Przegląd wybranych ekosystemów lądowych

Ekosystem tworzą organizmy żywe i składniki nieożywione, które łączą ze sobą zależności pokarmowe, przepływ energii i krążenie pierwiastków chemicznych. Wyróżniamy ekosystemy wodne oraz lądowe.

Przykładem ekosystemu lądowego jest las.
Tworzą go nie tylko postrzegane jako dominujące w nim rośliny - szczególnie drzewa, ale ogromna ilość wzajemnie powiązanych ze sobą gatunków bakterii, glonów, grzybów, owadów, ptaków i ssaków.

Można wyróżnić trzy warstwy lasu:
1. Warstwa koron drzew - może być jednopiętrowa (lasy jednowiekowe i jednogatunkowe) lub wielopiętrowa (lasy mieszane, drzewa w różnym wieku);
2. Podszyt - krzewy i niższe drzewa;
3. Runo leśne - trawy, byliny, mchy, porosty.

Każda warstwa ma swoich mieszkańców, którzy żyją na określonym obszarze lub przemieszczają się z miejsca na miejsce. Ich pożywieniem oraz miejscem do zakładania gniazd jest roślinność.

W polskich lasach nizinnych warstwę koron drzew tworzą zazwyczaj: sosna zwyczajna, świerk pospolity i lipa drobnolistna. Natomiast na wyżynach i pogórzu dominują: nadrzeczna olszyna górska, olsza szara, jaworzyny, drzewostan jodłowy boru mieszanego oraz bory świerkowe.

Korony drzew są królestwem ptaków, które tam gniazdują. Żyją w nich m.in. orły, sokoły, jastrzębie, puchacze. W koronach występują równiż sikory, wilgi, kukułki, drozdy. Pnie drzew są miejscem żerowania oraz gniazdowania dzięciołów.

Skład podszytu i runa jest uzależniony od warunków siedliskowych, w tym także od stopnia naświetlenia wnętrza lasu. W ciągu roku naświetlenie zmienia się najbardziej w lasach liściastych, ponieważ drzewa zrzucają liście na zimę. Roślinność runa - zawilec gajowy, przylaszczka pospolita ziarnopłon wiosenny, złoć żółta, szczawik zajęczy - najbujniej rozwija się i kwitnie wczesną wiosną, gdy jeszcze nie ma liści na drzewach. W ten sposób rośliny runa wykorzystują do rozwoju światło, którego wówczas jest pod dostatkiem. Tylko wtedy mogą wygrać konkurencję z drzewami o ten czynnik środowiskowy. Po rozwinięciu się na drzewach liści w runie pozostają rośliny, które nie potrzebują dużo światła, np. kopytnik pospolity, bluszcz pospolity, trawy leśne, borówka czarna, mchy i paprocie.

Roślinność podszytu i runa może wywierać wpływ na drzewostan. Czasami bujny rozwój ziół w runie utrudnia, a nawet wręcz hamuje wzrost młodych siewek drzew, zanim wyrosną ponad runo.

Leśną glebę przykrywa ściółka, która zawiera głównie obumarłe szczątki roślinne i zwierzęce, jest warstwą ochronną gleby. Stanowi ona środowisko życia licznych owadów, małych ssaków, gadów oraz ptaków (np. kosów). W ściółce leśnej i położonej pod nią warstwie gleby zwanej próchnicą, istnieje bardzo bogate życie organiczne. Znajduje się tam wiele gatunków bakterii, grzybów, porostów, owadów (chrząszcze, mrówki) i małych ssaków (krety, ryjówki, nornice, myszy). Zwierzęta i inne organizmy zamieszkujące glebę leśna są dla niej bardzo pożyteczne. Swoją działalnością (np. drążenie tuneli) spulchniają, napowietrzają oraz przenoszą próchnice w głębsze warstwy gleby.

Innym przykładem ekosystemu lądowego jest step.
Stepy są formacją trawiasta w klimacie umiarkowanym o żyznych glebach. Stepy dzielimy ze względu na dominujące gatunki traw na:
- łąkowe - najbogatsze gatunkowo; składają się z wysokich traw (do 120 cm); występują tu czarnoziemy, przez co wykorzystywane są jako uprawy rolne
- ostnicowe - uboższe gatunkowo; występują w klimacie suchym, kontynentalnym. Ten rodzaj stepu wykształca gleby bielicowe. Częściej tereny te wykorzystuje się do pasterstwa niż do rolnictwa ze względu na mniejszą zawartość próchnicy
- piołunowe - najuboższe gatunkowo; gleba zawiera niewiele związków odżywczych i jest mocno zasolona, dlatego rzadko jest wykorzystywana rolniczo

