej anarchii. Jest to wolność absolutna ?człowiek człowiekowi wilkiem?. Odrzucił tezę że człowiek jest istotą uspołecznioną. Twierdził że czynnikiem utrzymującym ludzi w społeczeństwie jest respekt. Twierdzi że ludzie zawierają umowę społeczną podyktowaną rozsądkiem. Ludzie powierzają władze suwerenowi, suweren nie zobowiązuje się do przestrzegania praw. Gdy nie jest to umowa dwustronna, czyli władza suwerena jest niepodzielna, niezbywalna i niezależna i taka pozostaje. ?Lewiatan? śmiertelny Bóg.
Locke - uważał że rozsądek podpowiada człowiekowi czym są prawa natury. W stanie natury ludzie żyją w pełnej wolności i kierują się prawem natury. Przestrzeganie reguł natury jest naturalne. Siła rozsądku w pojmowaniu praw natury równość jest tak znaczna że skłania do przestrzegania praw. Wszyscy są sobie równi, prawo naturalne dane przez boga jest równe dla wszystkich.

4. Cechy społeczeństwa (Saint-Simon).
Społeczeństwo industrialne: decentralizacja i samorealizacja, regulacja negatywna (pewne rzeczy zakazane, reszta dowolność), państwo ma ograniczone uprawnienia, zadania, różnorodność i swoboda przekonań i opinii, wielkość dobrowolnych stowarzyszeń, niezależność i inicjatywa.
Społeczeństwo militarne: nastawienie na walkę z innymi społeczeństwami na rzecz dobra, podział społeczeństwa na niewolników i wojowników, scentralizowana kontrola, nakazy i zakazy, która łączy wiedzę wojskowo-cywilną i polityczno-gospodarczą, każdy człowiek ma określoną pozycje, status, prawo służy utrzymaniu władzy, wrogość wobec innowacji.
Społeczeństwo industrialne stanowi dokładne przeciwieństwo społeczeństwa militarnego i stanowi swoisty ideał przedstawiany jako rezultat ewolucji. Głównymi składnikami tego ideału były: zamiast scentralizowanej kontroli -decentralizacja, zamiast regulacji pozytywnej- regulacja wyłącznie negatywna, zamiast jednostki państwa- ochrona jej interesów jako naczelne zadanie państwa, zamiast jednolitych wierzeń- różnorodność przekonań i opinii, zamiast regimentacji- wielość dobrowolnych stowarzyszeń, zamiast statusu- nagradzanie rzeczywistych zasług, zamiast izolacji- współpraca międzynarodowa, zamiast prawa broniącego statusu - prawo chroniące umowy między jednostkami, zamiast jednolitej władzy- wielość ośrodków kierowniczych i wyłączenie spod kontroli społecznej możliwie dużej części działań jednostkowych, zamiast konformizmu- poczucie niezależności i dążenie do zmian, zamiast kultu władzy- poszanowanie innych ludzi, zamiast przywiązania do stanowiska i miejsca - ruchliwość, zamiast konserwatyzmu- nastawienie na innowacje, zamiast przymusu zewnętrznego- przymus wewn. przekonań, zamiast zależności- partnerstwo.


5. Miejsce socjologii wśród innych nauk Augusta Comte?a.
Socjologia była dla Comt?a ukoronowaniem nauk, mogła powstać dopiero na bazie nauk wcześniejszych: matematyki, astronomii, chemii, fizyki, biologii. Zajmuje się bowiem przedmiotem o najwyższym stopniu złożoności. Zadania: socjologia musi naśladować wzorce metodologiczne nauk przyrodniczych, musi opierać się na faktach i nie wychodzić poza zaobserwowane fakty, głównym podejściem badawczym socjologii jest metoda porównawcza a celem rozumienie ? przewidywanie ? zapobieganie, czyli formułowanie wyjaśnień, z których wyprowadzić można predykcje i zalecenia praktyczne.

6. Statyka społeczna (August Comte)
Statyka społeczna w zamyśle Comte`a zajmować się miała badaniem porządku społecznego, wzajemnymi związkami między rożnymi częściami społecznego organizmu i tym samym warunkami kształtowania się konsensusu społecznego. Na pierwszym planie znalazła się tu problematyka: rodziny (najważniejszy i najtrwalszy składnik społeczeństwa), własności, podziału pracy, państwa, religii oraz języka, rozpatrywana pod kątem wpływu każdej z tych instytucji na utrzymywanie się wewnętrznego ładu całego systemu.

7. Dynamika społeczna (August Comte)
Dynamika społeczna - założenia: ewolucja społeczna ma charakter prawidłowy i ukierunkowany a najważniejszym jej prawem jest prawo trzech stadiów, przemiany świadomości są skorelowane z odpowiednimi przemianami we wszystkich dziedzinach życia społecznego, wreszcie pogląd, że historia będzie w końcu realizacją doskonałego ładu społecznego, który zapewni stabilizację bez stagnacji i ewolucję bez rewolucji.

