Styl gotycki

Gotyk - słowo pochodzenia niemieckiego; styl w architekturze i sztukach plastycznych dojrzałego i późnego średniowiecza. Ukształtowany we Francji w XII wieku, związany z kulturą rycerską i mieszczańską, a w późniejszym okresie także dworską.

Wyróżniamy 3 główne okresy gotyku:
1. gotyk wczesny ( francuski primaire 1150- 1200, angielski Early English 1175- 1270, niemiecki Fruhgotik 1230- 1300)
2. gotyk pełny (dojrzały) ( francuski rayonnant 1200- 50, angielski Decorated Style 1270- 1350, niemiecki Hochgotik 1300-50)
3. gotyk późny ( francuski. flamboyant, angielski Perpendicular Style, niemiecki Spatgotik, także Sondergotik, trwający do przełomu XV i XVIw.)

Główne ośrodki:
- we Francji: St. Dennis, Paryż, Chartres, Amiens, Reims, Beauvais, Strasbourg
- w Niemczech: Marburg, Fryburg Bryzgowijski, Ratyzbona, Kolonia, Ulm
- w Czechach: Praga
- w Austrii: Wiedeń
- w Anglii: Salisbury, Oksford, Canterbury, Wells, Lincoln, Lichfield, York
- w Hiszpanii: Burgos, Segovia
- we Włoszech: Mediolan, Siena, Bolonia, Florencja
- w Polsce: Kraków, Wrocław, Toruń, Gdańsk, Poznań, Malbork

Architektura sakralna
Kościół gotycki był symbolem czasów, ucieleśnieniem ideologii średniowiecza czyli żarliwości religijnej wzmożonej w dobie wypraw krzyżowych i pragnienia wzniesienia się ku Bogu. Widoczny z daleka górował nad domami mieszczańskimi, ratuszami, sukiennicami. Jego rozmiary były tak wielkie, że w wielu z nich mogła się pomieścić ludność całego miasta. O pięknie i wielkości kościołów decydowały również czynniki ambicjonalne. Miasta rywalizowały z sobą, prześcigały w demonstrowaniu swoich możliwości. Katedry, dzieła bardzo kosztowne, były wynikiem kolektywnego zamówienia i wspólnej pracy, świadectwem dumy i potęgi miasta. Fundowali je już nie tylko królowie i książęta, ale całe gminy miejskie. Dzięki wielkiemu wspólnemu wysiłkowi, dzieła tak ogromne powstawały w stosunkowo krótkim czasie. Skromniejsze kościoły budowały nowe zakony: franciszkanów i dominikanów. Przy nakładzie niewielkich środków wznoszono świątynie przystosowane do reguły głoszącej ubóstwo.

Kompozycja bryły.
Ogrom i strzelistość gotyckich katedr są cechami najbardziej rzucającymi się w oczy. Przytłaczająca przewaga licznych kierunków pionowych (wertykalizm) oraz drobne elementy dekoracyjne sprawiają, że najbardziej monumentalne kamienne kościoły Francji, Niemiec, Anglii wydają się odmaterializowane. Dynamika strzelistej bryły towarzyszy zjawisku ekspresji. Bryła jest niespokojna, żywa, lekka, silnie rozczłonkowana, organiczna. Rytmika pionów spotęgowana jest bardzo bliskim ich sąsiedztwem. We wnętrzu sklepienie wydaje się niezmiernie odległe, a płynna, spokojna rytmika niezliczonych kierunków pionowych unosi wzrok ku górze. Delikatna i oszczędna dekoracja rzeźbiarska podkreśla tylko pewne punkty konstrukcji, jej samej pozostawiając całe działanie estetyczne. Różnobarwne światło przesączające się przez okna potęguje wrażenie uduchowienia.