W krajobrazie stepowym dominują trawy. Na wilgotniejszych, czarnoziemnych terenach trawy są gęste, wysokie, niektóre mają nawet ponad 2 m. Na terenach bardziej suchych trawy są niższe i rosną kępami. Obok traw rośnie sporo innych roślin zielnych, np. wrotycz, sasanka, niezapominajka, miłek wiosenny. Okres roku, w którym rozwijają się rośliny stepowe nie jest długi. W kwietniu i w maju rośliny zakwitają i step staje się kolorowy. Jednak już w czerwcu trawy żółkną i wysychają. Latem zdarzają się susze, a flora wtedy częściowo jest w spoczynku. Jesienią step brunatnieje i zamiera. Pełny spoczynek roślin następuje zimą.

Wśród traw żyje wiele owadów, takich jak: pasikoniki, mszyce, mrówki, termity, szarańcza, skoczki. Chociaż step dostarcza zwierzętom znacznych ilości pokarmu roślinnego, to jednak nie daje im możliwości schronienia się przed drapieżnikami. Stąd też duże roślinożerne ssaki kopytne - antylopy, np. suhaki, gazele - potrafią bardzo szybko biegać, aby zapewnić sobie bezpieczeństwo. Stepowymi ssakami są również dzikie konie i osły. Małe roślinożerne gryzonie, takie jak: pieski preriowe, świstaki, susły, norniki, chomiki, ryją nory i w nich się chronią. Mała ilość stepowych dużych zwierząt kopytnych ogranicza możliwość zdobywania pokarmu przez drapieżniki. Żyją tu wilki i stepowe lisy oraz drapieżne ptaki: orzeł, pustułka, sokół, sowa, myszołów, a także kuropatwa, przepiórka, cietrzew, drop.

Kolejnym przykładem ekosystemu lądowego jest tundra.
Tundra to bezleśne zbiorowisko roślinności w zimnym klimacie strefy arktycznej i subarktycznej.
Charakteryzuje się występowaniem gleb tundrowych, stale zamarzniętym podglebiem i bardzo niską pokrywą roślinną. Większość roślin wyrasta zaledwie kilka centymetrów nad ziemię. Przy samej powierzchni ziemi rosną mchy i porosty (najbardziej znany to chrobotek reniferowy); nieco wyżej są trawy i niewielkie krzewinki (np. borówki). Występują tam także turzyce. Najwyższą warstwę roślin tworzą pojedyncze karłowate brzozy i wierzby, które nie osiągają wysokości większej niż 30 cm. Ich gałęzie rosną poziomo i mogą mieć kilka metrów długości. Wraz z nadejściem lata roślinność tundry budzi się do życia. Rośliny starają się jak najlepiej wykorzystać niewielką ilość docierającej do nich energii słonecznej. Szybko rozwijają liście, kwitną i wydają nasiona. Niektóre zioła mają kolorowe kwiaty. W wielu rejonach położonych na południu tundry zbiera się jagody: borówki i maliny.

Najliczniejszymi i najbardziej charakterystycznymi ssakami tundry są lemingi. Żywią się korzeniami, mchami i trawą. Rozmnażają się bardzo intensywnie i są głównym pożywieniem tamtejszych drapieżników: gronostajów, lisów polarnych, łasic i wilków. Ponadto drapieżniki tundry polują na pardwy, zające bielaki i susły.

Ze ssaków roślinożernych występuje tu renifer, wół piżmowy i zając bielak. Do charakterystycznych ptaków tundry należą: myszołów włochaty, białozór, pardwa mszarna i sowa śnieżna. Latem wiele ptaków, zwłaszcza siewkowatych, przylatuje odbyć tu lęgi.

Tundrę Kanadyjską zamieszkują duże ssaki takie jak karibu i piżmowół. Z gryzoni zamieszkujących tundrę powszechne są lemingi. Do największych drapieżników należą niedźwiedź polarny, lis polarny (piesiec) i wilk.

Wszystkie zwierzęta mają szerokie stopy, porośnięte piórami lub sierścią, co ułatwia im poruszanie się po śniegu. Lis polarny ma ponadto na stopach włosy, które chronią go przed zimnem. Na okres zimy sierść lub pióra zwierząt przybierają barwę białą, dzięki czemu trudno je dostrzec na śniegu.

Charakterystycznym, choć niezwykle uciążliwym dla człowieka i zwierząt elementem tundry są też roje komarów, pojawiające się latem.