8. Idea ewolucji społecznej według H. Spencera (fazy, czynniki)
Fazy:
- nieograniczona
- ograniczona
- ponadorganiczna
Faz tych nie oddzielał od siebie ściśle, twierdząc, że wszelkie przejścia dokonywały się jak gdyby samoistnie . Prawa wszystkich trzech faz ewolucji są takie same, ale to nie znaczy, że zjawiska wyższej fazy mogą być zredukowane do zjawisk niższej fazy.
Czynniki:
- pierwotne: zewnętrzne (klimat, gleba, flora) i wewnętrzne (cechy fizyczne jednostek, inteligencja i charakter)
- wtórne: zewnętrzne (kultura) i wewnętrzne (przyrost naturalny, rozwój wiedzy)
Głównym czynnikiem procesu powstawania społeczeństwa jest przyrost ludności. Jego to presja zmusiła ludzi do wejścia w stan społeczny, uczyniła niezbędna organizację społeczną i rozwinęła uczucia społeczne. Człowiek rozwinął również swą inteligencję, sprawność i wynalazczość, inaczej bowiem nie byłby w stanie przystosować się do nowych warunków i musiałby zginąć z braku środków utrzymania.

9. Instytucje społeczne według H. Spencera
- Instytucja domowa (rodzina)
- Instytucja obrzędowa (uważa ja za najważniejszą choć słabnącą w społeczeństwach nowoczesnych formą regulacji stosunków międzyludzkich).
- instytucje polityczne (podyktowana przekonaniem o ogromnej roli, jaką w życiu społecznym odgrywają konflikty i wojny).
- instytucje kościelne (rozważane głównie jako środki cementowania społeczeństwa)
- instytucje zawodowe i przemysłowe (skoncentrował się na podziale pracy i odpowiadającym im struktur społecznym)

10. Społeczeństwo w ujęciu Spencera
Spencer twierdził, że społeczeństwo jest tylko zbiorową nazwą dla pewnej liczby jednostek. To połączenie organicyzmu z nominalizmem stanowiło z pewnością jedną z największych teoretycznych trudności socjologii Spencera. W socjologii tej zawarty był bowiem dylemat: z jednej strony głosił tezę, iż cechy społecznej całości wywodzą się z cech jej części składowych, z drugiej strony twierdził, że skutki jakie mogą być osiągnięte tylko przez połączone działanie wielu ludzi, możemy wyróżnić jako społeczne .Z początku wynikają one, z sumowania się wysiłków indywidualnych, kiedy jednak społeczeństwa stają się wielkie i wysoko zorganizowane, uzyskują one taką niezależność od wysiłków indywidualnych, że zaczynają mieć swój własny charakter.
Tezy nominalistyczne, które wysuwał Spencer, nie były jednoznaczne. W jego socjologii zawarta jest wyraźna antynomia ;z jednej strony kusi go antropologia pozwalająca wyjaśniać wszelkie działania społeczne cechami przysługującymi jednostkom, z drugiej strony antropologia ta jest dla niego nie do przyjęcia, gdyż rujnuje całą konstrukcję filozoficzną, której ważnym elementem jest właśnie powstanie cech ludzkich pod wpływem społeczeństwa.
Spencer mówi o konieczności procesu demilitaryzacji społeczeństw na niej polega bowiem postęp społeczny , ale dostrzega również wysoko rozwinięte społeczeństwa militarne Rosja, Niemcy , dopuszcza również możliwość powstania społeczeństw militarnych w krajach nastawionych na pokojową wytwórczość. W sumie można sądzić, że przechodzenie od militaryzmu do industrializmu było dla niego takim samym żelaznym prawem ewolucji społecznej jak prawo rosnącej złożoności struktury i funkcji organizmów społecznych, a odchylenia od niego uważał za przejściowe i w perspektywie historii mało istotne.
Punktem wyjścia dla typologii Spencera było pojęcie " małego prostego agregatu", którego wszystkie części pozostają ze sobą w stosunku bezpośredniej współpracy bądź obchodząc się w ogóle bez ośrodka kierowniczego, bądź mając go tylko w zalążkowej postaci. Inaczej mówiąc jest to taka grupa, w której nie istnieją żadne podgrupy.
Społeczeństwa złożone "szerszy agregat" tym przede wszystkim różnią się od społeczeństwa prostego, że ich członkowie wchodzą do niego jako części prostych agregatów, które wchodzą w skład agregatu szerszego, ale zachowują swoją odrębną strukturę. Tak więc każdy z nich ma swój ośrodek kierowniczy, chociaż te ośrodki podlegają z kolei jednemu ośrodkowi społecznemu.
Ośrodkiem Spencerowskiej typologii było przeciwstawienie dwóch rodzajów organizacji społecznej-, z których jeden wynikający bezpośrednio z dążenia do celów indywidualnych i prowadzący pośrednio do pomyślności społecznej - rozwija się nieświadomie i nie musi być narzucany. Drugi -wynikający bezpośrednio z dążenia do celów społecznych i prowadzący pośrednio do pomyślności indywidualnej- rozwija się świadomie i jest narzucany.

11. Rola religii według E .Durkheim
Emil Durkheim definiuje religię jako: ? spójny system wierzeń i praktyk, odnoszących się do rzeczy świętych, to znaczy wydzielonych i zakazanych - wierzeń i praktyk, które wszystkich wierzących i praktykujących łączą w jedną wspólnotę moralną, zwaną Kościołem.? Religia pozwala człowiekowi przejść ze sfery profanum do sakrum:
- wpływa na socjalizację bądź inicjację
- sprzyja zespoleniu się grup
- umożliwia kultywowanie rytuałów
- religia pełni rolę euforyczną (daje nadzieję)