Konstrukcja.
Tak zupełnie nową w wyrazie organizację bryły architektonicznej umożliwił przewrót w konstrukcji przygotowany przez styl romański. Już pod koniec romańszczyzny łuki półkoliste uległy lekkiemu załamaniu. Tak powstał łuk ostry. W jego konstrukcji większa jest siła rozporu na boki i znika stała zależność między jego wysokością a rozpiętością, zależność, która ograniczyła dotychczas wysokość budowli. Obecnie działają przede wszystkim siły ciążące w dół, a wysokość łuku prze określonej rozpiętości morze być teoretycznie dowolna. Kształt łuków ostrych bogaci się i przybiera różne formy (łuk Tudorów, ośli grzbiet, łuk kotarowy). Niemały wpływ miała tu różnorodność formy łuku w architekturze islamu. Ewolucję przeszło również sklepienie krzyżowe. Szycia powstałe w przecięciu kolebek zaczęto wyodrębniać w osobie żebra. Tak powstały sklepienia krzyżowo – żebrowe, cienki, mocny szkielet. Pola między żebrami wypełniały wysklepki. Takie sklepienie było o wiele lżejsze i nie wymagało już zupełnie pomocy ścian w podpieraniu. Ciśnienie w dół w czterech rogach sklepienia krzyżowo-żebrowego, opartego na łuku ostrym, wymagało to solidniejszego podparcia im budowla była wyższa. Rolę tę spełniały masywne filary międzynawowe pogrubione służkami. W tej sytuacji ściany stały się zbędne i zastąpiono je oknami. Wobec rosnącego wertykalizmu, na przykład katedra w Beauvais miała sklepienie o wysokości 48 metrów, ciężar sklepień wzrastał i filary nie wystarczały. By je częściowo odciążyć, od ścian naw bocznych przybudowano kamienne wieże sił, a łuki przyporowe przerzucone ponad dachami naw bocznych odbierały z filarów międzynawowych część ciężaru sklepienia i przenosiły go na wieżę. Cała katedra gotycka była jednym wielkim szkieletem konstrukcyjnym niczym nie osłoniętym. Powyższy system konstrukcyjny, występujący wyłącznie w gotyku kamiennym, nazywa się systemem łuków przyporowych. Prócz kościołów bazilikowych budowano hale dwu- lub trójnawowe. Nie stosowano wtedy łuków przyporowych, a jedynie szkarpy – elementy wzmacniające mur w miejscu zejść żeber sklepienia. Plany kościołów gotyckich krzyża łacińskiego lub prostokątne, odznaczają się bardzo wydłużonym prezbiterium ze względu na rozbudowanie ceremonii religijnych z udziałem licznego duchowieństwa. Prezbiterium zamknięte jest półkoliście, prostokątnie lub wielobocznie. Wokół niego często występuje obejście (ambit) oraz wieniec kaplic. Nawę główną poprzedza przedsionek – narteks. Na bazie sklepienia krzyżowo - żebrowego rozwinęło się wiele odmian:  sklepienie palmowe (oparte na jednym słupie),  sklepienie gwiaździste,  sklepienie sieciowe,  sklepienie wachlarzowe,  sklepienie kryształowe. Mnożenie dodatkowych żeber nabrało z czasem funkcji wyłącznie dekoracyjnej. Konstrukcja a dekoracja. Główną rolę dekoracyjną spełniają same elementy konstrukcyjne:  formy łuków,  żebra sklepień  rozczłonkowane służkami filary,  rytmy licznych pionów przerywane poziomymi gzymsami. W wielkich kamiennych katedrach zwraca uwagę fasada o stałej zasadzie podziałów. Dzieli się na trzy poziome pasy oddzielone fryzami arkadowymi, rzędem rzeźb figuralnych lub gzymsami. Dolny pas stanowią portale. Środkowy portal zwieńczony jest trójkątną szczytnicą (wimpergą). Wyżej znajduje się olbrzymie koliste okno – różyca (rozeta) rozczłonkowane kamiennym laskowaniem (maswerk). Ostatni pas to wieże przeprute wielkimi pustymi oknami. Podział fasad jest pionowy i poziomy. Licznym gęstym pionom odpowiadają oszczędne, silnie zaznaczone poziomy. Rzeźba figuralna w fasadzie pełni podobną rolę jak w stylu romańskim. Portal gotycki był rozwinięciem formy portalu romańskiego. Uskoki w murze schodziły się w łuk ostry, na obniżonych półkolumnach stały postacie królów i proroków ze Starego Testamentu. Był to typ portalu noszącego nazwę „królewskiego”, zastosowany po raz pierwszy w Chartres. Dekoracyjna rzeźba architektoniczna ma charakter organiczny, operuje mięsistymi formami roślinnymi i motywami fantastycznymi. Punktuje, podkreśla miejsca złączeń elementów architektonicznych: występuje od spodu kluczy – zwrotników w miejscu przecięcia się żeber także w miejscu spływu żeber na filary, a spływ żeber na ściany podtrzymują wsporniki – konsole. Na zewnątrz elementy konstrukcyjne odrastają kamienne ozdoby. Wieże sił zakończone są sterczynami (fiale), żabki – czołganki „pełzną” po wszystkich krzywiznach, szczyty zwieńcza się kwiatonami. Rzeźbiarską dekorację architektoniczną dopełniają freski, którymi zdobi się ściany, a głównym akcentem dekorującym są wielkie skrzydłowe obrazy umieszczane ponad ołtarzem. Różnobarwne światło witraży dodatkowo wzbogacało atmosferę wnętrz. W późnym gotyku wzmaga się dekoracyjność bryły, przeważają miękkie, faliste, niespokojne linie stwarzające wrażenie ekspresyjnego ruchu. Tektonika zaznacza się słabo, widoczna jest przewaga optycznego działania dekoracji nad konstrukcją.

ARCHITEKTURA ŚWIECKA
W architekturze miast wyróżniają się ratusz i domy mieszkalne. Ratusze były piętrowymi budynkami o ostrołukowych oknach. Nad zwartą, zamkniętą bryłą, górowała zazwyczaj wieża. Domy mieszkalne z kamienia i cegły były piętrowe, bardzo wąskie, przystosowane do ciasnej zabudowy ulic. Osobną dziedzinę stanowi architektura obronna:  warowne zamki,  miejskie mury obronne,  arsenały i prochownie. Mury obronne zamków i miast poprzedzano mostem zwodzonym, przerzuconym nad fosą. Przy wyjściu głównych ulic poza mury usytuowane były bramy – w masywnej wieży lub pomiędzy dwiema wieżami. Mury wycięte były w zębate blanki, za którymi ukryty był chodnik dla broniących. Wszystkie te budowle świeckie, podobnie jak sakralne, cechuje wertykalizm: podkreślano go jeszcze w architekturze mieszkalnej bardzo spadzistymi dachami ukrytymi za ceglanymi sterczynami szczytów. W domach i ratuszach, w basztach, stosowano ostrołukoweokna. Proporcje budowli są smukłe i miękkie. Nawet potężne sylwety zamków są najeżone licznymi wieżami o spiczastych hełmach, co urozmaica zwartą, ciężką masę zabudowy.

Gotyk wyraził się głównie w architekturze; najważniejsze cechy: system szkieletowy, na które składały się sklepienia krzyżowo-żebrowe, przypory i łuki oporowe oraz łuk prosty- pozwalało to na wznoszenie strzelistych i smukłych kościołów o zredukowanych murach magistralnych, zastąpionych wielkimi oknami witrażowymi. Każdy z tych elementów miał własną tradycję starszą od gotyku. Dopiero połączenie wszystkich tych elementów w czasie przebudowy wschodniego chóru w opactwie St. Dennis doprowadziło do powstania gotyku. Na zewnątrz budowlę gotycką otaczał zespół przypór, pojedynczych lub podwójnych łuków oporowych, arkad, wimperg, maswerków, pinakli, baldachimów i sterczyn, potęgując wrażenie koronkowej lekkości. Podstawowe układy przestrzenne: bazylika i kościół halowy, katedry, kościoły miejskie i zespoły klasztorne, regularne zespoły miejskie, ratusze, zespoły uniwersyteckie, szpitale, sukiennice, kamienice mieszczańskie, mury miejskie z basztami i barbakanami, okazałe zamki królewskie, rycerskie i zakonne.

GOTYK WE FRANCJI
Styl gotycki powstał w północnej Francji, której ówczesne bogactwo pozwalało na sprowadzenie najlepszych architektów, inżynierów i artystów. Pierwszą budowlą gotycką we Francji była bazylika St. Dennis. Rozmach z jakim wznoszono we Francji, rozprzestrzenił się wkrótce na inne kraje Europy Zachodniej.

Katedry wzniesione w stylu gotyckim, którego rozkwit nastąpił ok. 1230r. były majestatyczne, ale brakowało im lekkości późniejszych budowli. Odkąd wielkie okna witrażowe nie mogły podtrzymywać już sklepienia, umieszczono między nimi grube, kamienne przypory wewnętrzne. Wkrótce odkryto, że poprzez zmniejszanie objętości przypory i dodania przypory zewnętrznej, mającej udźwignąć ciężar ściany, budowla staje się lżejsza bez naruszenia integralności całej konstrukcji. W ten sposób powstały nadwieszone, lekkie łuki przyporowe, które w okresie 1230-1300 wzniosły styl gotycki na szczyty doskonałości. W tym czasie po raz pierwszy architektura francuska dominowała w Europie.

Kiedy w 1272, a potem w 1284r. w katedrze w Beauvais zawaliło się wysokie na 48m. sklepienie stało się jasnym, że styl gotycki sięgnął już kresu swych możliwości. Zmalało wówczas zainteresowanie architektów rozmiarami budowli, a z większą dbałością zaczęli poświęcać się ornamentyce. W XIV w. rozwinął się we Francji gotyk promienisty, w którym dzięki zastosowaniu szerszych okien i bardziej przezroczystych witraży, wnętrza stały się znacznie jaśniejsze. Jedną z najbardziej imponujących budowli wzniesionych w tym stylu była Sainte-Chapelle w Paryżu, gdzie witraże tworzą ogromną ścianę. W XV w. stosowanie ekstrawaganckich zdobień doprowadziło do powstania gotyku płomienistego, nazwanego tak z powodu falujących, bogatych dekoracji, które przypominały promienie. Wspaniałe zabytki architektury tego okresu to: Clocher Neuf w Chartres, katedra Tour de Beurre oraz kościół Saint-Maclou w Rouen.

GOTYK WE WŁOSZECH
Stosowano go we Włoszech od początku XIII w. do początku XV stulecia, był tu znacznie mniej akceptowany niż w innych krajach. Włochy nie stanowiły odpowiedniego podłoża dla gotyku- nurtu zasadniczo północnoeuropejskiego. Ostrołuk był czymś obcym w kraju przesiąkniętym tradycją klasyczną, a gorący klimat oznaczał, że można było stosować tylko małe okna, gdyż w przeciwnym razie upał byłby nie do zniesienia. Z tych samych powodów nie stosowano olbrzymich północno-gotyckich portali; co więcej ustawiana na nim wielka liczba posągów była świętokradztwem w kraju wychowanym na zdobieniach reliefowych. We włoskiej architekturze gotyku nacisk pada na rzut poziomy: budynki rzadko wzrastają na dużą wysokość i często zamiast kamiennych sklepień posiadają drewniane wiązania dachowe. Dużo większą rolę niż w jakimkolwiek innym kraju odgrywa kolor ściany pokryte są okładziną marmurową, mozaikami i freskami.

Wielką rolę przywiązywano do fasady, która jednak miała charakter wyłącznie dekoracyjny, nie była powiązana architektonicznie z resztą konstrukcji. Wiele spośród najbardziej charakterystycznych cech gotyku, takich jak strzeliste wieżyce i pełne wdzięku sterczyny, łuki podporowe i rozbudowane sklepienia prawie we Włoszech nie występują. Podobnie jak w pozostałej części Europy prosty styl wczesno-gotycki wiąże się z działalnością zakonu cystersów. Ich opactwo w Fossanova jest wybitnym przykładem tej architektury. Najwybitniejszy kościół wczesno-gotycki we Włoszech to bazylika San Francesco w Asyżu. Jest to w pełni oryginalna budowla z mrocznym i tajemniczym kościołem niższym oraz rozświetlonym, lekkim kościołem wyższym. W Rzymie wybudowano tylko jeden, i to skromny, kościół gotycki. A jednak stosunkowo nieliczne podjęte w tym okresie we Włoszech projekty budowlane są niezwykłe. świątynia w Sienie to być może najwspanialsza katedra w Europie, z przepiękną fasadą. W katedrze w Orvieto włoska odmiana gotyku występuje w swej najbardziej skrajnej formie: prosta architektura, wnętrza, w duchu zbliżone do bazyliki wczesnochrześcijańskiej, natomiast fasada pod względem dekoracyjności przerasta nawet tą sieneńską. Tylko w katedrze w Mediolanie zastosowane zostały typowe formy dominujące w północnoeuropejskiej architekturze katedralnej. Lecz nawet tutaj połyskliwy marmur i wyraźnie zgeometryzowana bryła to cechy typowo włoskie. W dziedzinie architektury obronnej najpotężniejsze zamki wznosił na terenie Włoch południowych cesarz Fryderyk II. Najbardziej imponujący Castel del Monte łączy elementy klasyczne i gotyckie na monotonnym planie, z wieżami, zewnętrznymi murami i dziedzińcami w kształcie ośmiokąta. Pod koniec XIII w. wzrost poczucia dumy obywatelskiej spowodował modę na budowanie ratuszy, często zwieńczonych wysmukłą wieżą. Najbardziej imponujące są Palazzo Pubblico w Sienie i Palazzo Vecchio we Florencji.

GOTYK W ANGLII
Za pierwszy etap rozwoju angielskiego stylu gotyckiego uznaje się ostatnią ćwierć dwunastego wieku, kiedy to pierwsze motywy gotyckie pojawiły się w opactwie Roche. Jednak dopiero skopiowany ze wzorów francuskich chór w katedrze w Canterbury, może być uznany za pełną realizację ideałów nowego stylu. Pierwszy etap gotyku angielskiego, trwający prawie przez cały trzynasty wiek, znany jest również jako Early English (styl ostrołukowy), a jego punktem kulminacyjnym jest budowa uznawanej za pierwszą prawdziwie gotycką świątynię na Wyspach Brytyjskich- katedry w Wells. Wybudowana nieco później Katedra w Lincoln stanowi przykład dalszego rozwoju tendencji do wertykalizacji i wysmukłości. Wznoszące się na niebotyczną wysokość sklepienie stanowi tu zwieńczenie konstrukcji trzynawowej, a użycie dekoracji jest nawet bardziej śmiałe niż w ówczesnej Francji. Wpływ katedry w Lincoln był bardzo silny w późniejszym okresie rozwoju architektury angielskiej. Przykładem dalszej ewolucji angielskiego gotyku może być przebudowa opactwa Westminster. Budowla ta stała się najbardziej francuską z angielskich kościołów. Wpływy rozwiązań francuskich widać po zastosowaniu wysokich łuków przyporowych oraz bogatej ornamentyce okien. Rozwój bogatej, coraz bardziej wyszukanej ornamentyki jest główną cechą stylu zwanego dekoracyjnym, którego początki możemy zauważyć w konstrukcji "Chóru Aniołów" w Lincoln. Prawdziwy rozkwit tego stylu przypada na przełom trzynastego i czternastego wieku, kiedy to katedra w Exter została całkowicie przebudowana, przy szerokim zastosowaniu sklepień ostrołukowych. Przy budowie katedry w Yorku wprowadzono kolejną innowację, charakterystyczną dla tego okresu- ostrołukowe, gęsto żebrowane sklepienie. Niezwykle wyszukane zdobienia zworników oraz kapiteli, a także zastosowanie linii krzyżowych przypominających literę "S", to kolejne cechy gotyku dekoracyjnego. Cechą charakterystyczną dla tej epoki są jednorazowe eksperymenty- rozwiązania, które się nie przyjęły i nie były naśladowane w późniejszym okresie. Najlepszym przykładem jest tu: ośmiokątna latarnia, wieńcząca kościół w Ely.

Surowy późno-gotycki styl, który zapanował w Anglii pod koniec czternastego wieku, nazwany jest również Decorated Style. Jest on pierwszym przejawem niezależności architektonicznej Anglii po podboju normańskim. W Anglii dominowały spokojne rozwiązania prostoliniowe. Zadaniem nowego stylu jest jak najlepsze oświetlenie katedry, zaś prostopadła ornamentacja to tylko skromny dodatek. Rozwija się wówczas tendencja do wznoszenia pomników grobowych. Niespokojne czasy "Wojny Dwóch Róż" spowodowały, że po roku 1425 wzniesiono niewiele nowych budowli. Dojście do władzy Tudorów przyczyniło się do powstania tzw. gotyku tudoriańskiego. Jest to styl rozwijający się 1485-1558 w schyłkowej fazie gotyku ang., kiedy pojawiły się elementy renesansowe.; jego cechą charakterystyczną jest stosowanie w konstrukcji i dekoracji obniżonego łuku odcinkowego (zw. łukiem Tudorów) i oryginalnych motywów ornamentalnych (np. liść Tudorów, róża Tudorów); dla ceglanych budowli świeckich stylu Tudorów typowe są wielkie okna, dekoracyjne kominy i we wnętrzach kościelnych - dekoracyjne sklepienia wachlarzowe (kaplica Henryka VII w opactwie westminsterskim, kaplica w King`s College w Canterbury, St. Johns College w Cambridge, pałac Hampton Court). Epoka ta dała też tak wspaniałe realizacje architektoniczne jak kaplica w. Jerzego w Windsorze, kaplica Kolegium Królewskiego w Cambridge. W Kolegium Królewskim sklepienia łukowe rozciąga się na całą nawę, tworząc harmonijną kompozycję z drewnianymi boazeriami ścian i wysmukłymi oknami.

GOTYK W POLSCE
Dla rozwoju architektury gotyckiej XIII w. decydujące znaczenie miała związana z kolonizacją niemiecką. lokacja miast, jak też spotęgowana rola zakonów, oprócz dawnych także nowych zgromadzeń żebraczych - franciszkanów i dominikanów - osiedlających się w miastach; w asymilowaniu gotyku przodowali śląscy cystersi filiacji niemieckich (Lubiąż, Trzebnica, Henryków), których wzorce architektoniczne inspirowały inne budowle (katedra we Wrocławiu) i docierały do Małopolski (Mogiła). W końcu XIII w. gotyk stał się stylem panującym, a południowa Polska znalazła się na 2 stulecia, wraz z Czechami i Węgrami, w jego środkowoeuropejskim kręgu. W zjednoczonym Królestwie Polskim "dworski styl" znamionował gł. ceglano-kamienny budowle w Małopolsce; korpus nowej (trzeciej) katedry na Wawelu naśladowano w wielkich bazylikach krakowskich. (kościoły: w. Katarzyny, Mariacki, Dominikanów); wśród fundowanych przez Kazimierza III Wielkiego kościołów wyróżnia się grupa świątyń dwunawowych o palmowo-gwiaździstych sklepieniach (Wiślica, Stopnica). Ten król-budowniczy wzniósł na terenie całego kraju ponad 80 zamków (np. Będzin) i obwodów murów miejskich (np. Szydłów). Dość tradycyjnej architekturze małopolski XV w. brakowało rozmachu i bogactwa odmian poprzedniego stulecia; dopiero pod koniec wieku pojawiły się okazałe budowle (np. Barbakan w Krakowie) i dekoracyjne formy architektoniczne (krużganki Collegium Maius tamże). W Wielkopolsce różne stylowe powiązania - południowo-, zachodnio- oraz północnoeuropejskie-cechowały wzniesione w XIV w. katedry (Gniezno, Poznań). Poza Koroną polską znalazły się ziemie Pomorza Wsch. i Prus, opanowane przez Krzyżaków, którzy prowadzili planowo zorganizowaną, wielką akcję budowy zamków, murów miejskich i kościołów; w największych miastach państwa zakonnego (Toruń, Gdańsk, Elbląg) wpływ na kształt architektury miały też: żywioł mieszczański, związany z europejskimi miastami Hanzy, oraz europejskie powiązania kongregacji zakonnych; główne budowle tych miast (w swej późnogotyckiej fazie powstałe już lub kończone za czasów przynależności do Prus Król.) są znakomitymi przykładami północnoeuropejskiego ceglanego gotyku (kościoły: Mariacki w Gdańsku, świętych Janów, w. Jakuba, NMP - w Toruniu; gdańskie i toruńskie ratusze i inne budowle komunalne oraz kamienice i spichrze). Późnogotyckie formy saskiej proweniencji (m.in. kryształowe sklepienia, które pojawiły się też w Krakowie) z Gdańska docierały na Mazowsze i Litwę. Na Mazowszu uproszczone i sprowincjonalizowane schematy gotyckie przetrwały najdłużej – do pocz. XVII w. (kościół w Przasnyszu); jeszcze dłużej przetrwały w kształtach drewnianych. kościołów.

GOTYK W NIEMCZECH
Sztuka gotycka (XII-XV w.) była początkowo pod wpływami francuskimi, widocznymi w kamiennej architekturze sakralnej (Magdeburg, Kolonia, Strasburg). Charakterystyczne były ceglane bazyliki miejskie obszarów nadbałtyckich (Lubeka, Stralsund) i westfalskie kościoły halowe (Soest). Od końca XIV w. do pocz. XVI w. rozkwit późnogotyckiej architektury, tworzonej przez takich mistrzów jak P. Parler, H. Brunsberg, H. von Burghausen, K. Roritzer, Arnold z Westfalii. Rozwój kultury mieszczańskiej (od 2 połowy XIII w.), miał wpływ na powstanie gotyckich budowli świeckich: domów patrycjuszy i cechowych, ratuszy, obwarowań miejskich (Norymberga, Brunszwik, Akwizgran i in.). W XVI w. sztuka niemiecka nadal była mocno przesycona got. elementami stylowymi i często wykazywała skłonności manierystyczne, np. w architekturze świeckiej. STYL MANUALIŃSKI: styl w architekturze portug. wywodzący się z gotyku, zapoczątkowany za panowania Manuela I Szczęśliwego, odznaczający się b. bogatą dekoracją. wczesną fazę stylu (1502-16) cechuje przewaga elementów got. (krużganki w klasztorze w Batalha i kościół S. Cristo w Setbal); po 1517 są widoczne wpływy renesansu franc. i hiszp. stylu plateresco (klasztory - Dos Jerónimos w Belm, S. Cruz w Coimbrze i S. Cristo w Tomar), a także reminiscencje sztuki mauretańskiej (Torre di Sao Vicente w Belm); gł. przedstawiciele stylu manuelińskiego: D. Boytac, M. Fernandes (mł.), bracia: D. i F. Arruda, J. do Castilho oraz rzeźbiarz D. Pires (mł.).

MALARSTWO GOTYCKIE
Gotyk był przede wszystkim okresem wielkiego rozkwitu witrażownictwa. Oprawiane w ołów witraże wypełniały wnętrza budowli gotyckich barwną dekoracją figuralną o intensywnych kolorach. Już choćby z tych przyczyn, które spowodowały rozkwit malarstwa witrażowego, ścienne malarstwo gotyckie pozostawało w częściowej regresji i tylko we Włoszech wysunęło się na pierwszy plan. Natomiast przez cały czas trwania gotyku utrzymywało się malarstwo książkowe, charakteryzujące się trójwymiarowością, przestrzennym ujęciem wnętrz i krajobrazów. Niewątpliwie jednak w tym okresie przyszłość stała przed malarstwem sztalugowym.

RZEŹBA GOTYKU
Rzeźba początkowo ściśle związana z architekturą, skupiała się na zewnątrz budowli zwykle w portalach. Rzeźbiono bezpośrednio w kamieniu. Do największych osiągnięć rzeźby gotyckiej należy wprowadzenie po raz pierwszy od czasów antycznych naturalnej wielkości postaci ludzkiej. Z biegiem czasu postaci te coraz bardziej się usamodzielniały i odrywały się od architektury, zaplecza coraz śmielej występowały do przodu jako pełno plastyczne figury. Często pojawiał się temat Marii z Dzieciątkiem. Typ ten stał się rychło jednym z najulubieńszych wątków ikonograficznych i pozostał nim do końca gotyku. Rodzaje rzeźby: sepulkralna (płyty nagrobne, tumby i nagrobki baldachimowe), dewocyjna (kam. i drewn., także polichromowana - posągi, np. Madonna z Dzieciątkiem, grupy rzeźb. - Pieta, rzeźbione poliptyki); gł. twórcy: P. Parler, C. Sluter, N. Pacher, Wit Stwosz, T. Riemenschneider. Gotyk był stylem bardzo uświęconym tradycją. Jego związek ze sztuką rel. miał charakter tak organiczny, a możliwości rozwojowe form wydawały się tak niewyczerpane, że styl gotycki trwał w niektórych krajach aż do XVIII w. W XVIII w. nastąpiło odrodzenie sztuki gotyckiej w Anglii ( Gothic Revival), co w ostateczności doprowadziło do ukształtowania neogotyku, którego tradycje w wielu krajach i środowiskach przetrwały niemal do dnia dzisiejszego.